Miras

Osmanlı Devlet’inde aile içindeki en önemli konulardan birisi de miras meselesi olmuştur. Geçmişten günümüze birçok ailenin miras için çekiştiği, anlaşamadığı veya bölüşemediği görülmüştür. 17 numaralı Kırım kadı sicili kayıtlarında miras kayıtlarını genellikle tereke kayıtlarında görülmektedir. Bunun dışında doğrudan dava olarak mahkemeye yansıyan kayıtlarda bulunmaktadır.

Bu bölümde ilk olarak tereke kayıtlarından örnekler sunulacaktır. Tereke kayıtlarında ölen kişi mirası olan mal-mülkünü aileye bıraktığını gösteren kayıtları içermektedir. Aile, bırakılan mirası kadı huzurunda kayıt edilmek suretiyle bölüştürülürdü. Kadı ayrıca miras

166 KKD, 17/50b-3.

167 KKD, 17/14b-1.

168 KKD, 17/5a-2.

59

bölüşümünde ölen kişinin borçları var ise miras üzerinden işlemini yapar ve kendisi ve ekibinin yaptığı işlemlerinin ücretlerini de tahsil ederdi. Tereke kayıtlarında aile bireylerin kimlikleri hakkında bilgiler verirken bazen ailenin yaşadığı bölgeyi de işaret etmektedir.¹⁷⁰

Tereke kayıtlarından ilk örnek Hasan atalık mirasını, eşi Esma Şah ve oğulları olan Abbas Yahya, Ebu Bekir ve Akif gibi isimlere bırakmıştır. Miras bıraktığı ürünlerin tamamından ziyade genel bir görüntü çizmek adına belirli ürünler gösterilmiştir.171

Tablo 8: Hasan Atalık’ın Ailesine Bıraktığı Miras Hane hasene: 30 İki dibsiz sahan

sim:120

Bir çoyın kazan sim: 120

Şemadan ma’a makas sim: 30 Bir yeni kılıç sim:

20

Def’â kılıç sim: 10 Yeşil çuka sim: 120 Yan tas sim:10

Ocak sim: 10 Tava sim: 20 Kazma sim: 20 Balta sim: 10 Köhne yay sim: 5 İki elek sim: 3 Köhne minder sim:

2

Eğer sim: 5

Üç kaşık sim: 15 Büyük bıçak sim: 10

Kilid sim: 2 Kuşak sim: 30

Deyn-i avret Hasene: 20

Kaynak: Yukarıdaki tablo 17 numaralı Kırım kadı defterinde 42a-1 numaralı kayıttan elde edilmiştir.

Hasan Atalık’ın bırakmış olduğu mirastan bazı mal-mülklerin fiyatları listeleriyle beraber verilmiştir. Aile mirası hakkında bilgiler veren tereke kayıtları ailelerin maddi durumlarını ve sosyal yaşamda kullandıkları alet ve edevatlarını araştırmacılara sunmaktadır.

Farklı tereke kaydında ise Semer Gazi eşi Sabiha, oğlu Seyit Gazi ve kızı Havva’ya bırakmış olduğu miras yer almaktadır. Semer Gazi yukarıdaki örnekte bulunan Hasan Atalık’a göre daha varlıklı olduğu görülmektedir. O da aynı Hasan Atalık gibi ev eşyaları

170 Fatih Bozkurt, “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”, Türkiye Araştırma Literatür

Dergisi, Cilt. 11, Sayı. 22, ss. 193-229.

60

ve hane bırakmış bunun yanında köle, öküz ve at gibi dönemin pahalı mülklerini ailesine bırakmıştır. Genel anlamda bu tereke kaydının da şablonu aşağıda yerini almıştır. 172

Tablo 9: Semer Gazi’nin Ailesine Bıraktığı Miras İvan adlı Kazak

hasene: 50

Yaskov adlı Kazak hasene: 35

Ala at hasene: 7 Borıl at hasene: 41

Kır at hasene: 7 Torı beytal hasene: 7

Gök öküz hasene: 4 Kuba Öküz hasene: 4

Kongür öküz hasene: 4

İki karşılı çat hane hasene: 10

Beyaz kaftan sim: 20

Abiye yenice sim: 80

Köhne yeşil bugası kaftan sim: 40

Yirmi iki ana baş koyun hasene: 11

On iki tavuklı? hasene: 3

Ziraat olmuş soya beş beşşeri hasene: 3

Kırmızı bugası zarifli çakal içli kürk hasene: 2

İki keçe sim: 80

Kaynak: Yukarıdaki tablo 17 numaralı Kırım kadı defterinde 44a-1 numaralı kayıttan elde edilmiştir.

