Mesajeri İmperyal Kumpanyası’nın Faaliyet Ağını Genişletmesi

Kırım Savaşı’ndan Fransız İmparatorluğu’nun son dönemlerine kadar geçen süreçte Napolyon, emperyal politikası gereği Mesajeri için olağanüstü bir genişleme dönemi inşa etti. Mİ Kumpanyası’nın Fransız hükümetiyle imzaladığı anlaşmalar bir yandan kumpanyaya faaliyet ağlarını genişletme imkânı sağlarken, diğer yandan Fransa’ya dünyanın büyük bir bölümünü açtı.

Mİ Kumpanyası’nın III. Napolyon tarafından desteklenmesi, politik, askeri, ticari ve ekonomik alanlarda yükselme endişesinden kaynaklandı. İmparatorluk, için posta taşımacılığının arkasındaki neden sömürgelerin elde tutulmasına yönelik politikayla ilgiliydi. Bu nedenle Mİ Kumpanyası’nın faaliyet ağlarının genişletmesi için birbiri ardına imtiyazlar verildi259

. Diğer yandan Napolyon’a göre Mİ Kumpanyası, Fransa’nın denizlerdeki politikasında Büyük Britanya yanında onurlu bir duruş sergiliyordu260

. Mesajeri’nin faaliyet ağını genişletmek istemesi ticari isteklerden kaynaklanmaktaydı. Bu istek şirketin devletle imzaladığı şartname hükümlerine aykırı bir durum sergiliyordu. Ancak Kırım Savaşı esnasında posta hizmetlerindeki esneklik ilkesi bizzat

257

Bu indirimden aynı şekilde Arsenal, Osmanlı, Avusturya Lloyd, La Societé de Russe de Navigation et de Commerce adlı kumpanyalar da istifade edeceklerdi. Correspondence Respecting the Reduction of the Ottoman Light

Dues, Commercial No 1 (1897) Printed For Her Majesty’s Stationery Office, London 1897, s. 4.

258

Ekinci, Tuna Komisyonu ve Tuna’da Ticaret, s. 224. 259

Couvenhes, “La Concession des Services Maritimes Postaux”, s. 268. 260

54

devletin kendisi tarafından benimsendi²⁶¹. İmparatorluğun bu esnek tutumu, MM Kumpanyası’nın gelecekte faaliyet ağını genişleteceğinin deliliydi. Bu amaçla 1854’ten 1868’e kadar şirketin statüsünü ve faaliyet ağlarını etkileyen bir dizi anlaşma imzalandı. Mesajeri yöneticileri, Akdeniz ve Karadeniz’de kumpanyanın görevini yerine getirmiş olmasından dolayı şirketin faaliyet ağını okyanus ötesine taşıma düşüncesindeydiler262

. Atlantik ötesindeki bölgelerle posta taşımacılığı bu dönemde daha çok Amerika ve Büyük Britanya’ya ait kumpanyaların tekelindeydi263

. Mİ Kumpanyası, 1851’den beri Fransa ile Amerika arasında posta taşımacılığı yapmak için devlet nezdinde girişimlerde bulunmaktaydı264

. Bu amacına ancak 1857’de muvaffak olabildi²⁶⁵. 16 Eylül 1857’de imzalanan anlaşmaya göre Brezilya’dan Plata’ya kadar olan bölgelerin posta taşımacılığını Mesajeri’ye verildi266. Daha sonra 1861 Şubat’ında ise Mesajeri, hizmet ağını Rio de Janeiro’ya kadar genişledi267

.

1860’lara gelindiğinde Mİ Kumpanyası, Atlantik posta taşımacılığında Genel Transatlantik Kumpanyası (La Compagnie Generale Transatlantique) ile rekabet halinde olduğundan bu hat cazip olmaktan çıktı268. Bunun yanında Avrupalı, özellikle birçok İngiliz nakliyat kumpanyası Atlantik posta taşımacılığında rekabet halindeydiler²⁶⁹. Ancak İngiliz kumpanyalarının bu esnada Hindistan ve Uzakdoğu’da önemli bir rakibi yoktu. Peninsular & Oriental Kumpanyası sayesinde 1850’den beri Hint Denizi, İngiliz gölü haline gelmişti270. Bunun yanında 1859’da Süveyş kıstağı

261

The Postal and Commercial, Communication of a Country, Free-Trade Political Economy, Ed. John Roach, London 1867, Gibson Brothers Printers, 1870, s. 17-18.

262

Zira bu esnada şirketin yıllık genel toplantısında şirketin faaliyet ağının Brezilya’ya kadar genişlemesi üzerine tartışmalar yaşanıyordu. AFL. 1997 002 5199, Assemblee Generale du 5 Novembre 1857, s. 11-12.

263

AFL. 1997 002 5199, Assemblee Generale du 5 Novembre 1857, s. 10-11. 264

Couvenhes, Les Messageries, s. 129. 265

1857’de Ekonomi Bakanı Fould Atlas ötesindeki ülkelerin posta taşımacılığını üç bölgeye ayrıldı ayırdı. Mesajeri İmperyal Kumpanyası’na düşen Güney Amerika’nın posta taşımacılık imtiyazıydı. Orta ve Kuzey Amerika’nın posta taşımacılık imtiyazı da La Compagnie de Navigation Mixte adlı Fransız nakliyat şirketine verildi. AFL. 1997 002 5199, Assemblee Generale du 5 Novembre 1857, s. 11-13; Smith, The Emergence of Modern Business Enterprise in

France, s. 90-91.

