Hayvancılık ve Hayvan Türleri

Kırım bölgesinde insanların geçimlerini sağladığı bir diğer yöntem ise hayvancılıktır. Günümüzde de devam eden hayvancılık Kırım’da Tatarlar arasında revaçta gözükmektedir. Göçebelik kültürünün en önemli özelliklerinden biri olan hayvancılık Kırım’ın ekonomik ve sosyal hayatından en önemli unsurlardan biri olarak dikkat

78

çekmektedir. Kırım coğrafyasında özellikle Tatar gruplarında at besleyiciliği görülmektedir. Eski Türk geleneklerinde olduğu gibi Tatarlar da atlarına kıymet vermişlerdir. Savaş alanlarında kullandıkları gibi günlük hayatlarında da yer vermişlerdir. At kültürünün yanında yine ekonomik anlamda önemli olan büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar da Kırım yarımadasında önemli vaziyettedir. Bu hayvanlardan elde edilen et, süt, yağ, deri ve iş gücü gibi özelliklerinden faydalanılmıştır. 223

17 numaralı Kırım kadı sicilinde birçok davada ve tereke kayıtlarında yukarıda değinilen hayvanların izleri gözükmektedir. Özellikle tereke kayıtlarında hayvanların sayıları, cinsleri ve fiyatları verilmesi bakımından bizlere açık bilgiler vermektedir. Aşağıda bu bilgiler ışığında at, büyükbaş ve küçükbaş olarak ayırılacak şekilde tablolar oluşturulmuştur.

Tablo 15: 17 numaralı Kırım Kadı Defterinde Yer Alan At Çeşitleri Ala at hasene: 7 Alaşa altın: 8 Borıl at Boz at hasene: 8 Boz konan Boz tay Boz baytal altın: 2 Ciran alaşa

Ciran bey Ciran tay 4 Çal bey Çal beytal hasene: 4 Çal kunaçin Çal konan Cibar alaşa hasene:

4

Gök konanca hasene: 3

Kara at hasene: 4 Kara bey Karakutah Kır atı hasene: 7 Kır beytalı Kula at Torı at hasene: 8 Tay hasene: 2 Torı bey hasene: 4 Torı beytal hasene:

7

Torı kaşka altın: 2

Kaynak: Yukarıdaki tablo 17 numaralı Kırım kadı defterinden elde edilmiştir.

Ana kaynağımızda toplamda 27 tane at türü gözlemlenmiştir. Bunun yanında bazı isimler okunamadığı için veya okunup emin olunmadığı için yukarıdaki listeye alınamamıştır. Listenin içerisinde bazı atların fiyatları da yer almaktadır, bazılarında fiyatlar bulunamamaktadır. Bazen bir davanın içinde at ismi geçtiği için ekonomik nedenler ile davaya gelmemişse fiyatları yazmamaktadır. Fiyatları yazanlar ise genellikle tereke kayıtlarında yer aldıkları için belirlenmiştir. Ayrıca bazı aynı tür atların fiyatları değişebilmektedir. Örneğin bir tereke kaydında Torı Beytal 3 hasene değerinde iken bir başka kayıtta değeri 7 hasene olarak göze çarpmaktadır. Yukarıda yer alan listede fiyatı yüksek olan kayıt edilmiştir.

79

Giriş bölümünde Kırım’daki Tatarlar için atın öneminden bahsedilmiştir. At bir nevi Tatarların yoldaşları gibidir. Savaşlarda veya seferlerde kullanıldığı gibi ulaşım alanında yer almıştır. Sosyal hayatta birçok meslek kollarında kullanılmıştır. Bazen yük taşımış bazense tarımda iş gücü olmuştur. At, isimlerini Tatar dilinden aldığı gibi bazen renginden, geldiği bölgeden veya cinsiyetinden de alabilmektedir.224

Ana kaynaktan elde edilen diğer hayvan türü ise büyükbaş hayvanlardır. Tereke kayıtları ve diğer birçok davada farklı nedenlerden dolayı karşımıza çıkan hayvanlar ekonomik anlamda önemli değerleri bulunmaktadır. Bazen karın doyurmak için etinden ve sütünden beslenilen, bazen zorlu kış şartları için derisinden faydalanılan, bazen ise güçlerinden yararlanılarak tarımda kullanılan hayvanlar Kırım insanlarının sosyal hayatını kolaylaştırmaktadırlar.