Bu iki tereke kaydı dışında kayıtlarda dava olarak görülen bazı miras davalarının da bulunduğu dile getirilmişti aşağıda bu davalardan birkaç örnekte ifade edilmektedir. Miras kayıtlarından bir tanesi bir hayli ilginç ve ilgi çekici gözükmektedir. Bahçesaray’da Rus Mahallesi sakinlerinden Devir Bike bint-i Mustafa, kızının oğlu olan Ömer bin Delibaş’ı mahkemeye vermiştir. Devir Bike, aynı mahallede darısının dâhilinde olan bir bab hanesini Ömer’e şartlı olarak hibe ettiğini söylemiştir. Teslim etme şartı olarak kendisini beslemesini, ölünceye kadar yanında olmasını ve bakmasını şart koşmuştur. Fakat Ömer’in bu şartların hiçbirini yerine getirmediğini ve ilim için medreseye gittiğini ifade etmiştir. Ömer ise cevap olarak ananesinin bu mülkü kendisine böyle bir şart olmadan doğrudan şartsız hibe ettiğini söyleyerek durumu reddetmiştir. Cevap üzerine mahkeme Devir Bike’nin şahitlerine başvurmuştur. Devir Bike’nin şahitleri, darı dâhilindeki evi teslim ederken yukarıdaki şartların karşılanması sonuncunda hibe edeceği konusunun doğru olduğuna dair şahitlik ettiklerini ifade etmişlerdir. Bu durumun üzerine

61

mahkeme şartlı hibe durumun doğru olduğuna karar vermiş hibe etme işlemini iptal etmiştir.173

Bir başka kayıtta ise Merhum Ömer Ağa’nın küçük çocuğu Abdullah Çelebi mahkemeye gelerek, Musli Efendi ibn-i Abdulhalim Ağa’yı mahkemeye hazır etmiştir. Babası öldükten sonra Merhum Halil Ağa adında birinin kendileri adına vasi olduğunu ve babasından kendisine kalan malların onun üzerinde olduğunu söyleyerek talep etmiştir. Kayıtta Abdullah Çelebi artık kendisini buluğ çağına geldiğini ve kendi üzerine ne kadar mal kaldıysa istediğini söylemiştir. Musli efendi tasdik ettikten sonra babasından Abdullah’a, kız kardeşi üzerinde olan kırk beş muamele-i kuruş, validesinin üzerinde olan altı kuruş, otuz kuruşa usta Ömer’den alınan Nakkaş dükkânı ve yetmiş beş muamele-i kuruşu dahi mahkeme önünde alarak deftere kayıt ettirmiştir.174 Son bir kayıtta ise anneleri ölen iki kardeşinin annelerinin miraslarını bölüşmesi hakkındadır. Şehri Küstü mahallesinde ikamet eden Saliha öldükten sonra iki oğlu olan Mehmet ve Mahmut’a mirasını bırakmıştır. Her birisine bin seksen akçe isabet etmiştir. Mehmet’in Mahmut’tan büyük olması ve Mahmut’un daha buluğ çağına ermemesinden dolayı abisi ona vasi olmuştur. Mehmet kardeşinin payını da yöneterek ileride bu payı ona vereceğini mahkeme önünde dile getirmiştir. Mahkeme ayrıca bu payı verirken Mehmet’in de hakkı olduğu Şehri Küstü’de olan evi, bahçeyi ve kırı rehin olarak kaydetmiştir. İleride oluşacak herhangi bir sorunda Mehmet ev üzerindeki hakkı kaybedip tamamen kardeşine bırakacaktır.175