151
Sağ taraftaki panoda Ebûbekir ismi yazılmıştır (Çizim-39). Çapraz eksene yukarıdan aşağıya doğru istiflenmiştir. Sadece sağ üst köşeden aşağıya çapraz hat üzerindeki Ebûbekir kelimesi tam, bu çapraz hatta paralel hatlar üzerindeki ismin harfleri tam değildir. Bu düzenleme ile yazının sonsuz sayıda yani ulama tekniğiyle yazılabileceği gösterilmiştir. İsimlerin tekrarında harfler alt alta gelecek şekilde istiflenmiştir.
Sol taraftaki panoda da Ma’kılî yazı ile Ali ismi yazılmıştır (Çizim-40). Bu kelime de tuğla dizaynı sağ taraftakinin aynıdır. Ancak yazı istifi farklıdır. Ortadaki mor renkli eşkenar dörtgenin dört tarafına "Ali" kelimeleri tekrar edecek şekilde düzenlenmiştir. Yalnız iki tane Ali ismi tam, diğerleri panoyla sınırlandırıldığından yarım kalmıştır. Minarenin dilimli gövdesinin üst tarafındaki çini mozaik parçalardan bunun da örgülü geçmeli ma'kıli yazının bakiyeleri olduğu anlaşılmaktadır .Yazı kuşağının üstünde uçlarına rûmî motifi ile başlayan dik harfler ortada örgülü bölüm ile düğümlenmekte ve satır alt çizgisinde diğer harflerle birleşmektedir (Şimşir, 2000: 322-323).
Değerlendirme: Camii taç kapısında geometrik ve bitkisel tezyinat iç içe kullanılırken, geometrik karakterli Ma'kılî yazı ile, yuvarlak hatlı, bitkisel motiflere daha çok benzeyen kufi yazı ve sülüs yazı birlikte kullanılmıştır. Böylelikle, yazıdaki çeşitlilik, tezyinattaki çeşitlilikle uyumlu bir şekilde kaynaştırılmıştır.
Taç kapı detay süslemelerine tezyinatına inildikçe geometrik tasarımlar bitkisel süslemeler çok zengin biçimde birbiriyle bir bütünlük oluşturmuşlardır. Anadolu Selçuklu Dönemi'nin mimarı Kelük bin Abadullah kültür ve sanat zenginliğini bütün imkânları ile titiz bir şekilde uygulamıştır.
152
153 3.5. Sahip Ata Türbesi
Katalog No : 5
Fotoğraf No : 127-152
Çizim No : 54-60
Türü : Türbe
Yapının Yeri ve İsmi : Konya Sahip Ata Caminin Güney duvarına bitişik bitişiğinde Selçuklu İlçesi’ndeki, Alaeddin Tepesi’nin batısında, Beyhekim Mahallesi’nde yer alır.
/KONYA
Ma'kıli Yazının Bulunduğu Yer : Türbe Doğu cephe duvarı
Yazı İstif Türü : Dörtlü simetrik - Düz satır mail istif Kullanılan Malzeme : Sırlı ve sırsız tuğla - Çini birimler Uygulama Yöntemi (Teknik) : Kare planlı türbe, kubbe tam tuğlalar yatay doğrultu ile 45'lik açı ile yapmak üzere eğik yönde istiflenir. Üst üste sıralarda iki tuğla birimi arasında'90 lık dik açı oluşur. Örgü kubbe merkezindeki çinili madalyon kadar devam eder (Bakırer, 1981: 476).
Renk : Firuze - Mor
Yapının tanımı :Sahip Ata Hanikahı'nın Kuzey eyvanına bitişen Türbe'nin giriş kemeri üzerindeki kitabede 1283 M. yılında yenilendiği bildirilmektedir.(Konyalı, s.719-721). Sahip Ata Fahreddin Ali'nin 1276 yılında caminin mihrabı önüne bir türbe yaptırdığı ancak 1279-1280 yıllarında Hanikah'ın inşaatından sonra ilk türbenin yıkılarak yenilendiği ve şimdiki türbenin bu olduğu görüşü yaygındır.(Aslanapa,s.139-140).
1263-1268 yılları arasında Selçuklu meşhur veziri Sahip Ata Fahreddin Ali tarafından, Sultan II. Keykavus zamanında mimar Kelük bin Abdullah'a yaptırılmıştır (Karpuz, 2009: 45).
Türbe duvar yüzeyleri, türbeye giriş kemeri ve türbe ile türbe holü arasındaki ana kemer, türbede bulunan altı sanduka yüzeyleri tamamen çini malzemelidir. Türbeye geçiş elamanlarının etrafı, kubbe göbeği, türbenin doğusundaki holün üst duvarlarında da çini malzeme kullanımı görülmektedir. Türbenin kuzey duvarında
154
cami harimine bakan bir büyük penceresi ve aynı cephenin doğu köşesinde günümüzde kullanılmayan bir ahşap kapısı bulunmaktadır. Güney cephede hangâh kuzey eyvanına bakan bölümde bir büyük pencere ve üzerinde şebekeli bir pencere bulunmaktadır. Doğu cephedeki holün alt duvarında dikdörtgen formlu büyük bir pencere yer alırken üst duvarında üç küçük pencere yer almaktadır. Batı cephe bölümünde günümüzde kullanılmayan bir giriş kapısı ve onun üzerinde mazgal ve şebekeli birer pencere bulunmaktadır.
