Değerlendirme: Caminin orijinal özelliğini koruyabilen bölümlerden birisi mihrabıdır. Çini mozaik tekniğinin uygulandığı en güzel örneklerinden biridir. Selçuklu döneminin Konya İplikçi Camiinden sonraki en eski mihrabı olma özelliğini taşımaktadır. Örgülü Kufiye benzeyen geometrik kompozisyonlu iki satırlı Kufi kuşak yazısı, Selçuklu dönemi çini mozaik mihraplarında görülmektedir. Ma'kılî "Ali" yazısının benzeri, Topkapı Sarayı tomarlarında rastlanmaktadır. Bu istif, Taceddin Dede Türbesi giriş kapı alınlığında da mevcuttur.7 Malatya'da (13.yy) Selçuklu dönemi mimari eserleri üzerinde de bulunmuştur. Malatya Ulu Camii(1224) kubbeye açılan eyvanın kemer köşeliklerinde firuze ve mor renkte mozaik çini tekniğinde altıgen panolar içersine Ma'kıli ile ucuca tutunan "Ali" isimlerine yer verilmiştir. Ayrıca Bursa'da, Yıldırım Cami (1406) kuzey cephe, doğu ve batı pencere çerçevelerinde de yer almaktadır. Debirah-Farsça dili ve yazımı (Dabireh - Journal Of Persian Type And Language) isimli kitabın da detaylı çizimleri yer almaktadır. Bursa Yıldırım Camii son cemaat yeri, pencere kenarlarındaki mermer oymalarda sülüs yazı ve Ma'kıli yazı örnekleri bulunmaktadır. Ma'kıli yazılar altıgen
106
şeklinde ve boşluklarıda yazı olan tasarımlar iç içe altı adet "Ali" ismi görülmektedir. Ulu Caminin sağlam kalabilen unsurlarından diğeri günümüze ulaşan minaresidir.
3.2. Sırçalı Medrese (MUHLİSİYE)
Katalog No : 2
Fotoğraf No : 70-87
Çizim No : 40-43
Türü : Medrese
Yapının Yeri ve İsmi : Sırçalı Medrese Konya merkezde Aladdin tepesinin güneyinde, Gazi Alemşah Mahallesinde, kendi adını verdiği Sırçalı Medrese sokağında yer almaktadır (Erdemir, 2009: 46).
Ma'kıli Yazının Bulunduğu Yer : Giriş Tonozu, Eyvan, Mihrap
Yazı İstif Türü : Giriş Eyvanında:Ulama tekniğiyle dörtlü simetrik tasarım Ana eyvanda: Ulama tekniğiyle düz satır mail istif
Kullanılan Malzeme : Çini
Renk : Firuze, mangenez moru (patlıcan moru)
kobalt mavisi
Uygulama Yöntemi ( Teknik) : Normal duvar örgüsü üzerine yatay yönde istiflenen tuğlalar her yatay sırada 1/2 tuğla boyu kaydırılır. Düşey derz araları geniş bırakılır ve atlamalı sıralarda üst üste gelir. Aynı tuğlalar avlu cephesinde, kemer dolgularının yüzeyinde, kare ön yüzleri görünecek şekilde yüzüne istiflendikten sonra yüzeylerine çini mozaik kaplamalar yerleştirilmiştir Sırlı tuğlalar bir tuğla kalınlığı kadar kaydırılarak kademe kademe yükselmektedir. Yazılar birbirinin boşluğunu doldurup tekrar ederek sonsuza kadar devam edebilecek şekilde düzenlenmiştir. Giriş eyvanda dörtlü simetrik tasarımla istiflenirken ana eyvanda da mail şekilde yazılmıştır
Yapının tanımı : Taçkapısında yer alan kitabesine göre 1242-43 yıllarında II. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde II. Alâeddin Keykubad'ın Lalası Bedreddin Muhlis tarafından yaptırıldığı yazılıdır (Güler,1986: 16).
107
Medresenin ana eyvan kemerinin sağ tarafına yerleştirilen kitabe içinde solda mimarın adı, Amele Muhammed bin Osman el Benna Tusi olarak geçmektedir (Aslanapa,1999: 193).
108
Fotoğraf 71: Sırçalı Medrese (Kaynak: Mustafa Cambaz)
109
Doğu-batı doğrultuda uzanan medrese iki katlı ve iki eyvanlı dikdörtgen plana sahiptir. Açık avlulu bir medresedir (Plan 5). İçindeki sırlı tuğla ve çini bezemelerinden dolayı Sırçalı Medrese olarak tanınan yapı, kurucusundan dolayı Muhlisiye adıyla anılmaktadır.
