Mobbing Sürecinde Rol Alanlar

Günümüzde mobbing cinsiyet ve hiyerarşi farkı gözetmeksizin tüm kültürlerde ve tüm işyerlerinde gerçekleşen bir olgudur (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:43). Çalışma yaşamında gerçekleşen mobbing süreci içerisinde oynanan rollerle ilgili olarak üç grup insan ayırt edilebilir. Kendine ait olan rolü oynayan bu üç grubun her birinin kendi özelliği ve etkinliği var olur aynı zamanda birbirlerini de etkilemektedir. Bunlar (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:37):

• Mobbingi Uygulayanlar (Mobbingciler) • Mobbinge Maruz Kalanlar (Mağdurlar) • Mobbing İzleyicileri

1.2.4.1 Mobbing Uygulayanlar (Mobbingciler)

1.2.4.1.1 Mobbing Uygulayanların Psikolojik Durumları ve Özellikleri

Hoel ve diğerlerine göre ise başkalarına mobbing uygulayanlar için tam bir kişilik özelliğinden bahsedilemez (Hoel, Rayner ve Cooper 1999:201). Walter’a göre ise işyerinde mobbing uygulayanlar (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:38).

• İki davranış seçeneği arasından en fazla saldırgan olanı seçen,

• Bir mobbing ortamını yakaladıkları zaman çatışmanın devam etmesi ve kızışması için elinden geleni yapan,

• Mobbingin karşısındaki kişide yaratacağı olumsuz sonuçları umursamaz şekilde bilen ve kabul eden,

• Hiçbir suçluluk duygusu duymayan,

• Sadece suçsuz olduğuna inanmakla kalmayıp aynı zamanda iyi bir şey yaptığını da zanneden,

• Suçu başkasına yükleyen, sadece kışkırtmalara tepki olarak bu şeklide davrandığına inanan kişilerdir.

42 Şekil 3. Mobbingci ve Mağdur Kimlikleri

Kaynak: Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:38.

Mobbingcilerin öfke kontrolünde güçlük çekmek, geçmişte başkalarına karşı sözlü ve fiziksel saldırıda bulunmuş olmak, dengesiz aile hayatına sahip olmak, fiziksel ve zihinsel hastalıklar taşımak ya da madde ve alkol kullanmak gibi kişilerin saldırganlık potansiyellerini arttıran (Minibaş ve İdiğ 2009:28) özelliklere sahip olabileceği düşünülmektedir.

Bilherena ve Duclaut’a göre çekicilik ve sosyallik mobbingcinin en önemli özellikleri arasında yer alır. Topluluk içinde söz elinde tutmaya, doğruluk ve dürüstlük nutuklarıyla diğerlerini etkilemeye çalışırlar. Ancak ilişkileri tek yönlüdür, alışveriş söz konusu değildir. Diğerlerinin sınırlanırına saygısı yoktur. Farklı fikirleri ve reddedilmeyi hoş görmez. Suçlayıcıdır, karşı tarafın zayıf noktalarına dokunarak onu aşağı çekmeyi hedefler. Her türlü çatışmanın sorumluluğunu karşı tarafa yükler (Minibaş ve İdiğ, 2009:27).

Mobbingcinin kişiliğini inceleyen pek çok çalışma mobbing davranışı ve kişilik bozuklukları arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Kişilik bozukluğu olan insanlar kişisel, sosyal ve mesleki ortamlarda katılık ve inatçılıkla dikkat çekerler. Duygu durumları önceden tahmin edilemez. İnsanlarla ilişkileri başarısızdır, dürtü kontrolleri zayıftır. Düşünceleri ve davranışları yıkıcıdır Kişilik bozukluğu olan kişiler katı davranışların dışına çıkamazlar, yaşam işlevlerinde yetersizlikler vardır, kişilik özellikleri yüzünden ilişkilerinde problem yaşarlar (Kaplan ve Sadock, 1996:56). Ancak problemin diğer insanlarda olduğunu düşünürler, bu nedenle tedavi edilmeleri zordur.

