Metodoloji ve veri kaynağı

Çalışmanın yazım aşamasında, tasarımla birlikte mekân ve yaşam alışkanlıkları açısından; mekân algılanma biçimi, tasarım kararlarının etkileri ve gerçekleşme süreçlerinin toplum yapısısına müdahale alanlarını incelemek ve analiz etmek üzere gerçekleştirilen görüşmelere odaklanmak üzere gerçekleştirilmiştir. Analizlerle ortaya çıkan konu başlıkları; mekân ve insan ilişkisinde yaşanan sorunların gelişim süreçlerini inceleyerek

13

çözümlere ilişkin katkılar sağlamak üzere belirlenmiştir. Bu başlıklar; mekân tasarlayanlar, politika üretenler ve bunların sonuçlarından direkt etkilenen yaşlılarla gerçekleştirilen görüşmelerle ortaya çıkmıştır. Bu nedenle makro (şehir yapısı içindeki tüm açık ve kapalı alanlar; kamusal alan ve parklar, şehri oluşturan tüm yapılar ve ulaşım ağı) ve mikro (üretilmiş kapalı mekânlar ve çevresi) ölçekli mekânların tüm yaş gruplarının kullanım ve taleplerini karşılayarak tasarlanabilmesi için; nitel görüşme analizlerine odaklanılmıştır.

Tasarımcılar, kentsel çevre mekânlarını tasarlarken, planlama kriterler ve stratejilerinin neler olduğu, mekân kullanımında tüm yaş gruplarındaki kullanıcıları ve yaşlı ihtiyaçlarını ne kadar dikkate aldığını öğrenmek ve analiz edebilmek üzere (Ek-1) soru formu uygulanmıştır. Konu, tasarımcıların yaşadıkları tasarım karar süreçleriyle ilgili, kentsel mekân ve çevresinin tasarımı kapsamında olduğu düşünülen on yedi (12+5) sorudan oluşan formla; onların kendi mesleki etik değer, tecrübe ve deneyimlerini aktarabilmeleri açısından uygulanmıştır. Bu form, kente ait mekânsal planlamalar yapılırken tasarımcı duygu ve düşüncelerinin yanı sıra, toplum istek ve beklentilerinin ne kadar karşılandığını öğrenebilmek ve açılım getirmek üzere sorulmuştur. Tasarımcılara uygulanan soruların cevapları için, teknik olmayan, yalın ve anlaşılır cümlelerle konuyu ifade etmeleri istenmiştir.

Yaşlılık alanıyla ilgili hizmet yürütme ve politika süreçlerinde uzmanlaşmış sosyal disiplin uzman ve uygulayıcılarıyla görüşülmüştür. Bu alanda çalışan ve fikir üreterek hizmetlere yardımcı olan görüşmecilere çalıştıkları işyerlerinde; on beş (14+1) sorudan oluşan (Ek:2) uygulanarak görüşmeler gerçekleştirilmiştir.

Her aktörün kendi meslek etiği bağlamında, karar ve gereksinimlerini detaylı olarak gösterebilmelerini ve ilgili mercilerin (siyasi ve SP yapıcıları) değerlendirme yapmalarını sağlamak, diğer yandan ilgili tasarımların iç dinamiğinden kaynaklanan sorunlara ilişkin değerlendirme ve yorumlarını almak temel amaç edinilmiştir. Edinilen bilgiler ışığında, tezinin konusu açısından; toplumun ihtiyacı olduğu düşünülen mekân taleplerinin, tasarım süreçlerinde dikkate alınmasının mekânsal ve toplumsal dizayn üzerindeki rolleri incelenerek; SP üretme aşamasındaki önemi vurgulanmaya çalışılmıştır.

14

Konuyla ilgili olarak „yaşlı için mekânsal ve SP üretme ve uygulama süreçleri açısından‟; yaşlıya direk temas etmek üzere, Ankara‟daki huzurevleri gezilerek görüşmeler yapılmıştır. Kurum bakımı alan sağlıklı yaşlı ve -yeterli cevaplar alınamadığında- onun bakımını profesyonel destek olan sosyal hizmet uzmanı ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Yaşanılan huzurevlerine ilişkin; mekânsal tasarımda alınacak tedbirler ve önerilere yol göstermesi için hazırlanan (Ek-3) sorular uygulanmıştır. Böylece yaşlıların yaşadıkları mekânsal tasarım ve çevresel planlamalarla ilgili memnuniyet veya mağduriyetleri anlaşılmaya çalışılarak, ideal mekânlar için yol gösterici bilgiler toplanmıştır. Bu veriler analiz edilerek, tezin beşinci bölümündeki önerilerde; yaşlının aktif sosyal hayat katılımını desteklemek üzere tasarlanan mekân planlamalarında kullanılmıştır.

Tüm bu bilgiler ışığında, literatür taraması ile bugüne kadar yapılan çalışmaları incelenmiş, çalışmanın altyapısı araştırma verilerine dayanarak hazırlanmış, saha araştırması (tasarımcı, sosyal disiplin uzmanları ve yaşlıyla yapılan görüşmelerle) yöntemiyle; özellikle yaş alanlar açısından insan ve mekân kullanımları gözlemlenmiş ve konu irdelenmiştir. Ayrıca mekânların; yenilenme, dönüşüm ve restorasyonunda temel referans noktası, toplumsal hayat ve mekânsal kullanımların tüm yaş gruplarına uygun olarak tasarlanması olmuştur.

Çalışmanın yazım sürecinde, konunun odak noktasını belirlemek üzere derinlemesine görüşmelerin bir parçası olan çalışma, Haziran-Aralık 2015 ayları arasında Ankara‟da yaşamakta olan tasarımcı, sosyal disiplin uzmanı ve yaşlıların oluşturduğu örneklem grubunda gerçekleştirilmiştir. İnsan ve mekân bağlamında tasarımcılar, sosyal disiplin uzmanları yaşlı kullanıcıların talep ve ihtiyaçlarını ne kadar dikkate aldıklarının, tasarım yaparken referans noktalarının ne olduğu, moda akımlardan ve iktidar kavramlarından ne kadar etkilendiklerini irdelemek için, konuya dair önemli olduğu düşünülen sorular uygulanmış ve konunun analiz edilmesi için öne çıkan kavramlar üzerinde durulmuştur.

Görüşmeler kimi zaman kayıt cihazları kullanılarak, kimi zaman notlar alınarak yapılmış, sonrasında görüşmeler deşifre edilerek metin haline getirilmiştir. Elde edilen görüşme çıktıları analiz edilmiş, tekrar eden önemli ve ortak konulardan kod ve kategoriler sonunda da öne çıkan temalar belirlenmiştir. Bu çerçevede oluşan başlıklar kavramsal çerçeveyi oluşturmuş ve literatür çalışmaları yapılmıştır.

15

Konu ortaya konduktan sonra, yaş dostu mekânlarla ilgili olarak yapılması gereken mekân değişiklikleri (imar, redizayn, politikalar, vb. bağlı karar ve yaptırımlar) ve etkileri de dikkate alınarak; 21. yüzyılın getirdiklerinin ne gibi toplumsal değişikliklere yol açtığı, insan davranış ve alışkanlıklarını ne kadar etkilediği üzerine yapılan analizler ışığında, yeni mekân bakış açısına ilişkin teklifler hazırlanmış ve örneklerle konu ele alınmıştır.