Fotoğraf 73: Sırçalı Medrese Eyvan Girişi
Bir sanat şaheseri olan bu yapı 1954 yılında onarılmıştır.(Küçükdağ,1999: 283). Sırçalı medrese açık avlulu, iki katlı, iki eyvanlı, üç yanı revakla çevrili simetrik ve dikdörtgen bir plana sahip bir medresedir. Girişin sağındaki mekan, medreseyi yaptıran Bedreddin Muhlis’in türbesidir (Yetkin,1970: 49).
110
Fotoğraf 74: Sırçalı Medrese Taç Kapısı
Eyvan şeklinde bir taç kapıyla gelenlerini karşılar. Taç kapı eyvan kemerini dıştan çeviren dikdörtgen çerçevede, kemer köşeliklerindeki gülbezeklerde, mihrabiye nişinin içindeki alanlarda taş bezeme yapılmıştır. Oyma tekniğiyle yapılmış olan taç kapı zikzak formdan oluşmuş iki küçük sütünceye oturmuştur. Bu sütüncelerin başlıkları akantusa (Yunan antik mimarisinde sütun başları için kullanılan bir süsleme bitki) benzemektedir. Sadece sütünceye kadar uzanan geometrik ince bir bordür bulunmaktadır. Bu sütüncelerin üstünde birer tane gül bezek vardır. Eyvan kemerinin üzerinde, ardı ardına sıralanmış, üç dilimin oluşturduğu yarım küçük, on yedi adet çökertme şeklinde motifler sıralanmıştır. Girişin iki yanındaki küçük mihrabiye bulunmaktadır. Mihrabiyelerin üzeri taç şeklinde mukarnas dizilerinden oluşmaktadır. Alınlık kısmında kitabe bulunmaktadır. Genel olarak taş bezeme oldukça sadedir. Taçkapıdan içeriye girildiğinde, geometrik bezemeli çoğu dökülmüş eyvanın tavanında çiniler bulunmaktadır. Bu eyvanın yan taraflarında ise iki kapı açıklığı bulunmaktadır. Eyvanın üst tarafı ise küçük bir pencere ile konumlandırılmıştır.
111
Medresenin ana eyvan iç kemerinde çini geometrik beşgen formlar ve bu formlar içerisi çeşitli tezyini süslemeler mevcuttur. bir beşgen form içerisinde yapının kitabesi bulunmaktadır (Foto- 31).
Fotoğraf 75: Sırçalı Medrese Ana Eyvan İç Kemerindeki Çini Kitabe
Fotoğraf 76: Sırçalı Medrese Arka Duvar Kemer Detayı
112
Fotoğraf 77: Sırçalı Medrese Giriş Eyvanı (Tonuzu)
113
Giriş Eyvanı: Sırçalı giriş eyvanına tuğla örgü duvarın üst kısmında dikdörtgen çerçevesi içinde örgü malzemesi yarım tuğla ile örülmüş geometrik karakterli panolar mevcut. Balıksırtı örgü, çini birimler baklavaları biçimlendirir. Bazı geometrik şekillerin köşelerinden uzayan kollar fırıldak biçimini anımsatan kıvrımlar görülür. Tuğla uygulama yöntemi sırsız çini birimler düşey yönde istiflenir. Yatay birimler her sırada bir çini birimin kısa kenarı bir düşey derz aralığı genişliğinde kayar, çini birimler açılan boşlukları doldurup basamaklı yükselen eğik çizgileri biçimlendirir. Merkezdeki bir kare şeklini biçimlendirdikten sonra dört doğrultuda yükselen çizgiler uçları kıvrılan gamalı haç olarak sonuçlanır. Eş aralıklarla yan yana dizilen gamalı haçlar arasında kalan boşlukları manganez moru çinilerin biçimlendirdiği ve yatay sırada tamamlanan baklava şekli kareler doldurur. Yatay/düşey istif sağa sola yükselen derzli istif türü ile örülmüştür (Foto- 24).
114
115
Metin ve Tasarım: Giriş eyvanı, tonuzun iç yüzeyi yarım tuğla ve küçük kare birimler ile sırsız tuğlalar yatay, firuze ve manganez moru sırlı çini birimler düşey yönde istiflenmektedir. Yatay birimler her sırada bir çini birim kalınlığı bir düşey derz arası genişliğinde kayarak kademe kademe yükselmektedir. Örgüleri biçimlendirmek için belirli sıralarda yön değiştirerek şekillenmektedir. Balıksırtı örgü, çini birimler Ma'kıli yazı ile "Ali"ىلع sözcüklerini ve baklava şekli kareleri biçimlendirir. Yazılar birbirinin boşluğunu doldurup tekrar ederek sonsuz şekilde mükerrer etmektedir. Yani ulama tekniği ile devam edebilecek şekilde örülmüştür. Yer yer dökülmeler olsada eyvan tonuzun geneli "Ali" ismiyle tezyin edildiği görülmektedir.
116
Fotoğraf 82: Sırçalı Medrese Giriş Tonuzu Yazı Detayı "Ali" ىلع (Sağ Kısmı)