Mobbing Uygulayan Tek Kişi İşletme İşletme Yönetimi Birkaç Kişi İş Arkadaşı Ast veya Astlar

Mobbing Mağduru Tek kişi Amir İş Arkadaşı Ast Tüm Bölüm Birkaç kişi

43 Mobbing olgularında en çok rastlanan kişilik bozuklukları narsistik, paranoid, antisosyal, obsesif kompülsif ve sadistik kişilik bozukluklarıdır. Daha nadir olarak görülen bozukluklar sınır ve histriyonik kişilik bozukluklarıdır. Yönetici konumunda görülmesi beklenmemekle birlikte aşağıdan yukarıya doğru ya da eşdeğerler arasındaki mobbing olgularında mobbingcide bağımlı, şizoid ve çekingen kişilik bozukluklarının var olması beklenebilir. Bu bozukluklar DSM 4 Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı’nda tanı kriterleriyle açıklanmaktadır. Ancak kişilik bozuklarında ortak tanı kriterleri bulunabilmektedir (Kaplan ve Sadock, 1996:60). Bununla birlikte bir kişi zaman zaman birden fazla kişilik bozukluğu taşıyabilmektedir (Kaplan ve Sadock, 1996:60).

Mobbing uygulayan kişiler davranışlarının nedeninin, kurbanda aranması gerektiğini, böyle davranılmayı kendisinin hak ettiğini ileri sürerler. Mobbing uygulayan birey mağdurun özgüven eksikliğinin ne kadar çok farkındaysa acımasız tacizini o kadar arttırır (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:39-44).

1.2.4.1.2 Mobbingci Tipleri

Gerçek mobbingciler, farklı kişilik özelliklerinin dışına çıkan bireylerdir. Çünkü bu kişilerin aniden değişebildikleri ve hiçbir kişilik grubuna tam anlamıyla oturmadıkları bilinmektedir. Ancak çevrelerinde sergiledikleri davranışlarla tanımlanabilmeleri mümkündür. Konu ile ilgili yazar ve araştırmacılar 14 olası mobbingci profili tanımlamışlardır (Tınaz,2008:67):

• Fesat Mobbingci: Devamlı yeni kötülükler arayışı içinde olan bir kişidir. İftiralarla başkalarını yaralamaya çalışır.

• Tesadüfi Mobbingci: Bir çatışmanın gelişmesiyle üstün taraf olma özelliği kazanması sonucunda rastlantısal olarak ortaya çıkar. Karşısındakini adeta tamamen mahvetmeye hazırdır.

• Pusuda Bekleyen Mobbingci: İzleyici konumunda bir mobbingci söz konusudur. Hedef kişiye bariz bir şekilde saldırarak çatışma içinde yer almasa da sanki pusuda bekler gibidir. Mağdura karşı yapılan mobbingi durdurmak için hiçbir girişimde bulunmaması bir diğer deyişle tepkisizliği de ona mobbing ile eşdeğer nitelik kazandırmaktadır.

• Hiddetli Mobbingci: Bu kişi, karakterinin özelliği nedeniyle duygularını kontrol edip gizleyemez, fevri davranışlarda bulunur. İçindeki öfke ve hiddeti etrafındakilere

44 bağırıp çağırarak, küfür ve beddua ederek boşaltmaktan çekinmez. Kendi problemleriyle başa çıkmayı başaramadığı için başkalarıyla uğraşır. Sinir ve huysuzluk krizleriyle işyerini çekilmez bir şekle sokar. Davranışları ve mimikleriyle etrafındaki kişileri canlarından bezmiş bir hale getirir.