Fotoğraf 126: Sahip Ata Türbesi
Türbeye güneyde hangah, kuzeyde cami bitişik durumdadır. Türbenin bu cepheleri buradaki yapıların duvarları ile birdir. Türbenin doğuya bakan cephesinin alt duvarında tuğla malzemeli bir kemer izi görülmektedir. Ancak bu kemer izi ile ilgili herhangi bir bulgu bulunamamıştır. Türbenin batıya bakan cephesinin alt duvarında bir giriş kapısı ve üzerinde pencere bulunmaktadır. Günümüzde cephe boş
155
bir alana bakmaktadır. Ancak H. Karamağaralı cami, hangah ve türbe ile ilgili yaptığı restitüsyon çizimlerinde türbenin bu cephesinin kapalı bir mekan olarak çizmiştir (Plan 4). Bu bölüm ile ilgili ulaşabildiğimiz bilgiler şöyledir: İ.H. Konyalı bir rivayete göre; caminin açık hava mabedine benzediğini, ortasında havuzlu ve üstü açık bir bölümün olduğunu, Kıble tarafının sağını ve solunu revakların sardığını ve geniş bir dehliz ile taçkapıya kadar uzandığını aktarmaktadır ve bunu Merhum Mimar Muzaffer ile yaptığı tetkiklerle bu neticeye ulaştığını belirtmektedir
Fotoğraf 127: Sahip Ata Türbesi
Türbe külliye içerisinde caminin güney duvarına bitişik olup Hankah ile cami arasında yer almaktadır. Türbeye geçit, caminin güney duvarındaki penceresinin yan tarafındaki küçük bir açıklıkla, türbenin batı tarafında bahçeye açılan bir kapı ve Hankah'ın kuzeydoğudaki holde yer alan bir kapıya da giriş sağlanmaktadır.
Türbe, cami ve Hangahta daha sonraki yıllarda yapılmıştır. Sahip Ata’nın kendisi dışında oğulları kızları ve torunlarının yer aldığı türbe, Anadolu Selçuklu Çini Sanatının en gelişmiş örneklerinin yer aldığı geometrik ve bitkisel süslemesiyle dikkat çekicidir. Kare planlı türbenin doğusunda bulunan hol kısmı ile birlikte dikdörtgen bir plan sergilemektedir. Türbe ana mekânı Türk üçgenleri (Foto: 40-41). ile geçişi sağlanan kubbe ile örtülü iken doğuda bulunan bölümü düz tavanlıdır.
156
Fotoğraf 128: Sahip Ata Türbesi'nin kubbe kuşağı ve kuşak altındaki Türk
üçgenlerinden detay. Batı cephesi
Fotoğraf 129: : Sahip Ata Türbesi'nin kubbe kuşağı ve kuşak altındaki Türk
157
Sivri kemerli kare bir mekân oluşturularak üzeri kubbe ile kapatılmıştır. Yapı malzemesi olarak tuğla olup kemer kenarlarında kesme taş kullanılmıştır. Lahitlerin olduğu kare alan kubbeli olup tuğla ile üçgen formlarla kubbe tamamlanmıştır. Kare planlı türbe tuğla örgünün niteliği düşey ve yatay derz araları yerine eğik yönde derz araları ile biçimlenir. Tam tuğlalar yatay doğrultu ile 45 derecelik açı yapmak üzere eğik yönde istiflenir.Üst üste sıralarda iki tuğla birimi arasında'90 derecelik dik açı oluşur. Örgü kubbe merkezindeki çinili madalyona kadar devam eder.
158
Fotoğraf 131: kubbe merkezindeki çinili madalyona
Kenarda kalan hol şeklindeki alan tonozla kapatılmıştır. İç mekânın aydınlatılması batıda kapısının üzerinde yer alan, güney cephesinde yer alan hacet penceresi ve onun üzerinde yer alan kemerli pencere, caminin güney cephe duvarındaki hacet penceresi ve tonozlu koridor şeklinde kalan alanın duvarında ki bir pencere ve onun üstünde yer alan yan yana sıralı dört küçük pencere ile sağlanmıştır.
Metin ve Tasarım: Türbenin doğusunda bulunan hankah ile arasındaki holün devam niteliğinde bölümün duvar yüzeyleri firuze ve mor renkli tuğlalarla işlenmiş Ma'kıli yazı formlarıyla ''Ali'' terkipleri ile doldurulmuştur. Sırsız tuğlaların uzun kenarları yatay, çini birimlerin uzun kenarları düşey birim olarak kullanılmıştır. Düşey birimler her sırada bir tuğla birim kalınlığında sağa ve sola kayarak belirli sıralarda yön değiştirerek Ma'kıli yazı ile ''Ali'' kelimelerini biçimlendirir. Kelimeler arasında oluşan boşluklara baklava birimleri yerleştirilmiştir. Bu Örgünün niteliği icabı düşey ve yatay derz araları biçimlenir. Tuğla ve çini birimler birbirine iyice yaklaştırılarak derz araları belirsiz hale getirilmiştir. Bu niteliği çini mozaik kaplamada uygulanan yönteme benzerlik göstermektedir. Tuğlalar zemini dolduran öğelerdir.
159
Fotoğraf 132: Sahip Ata Türbe Duvarının Doğu Cephesi Giriş Sağ Duvar ( Ali ismi)
Fotoğraf 133: Türbe Duvar Tuğla Birimler Detay