Tablo 16:17 Numaralı Kırım Kadı Defterinde Yer Alan Büyük Baş Hayvanlar Buzağı sim: 40 Gök öküz hasene: 4 Kara dişi dana

hasene: 1 Kızıl dişi dana hasene: 1 Kızıl tosun öküz hasene: 3 Kızıl sığır boğa hasene: 5 Kongır öküz hasene: 4 Kongır sığır hasene: 3 Kuba sığır Sarı öküz hasene: 3 Tatar davarı

Kaynak: Yukarıdaki tablo 17 numaralı Kırım kadı defterinden elde edilmiştir.

Kırım bölgesinde küçükbaş hayvanlar da yer almaktadır. Tereke kayıtlarında yer alan bilgilerde birçok hayvana rastlanılmıştır. Yukarıda yer alan büyükbaş hayvanlar gibi küçükbaş hayvanların da etinden, sütünden ve derisinden faydalanılmıştır. Cins olarak yukarıdaki iki tabloya göre daha az gözükmektedir.

Tablo 17: 17 numaralı Kırım Kadı Defterinde Yer Alan Küçükbaş Hayvanlar Ana baş koyun Ana koyun Koyun

Kuzu Re’s koyun

Kaynak: Yukarıdaki tablo 17 numaralı Kırım kadı defterinden elde edilmiştir.

Yukarıdaki tablolarda toplumsal hayatta önemli rolleri olan hayvanlara yer verilmiştir. Dönemin teknolojisi düşünüldüğünde bugüne nazaran daha çok işlevi olan canlılar insanların yaşamlarını kolaylaştırdığı bilinmektedir. Yukarıdaki tabloların dışında ayrıca

224 Aktaş Sarı, 3a-3b Numaralı 1648-1679 Tarihli Kırım Kadıasker Defterlerine Göre Kırım’da Sosyal ve

80

kayıtlarda zaman zaman denk gelinen hindi ve tavuk gibi hayvanların da bölgede bulunduğu söylenebilir. Bunun dışında tereke kayıtlarında kürk ve benzeri kıyafetlerin ismi yazılırken bazı hayvanların derisi kullanıldığı yazmaktadır. Bunlardan bazıları olan tavşan, tilki ve çakal büyük ihtimal ormandaki avlarda ele geçirilmiştir. Durumları iyi olan insanların yukarıdaki hayvanlardan birçoğuna sahip olabilmiştir. Bunun yanında bazen bu hayvanların hayatta kalabilmesini ve bakımını yapmak için köle istihdamından faydalanılmıştır. Çobanlık görevi yapan kölelerin öncelikleri sahiplerinin mülkü olan bu hayvanları korumaları, doyurmaları ve bakımları yapması olmuştur. Kırım bölgesinin iki büyük iş imkânları sağlayan tarımcılık ve hayvancılık birbirleriyle paralel bir şekilde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Tereke kayıtlarında yer alan birçok öküz türü tarım alanlarında iş gücü olarak kullanıldığı araştırmacılar tarafından düşünülmektedir.

Toplumsal hayatta maddi ve sosyal değeri büyük olan canlıların sahiplerinden çalındığı veya zararlar verildiği suç bölümünde işlenmiştir. Ayrıca bunların satıldığı, kiraya verildiği, mehirin bir parçası olarak kullanıldığı, kefil olarak veya miras olarak verildiğine dair kayıtlar bulunmaktadır. Örneğin bir kayıtta Boz Baytal’ı iki altına satın aldığını söyleyen Yasef, hayvanın hala eline ulaşmamasından dolayı mahkemeye başvurmuştur.225 Hayvan satışından doğan anlaşmazlıktan dolayı mahkemeye gelen Hasan, Kutluşah’ı mahkemeye vermiştir. Kır Beytal’ı aldığını söyleyen Hasan, hayvanın bacağında yara olduğunu söyleyerek hayvanı kusurlu bulmuş geri iade etmiştir.226 Kiraya verilen bir Alaşa’nın kiracası tarafından kaybolduğunu söyleyen hayvanın sahibi Devlet Gazi mahkemeye gelerek hayvanın değeri olan parayı istemiştir.227