• Megaloman Mobbingci: Megaloman mobbingci, Bireysel farklılıklara, başkalarının beceri ve yeteneklerine önem vermez; kendini herkesin üstünde görür. Kendini büyütme gereksinimi, devamlı kendinden bahsetme ve numara yapma kişiliğinin en önemli özellikleridir. Kendine güvensizliği başkalarına karşı kıskançlık, nefret ve saldırganlık şeklinde yansır (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:40). Bu kişiye göre tüm kaynakların kontrolü (zaman, malzeme, para, yardım vb.), onun elinde olup aynı zamanda en önemli görevidir. Koşullara göre yeni kurallar uydurur. Bu kurallara kendisi dışında herkes uymak zorundadır.

• Hayal Kırıklığına Uğramış Mobbingci: Yaşamda aradığını bulamamış, hayal kırıklığına uğramış mobbingci tüm olumsuz duyguları tüm yetersizlik veya kötü deneyimleri başkalarına boşaltmaktan kaçınmaz. Bu kişiye göre diğer insanlar benzer sorunları ve olumsuz duyguları yaşamadıkları için onun düşmanıdır. Daima başkalarına karşı haset ve kıskançlık duyguları mevcuttur.

• Sadist Mobbingci: Sadist mobbingci başkalarını mahvetmekten köşeye sıkıştırmaktan büyük zevk duyar. Bu kişi sapkın narsist olarak da tanımlanabilir. Fransız psikoterapist Marie France Hirigoyen tüm mobbingci profilleri arasında en tehlikelilerin sapkın narsistler olduğunu belirtmektedir. Sapkın narsist, semptom vermeyen psikotiktir. Duymaya aciz olduğu acılarını ve kabul etmeyi reddettiği iç çatışmalarını bir başkasına yükleyerek dengesini bulmaya çalışır (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:40). Yeterli bir başarı göstermemekle birlikte başkalarının kendisini üstün bir birey değerli bir kişilik olarak kabul etmesini bekler (Amerikan Psikiyatri Birliği, 1994:247). Hiyerarşik kademelerde yükselmek için her yola başvurabilir (Ertekin ve Yurtsever, 2001:39).

• Eleştirici Mobbingci: Bu kişi başkalarının yaptığı işten hiç memnun kalmaz, onları sürekli eleştirir. İşyerinde memnuniyetsizlik ve gerginlik dolu bir örgüt ikliminin oluşmasına sebebiyet verir. Tüm eleştilerine karşın kendisi de herhangi bir çözüm önermez (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:41).

• Dalkavuk Mobbingci: Bu tip kişiler yükselmek için her şeyi yapmaya hazırdır. Amirinin gözüne girmek için devamlı yaranma halindedir. Sanki amirinin dalkavuğu gibi hareket eder. Yine amirin gözüne çalışkan gözükmek için astlarına bağırıp çağırır adeta terör estirir (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:41).

45 • Saman Altından Su Yürüten Mobbingci: Yaptığı kötülüklerin anlaşılmasından çok korkar, gerçek mobbingcinin yardım ettiğini saklar. Şayet birinci tacizci kendisiyse tüm kötülüklerini gizliden gizliye yapmaya çalışır. Bu tip kişiler, başkalarının arkasından işler çevirirken bile iyi adam rolünü oynar. Zaman zaman gösterdikleri arkadaşlık ve sevecenlik yaptıklarının daha sonra ona karşı kullanılmasını engellemek içindir. Saldırganlığını gizlemek için sürekli gülümsemeyi tercih eder. Başkalarına karşı kendisini iyi gösterirken hedefine karşı sürekli kaba davranışlarda ve olumsuz yorumlarda bulunur (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:41). • Zorba Mobbingci: Aynı sadist mobbingciye benzer. Son derece acımasız ve zalimce davranır. Başkalarının gereksinmelerine, isteklerine hiç önem vermez. Kendisini herkesin üstünde gördüğünden herkese köle gibi davranmaktan çekinmez (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:41).

• Korkak Mobbingci: Bir başkasının kendisinden daha başarılı olacağını daha çabuk yükseleceğini düşündüğünde dahi paniğe kapılır. Rakip kişinin onun görevlerini veya konumunu elinden alacağından korkar. Kendini korumak için başkalarına mobbing yolunu seçer (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:42).

• Kıskanç Mobbingci: Bu tarz mobbingci bir başka kişinin kendisinden daha iyi olduğunu asla kabul etmez. İşyerindeki başarılı kişiyi yok etmek için mobbingi silah olarak kullanmaya başlar (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:42).

• Hırslı Mobbingci: Bu kişi hedeflediği yer kendi beceri ve yeteneklerinin üstünde dahi olsa yükselmek için her şeyi göze alır. Yasal olmayan yollara bile başvurmaktan kaçınmaz. Kendi çıkarları uğruna her şeyi ezip geçer. Çok acımasızdır (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:42).

1.2.4.2 Mobbinge Maruz Kalanlar (Mağdurlar)

1.2.4.2.1 Mobbinge Maruz Kalanların Psikolojik Durumları ve Özellikleri

Leymann’ın tanımına göre “Mağdur, kendisinin mağdur olduğunu hissedendir” (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:43). İşyerinde mobbing mağduru olmaya aday bireyleri tanımlayan bir sınıflandırma henüz geliştirilmiş değildir. Çalışma yaşamında herkes mobbing mağduru olmaya adaydır (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:36). Ancak konuyla ilgili yapılan araştırmalarda yaratıcılıkları yüksek olan çalışanların; zorunlu çalışma nedeniyle işe alınmış bulunan engelli veya çalışma yeteneği düşük bireylerin; kültür, cinsiyet, etnik vb. yönlerden farklı

46 çalışanların ve yabancı işçilerin, amirlerinin ve çalışma arkadaşlarının yasal olmayan davranışlarına maruz kalma olasılığının daha fazla olduğu doğrultusunda sonuçlara varılmıştır (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:43).

Mobbing mağdurlarının kişilik yapıları ve psikolojik durumlarına ilişkin en geniş çaplı çalışma, Matthiesen ve Einarsen tarafından 180 mağdur üzerinde yapılmıştır. Mağdurların farklı kişilik özelliklerine sahip olmaları tek bir tip mağdurdan söz edilemeyeceğini ortaya koymaktadır. Ancak bazı mağdurların mobbinge daha hassas olduğu ve diğerlerine göre daha fazla tepki verdikleri saptamıştır (Matthiersen ve Einarsen, 2001:482).

Mağdurlara beş faktör kişilik testinin uygulandığı başka bir çalışmada ise bağımsızlık boyutu açısından mağdurlar mağdur olmayanlara göre daha az kendine güvenen, daha az rekabetçi ve daha az konuşkan bir profil çizmişlerdir. Dışadönüklük boyutu açısından ise mağdurlar daha az sosyalleşen, grup merkezli davranmayan, daha içe dönük özellikler sergilemişlerdir.

Leymann, mağdurun kişilik özelliklerinin ve psikolojik yapılarının saptanmasının oldukça zor olduğunu belirtmektedir. Bunun nedeni mobbing ile birlikte mağdurların psikolojik durumlarının değişime uğramış olmalarıdır. Yapılan araştırmalar halihazırda mobbinge uğramış ve mobbing nedeniyle psikolojik durumları zarar görmüş kişiler üzerinde yapılmaktadır. Mobbing sonrasında mobbingin etkilerini soyutlayarak bir inceleme yapmak olanaksızdır. Bu nedenle araştırmalarda elde edilen sonuçlar mağdurların mobbing öncesi psikolojik durumları ve özelliklerine ilişkin net bir bilgi vermede yetersiz kalmaktadır (Güngör, 2008:17).

Peyton, mağdur olabilecek kişilerin özelliklerini şu şekilde sıralamıştır (Minibaş ve İdiğ:49):

• Farklı dini gruptan olanlar • Utangaç veya sessiz insanlar • Fiziksel ve zihinsel engelliler • Eski suçlular

• Fiziksel özellikleri dikkat çekenler • Yakışıklı erkekler veya güzel kadınlar • Yaşlı veya genç çalışanlar

47 • Ortalamanın üzerinde zeki ve yetenekli olanlar

• Ortalamanın altında zeki ve yetenekli olanlar 1.2.4.2.2 Mobbing Mağduru Tipleri

Mobbinge maruz kalmaya aday olan kişiyi belirleyecek bir kişilik tiplemesi mevcut değildir. Ancak işyerinde başkalarının uygulayacağı mobbinge maruz kalmaya açık ideal hedef birey tiplemelerini belirlemek mümkündür (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:45). Çeşitli araştırmacıların tanımladığı farklı mobbing mağduru profillerinden yola çıkan Harald Ege, olası on sekiz farklı mağdur tiplemesinin yer aldığı bir liste geliştirmiştir (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:45).

• Dalgın: Bu kişi, etrafında olan bitenin farkında değildir. Yeni durumla ilgili bir değerlendirme yapmak yorumda bulunmaktan acizdir.

• Neşeli: Bu kişi, daima neşelidir. Arkadaşlarını eğlendiri, güldürür. Bu nedenle grubun maskarası olma tehlikesiyle karşı karşıyadır.

• Gerçek Dost: Herkesle iyi geçinir, hiç kimseyle alıp veremediği yoktur. Özel günlerin kutlanmasına herkesi bir araya toplamaya önem veriri. Onun bu denli sosyal ve popüler olması başkalarında kıskançlığa neden olur. Herkese içten duygulara yaklaşır. Alçakgönüllü ve yardımseverdir.

• Günah Keçisi: Grup içinde her türlü hata bu kişinin üzerine atılır. Her türlü olumsuzluğun aksiliğin nedeni onda aranır. Tüm eleştirilerin değişmez hedefi odur. • Bağımlı ve Edilgen: Çok hassas bir bireydir. Kimseye hayır demeyi bilmez. • Korkak: Her şeyden ve herkesten korkar. Gerçeği tam olarak algılamakta güçlük çeker. Bu nedenle endişe ve sıkıntı içindedir.

• Alıngan: Böyle bir kişi yaptığı her işin beğenilmesini ister. Aşırı hassastır. En ufak bir eleştiriye dahi dayanamaz. Hemen alınıp bir kenara çekilir. Bu kişiye bir söz söylerken dahi çok dikkat etmek gerekir.

• Kendini Beğenmiş: Kendini herkesin üstünde görme eğilimi vardır. Çok önemli bir kişi olduğuna inanır. Çoğu kez bu kadar önemli ve değerli olmadığını kendisine göstermek isteyen iş arkadaşlarının mobbingine uğrar.

• Paranoyak: Paranoyak mağdur, herkesi düşmanı olarak algılar. Uzun yıllardan beri çalıştığı işyerinde dahi hiç kimseye güvenmez. Ona göre hem çalıştığı kurum hem iş arkadaşları kendisine zarar vermek istiyordur, çevresi tehlikelidir. • Tutsak: Bu tip mağdur olan bitenin farkına varmış olsa dahi kendisini kurtaramaz, olayların akışına kapılıp gider. Yeni bir iş aramaktan ya da bulmaktan

48 aciz bir durumdadır.

• Uşak: Bu tarz bir birey daima amirini mutlu etmek ister. Amiri için her şeyi yapmaya hazırdır. Herhangi birini kolaylıkla suçlayabilir. Onun bu tarz davranışları diğer çalışanların kendisine mobbing uygulamaları için davetkâr bir ortam hazırlar. • Katı: Çok katı kuralları olan bir kişidir. Otoriter bir tarzı olması nedeniyle diğer çalışanlarla yaşadığı problemler onu işyerinde mobbinge hedef kişi konumuna sokar. Başkaları adeta ona bir ders vermek amacıyla mobbing uygularlar.

• Kendine Güvenen: Bu kişi beceri ve yeteneklerine çok inanır. Bu nedenle pek çok iş arkadaşının kendisini kıskanmasına neden olur.

• Acı Çeken: Bu kişi devamlı bir mutsuzluk ve memnuniyetsizlik içindedir. Bir süre sonra hiç kimse onun yanında yer almak onu dinlemek istemez. Sonuçta tam bir mobbing hedefi konumuna gelir.

• Dürüst İş Arkadaşı: Çok dürüst ve doğru bir kişidir. Herkes onu bir iş arkadaşı olarak çok beğenir. Ancak dürüstlüğü nedeniyle açıkça her problemin üstüne gitmesi bazı çalışanların yaptığı yanlışı net bir şekilde açıklaması bir takım kişilerin işine gelmeyebilir ve onu kendilerine mobbing hedefi seçebilirler. Bu tarz bir kişi davranışlarıyla adeta kendi kuyusunu kendi kazar.

• İçe Dönük: Kişilerarası ilişkilerde belirgin güçlük çeken bir kişidir. Onun bu iletişim sorunu iş arkadaşları tarafından yanlış yorumlanıp onun üstünlük duygusu içinde veya düşmanlık duyguları besleyen bir kişi olarak anlaşılmasına neden olabilir.

• Hırslı: İşindeki başarı grafiğini devamlı yükseltme arzusu içindedir. Ne kadar çok çalıştığını amirlerine göstermek için evine bile iş taşır. Onun bu abartılı çalışma tarzı iş arkadaşlarının kıskançlığına yol açar. Böylesine hırslı bir kişi, özellikle kariyer hedefleri yüksek olan diğer çalışanlar için kolaylıkla bir mobbing hedefi haline gelebilir.

• Hipokondriyak: Hastalık hastası diye tanımlanan bu kişi, çalışmaktan işyerindeki her şeyden sürekli olarak şikayet eder. Sonuçta onun bu yakınmaları, herkese sıkıntı vermeye başlar. Bir süre sonra mobbing olgusunun hedefi haline gelir.

Guedj ise üç tip mağdurdar bahsetmektedir. Birinci tip gerçek mağdurlar, ikinci tip mağduriyeti abartılı algılayanlar, üçüncü tip ise mağduriyeti stratejik amaçları için kullananlar olarak tanımlanmaktadır (Minibaş ve İdiğ, 2009:52):

49 durumu aleyhine çeviren ve tükenmeye varacak bir duruma gelen kişilerdir.

• Mağduriyeti Abartanlar: Bu tip mağdurlarda algı bozukluğu söz konusudur. İşteki herhangi bir baskıyı ya da otoriter davranışı mobbing olarak yorumlayabilirler. Bu bireyler, genellikle kendilerini dünyanın merkezi olarak görür ve dış dünyayı bir tehdit olarak algılarlar.

• Sözde Mağdurlar: Bu tip bireyler, maruz kaldıkları anlık durumu abartarak stratejik bir şekilde amaçlarına - örneğin terfi etmek - ulaşmak isterler. Yakınsalar bile günlük hayatlarını rahatça sürdürdükleri gözlemlenir.

1.2.4.2.3 Mobbinge Maruz Kalan Kişilerin Tepkileri

Her mağdurun iş yerindeki mobbingden kendi kişilik özelliklerine göre etkilendiğini ve bu özelliklerine göre tepki verdiğini belirtir (Olafsson ve Johannsdottir, 2004:325). Mobbingin yarattığı stres karşısında verilen tepkiler kişilik özelliklerine bağlı olarak mobbingin sonuçlarını ağırlaştırır ya da hafifletir. Stresle baş etmedeki zorluk mobbingin etkilerini arttırmaktadır (Minibaş ve İdiğ, 2009:48).

İşyerinde psikolojik taciz sürecinde mağdur birey, kendini tam bir çıkmaz içinde algılamaktadır. Başına gelenlerin nedenini dahi bilmemektedir. Çevrelerinde herkesin bu denli nefretine yol açacak kadar ne kötülük yaptığını veya nerede hata ettiğini aylar hatta yıllar geçse de hala kendi kendine sormaktadır (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:44).

Mobbinge uğramış mağdur sürekli bir alarm durumundadır. Mobbingciyle karşılaşma korkusu ve mobbingcinin ne zaman atağa geçeceği ile ilgili belirsizlik bunaltı yaratır. Baş etmek için çeşitli yollar dener, bu yollar işe yaramadıkça kendisini sorumlu hisseder. Kendisini sorumlu gördükçe suçluluk duygusu içine girer. Giderek benlik değeri azalır. Mobbingcinin amacı da bunu sağlamaktır, çünkü mağdurun psikolojik olgunluğu ve bağımsızlığı çoğunlukla kendisi bağımlılık içinde olan mobbingciyi rahatsız etmektedir (Minibaş ve İdiğ, 2009:51).

Mobbing süreci içerisinde maruz kaldığı davranışları uğradığı haksızlıkları fark etmeye başlayan birey kendi kendine yapılanlar karşısında rahatsızlık hissetse de ilk zamanlarda kendini suçlamaya yönelik bir davranış tarzı içine girer. Sonraki aşamada yakın arkadaşları ve ailesinden destek aldığını zannetse de yalnızlık

50 kaçınılmazdır. Bu durumu hak etmediğini düşünmeye başlar (Tınaz, 2008:156). Tükenir ve acı çeker. Umutsuzluğa düşer, kendi içine kapanır. Özgüveninin yanında özsaygısını da yitirir. Zihinsel düzeyde kimyasal dengelerinde oluşan değişikliklerle birlikte çok alıngan bir kişi haline gelir (Tınaz, 2008:159). Leymann, birçok mobbing mağdurunun nörotik ve obsesif davranışlarını anormal bir ortama verilen normal tepkiler olarak tanımlamıştır (Minibaş ve İdiğ, 2009:47).

Walter’a göre süreç içerisinde mobbing mağdurunun yaşadıkları şu şekilde sıralanabilir (Bayram, Ergin ve Tınaz, 2008:44):

• Bireyde hastalık semptomları ortaya çıkar, hastalanır, işe gelmez, işine son verilir.

• Stres yaşar ve buna bağlı olarak psikosomatik semptomlar ortaya çıkar. Bazen ağır bir depresyon yaşar, intiharı düşünebilir ve hatta intihar girişiminde bulunabilir.

• Rolünü geri rol olarak tanımlar ve “beni aralarına almıyorlar” der.

• Bir yandan suçu olmadığına inanır, diğer taraftan her şeyi her zaman yanlış yaptığına inanır.

• Kendine güveni yoktur. • Genel bir kararsızlık içindedir.

• İçinde bulunduğu durumdan dolayı her türlü sorumluluğu reddeder veya her türlü şeyden kendini sorumlu tutar.

Mağdur kişiler genellikle gelenekçi ve katı oldukları için örgütsel normlara bağlı kalmayı tercih etmekte ve mobbingciyle etkin bir şekilde baş edememektedir (Matthiersen ve Einarsen, 2001:482). Peyton, bazı mağdurların neden tepki vermediklerini incelemiş ve durumu kendileri hakkındaki inanç sistemlerine bağlamıştır. Örneğin ailesi tarafından sürekli eleştirilen ve aşağılanan bir çocuk yetişkinliğinde iş arkadaşları da aynı şekilde davrandığında şaşırmaz. Kendisinde yanlış bir şeyler olduğuna ve bu muameleyi hak ettiğine inanır. Bu nedenle mobbingi rapor etmezler; çünkü kendi hatalarının ortaya çıkmasından çekinirler (Minibaş ve İdiğ, 2009:51).

Duriez’e göre mağdurların, mobbinge karşı pasif kalmasında korku önemli bir faktördür. Bu korkunun nedeni, sosyal olarak dışlanacağını ve işinde engel yaşayacağını düşünmesidir. Mağdurlar, yaşadıklarını hayat gerçeğinin bir parçası

51 olarak görüp basite indirgeyebilir ve mobbinge tepki vermeyebilirler. Herkes normal olarak kabul ediyorsa kendilerinin de normal kabul edip tepkisiz kalmalarının daha