266

Kumpanya’ya verilen bu imtiyazın süresi 20 yıldı ve bu hizmet karşılığında Fransız hükümetinde 4. 7 milyon frank sübvansiyon alacaktı. AFL. 1997 002 5242, Compagnie Services Maritimes des Messageries Imperiales, Ligne

Transatlantiques du Bresil et de la Plata, Convention 16 Sep. 1857, Royal Meeker, History of Shipping Subsidies, 3. Series, Publications of the American Economic Association, New York August 1905, s. 72.

267

Meeker, History of Shipping Subsidies, s. 72.

268 Smith, The Emergence of Modern Business Enterprise in France, s. 92-93; Leymarie, “Compagnies Privilegiees”, s. 770; Archille Viallate, “How France Protects Her Merchant Marine”, North American Review, Vol 184, No. 607, (Jan 18 1907, s. 168-169; Mollat, Les Origines de la Navigation a Vapeur, s. 113.

269Ginsburg, “Shipping Subsidies”, s. 472-474. 270

55

delinmeye başlamıştı. Şirket yöneticilerine göre Mesajeri’nin gerçek anlamda uluslararası bir deniz nakliyat kumpanyası olabilmesi için ağlarını Hindistan ve Uzakdoğu’ya genişletmesi kaçınılmazdı. Bunun yanında 1860’ta serbest ticaret anlaşmasının kabul edilmesiyle tüm milletlere ait bandıraların eşit bir şekilde dünyanın birçok noktasında ticaret yapabilme özgürlüğüne sahip oldu. 28 Nisan 1861’de Mİ Kumpanyası’nın Hindiçini posta taşımacılığına dair başvurusu hükümet tarafından onaylandı271. Bu anlaşmaya göre Mesajeri, buharlılarının taşıdığı emtia ve yolcular İskenderiye’ye getirilecek buradan önce kara, sonra demiryolu ile Süveyş’e aktarılacak ve daha sonra burada hazır bekleyen buharlılarla Aden, Srilanka, Singapur ve Saigon’a ulaştırılacaktı272

. 1869’da Süveyş Kanalı’nın açılışına kadar Uzakdoğu nakliyatı bu şekilde sağlandı.

2 Temmuz 1864’te imzalanan anlaşmayla Hindiçini hattına dört hat daha eklendi. Buna göre Mİ Kumpanyası’nın Uzakdoğu ağı, Singapur’dan Endonezya’nın Batavia’sına, Saigon’dan Şangay’a, buradan da Yokohama’ya kadar genişledi. Tüm bu anlaşmalarda İngiliz gölü olarak kabul edilen Hint Denizi’nin durumu değişti. MM Kumpanyası, Uzakdoğu hattında İngilizlerle rekabet etmek için filosundaki en iyi buharlıları Uzakdoğu hattında işletti273

.

Uzakdoğu hatlarına 1868’de yeni hatlar eklenerek kumpanyanın ağı Hong Kong’a kadar uzandı274

. 1869’a gelindiğinde ise Hindistan, Çin ve Japonya servisi için şirketin aldığı sübvansiyon 10.503.383 Franka yükseldi275

.

1867’de Mİ Kumpanyası’nın Uzakdoğu’daki üstünlüğü İngilizler tarafından kesin bir şekilde tanındı276

. Hatta 1867’de İngilizler, Uzakdoğu posta taşımacılığının Mİ

271

AFL. 1997 002 5199, Assemblee Generale du 3 Juin 1861, s. 29-30; Meeker, History of Shipping Subsidies, s. 74. 272 Meeker, History of Shipping Subsidies, s. 74; Jouham, Les Operations Maritimes Commerciales et Industrielles a

Marseille, s. 124-125; Colin, La Navigation Commerciale, s. 288-289.

273

Guiral, “Commerce et Navigation”, s. 163; Ginsburg, “Shipping Subsidies”, s. 472-474. 274

1866’da Mesajeri İmperyal Kumpanyası buharlılarının yıllık aldıkları yol 2.778.000 Kilometreye ulaştı. Bois, Le

Grand Siecle Des Messageries Maritimes, s. 49.

275

Meeker, History of Shipping Subsidies, s. 74. 276

R. Michael Feener, “New Networks and New Knowledge: Migrations, Communications and the Refiguration of the Muslim Community in the Nineteenth and Early Twentieth Centuries”, The New Cambridge History of Islam, Ed. Robert W. Hefner, Volume 6, Cambridge University Press 2011, s. 57. House of Commons Papers, Reports from Commitees Eleven Volumes, East India Comminications, Vol IX, Session 10 August 1866, s. 14, 66; Debin Ma, “The Modern Silk Road: The Global Raw-Silk Market, 1850-1930” The Journal of Economic History,Vol. 56, No. 2, Jun. 1996, s. 332-333.

56

Kumpanyaları tarafından belirli bir nizama göre yapılması için Fransız hükümeti ile anlaşmaya yapsalar da anlaşma uzun sürmedi277

.

Mİ Kumpanyası’nın bu başarısı sayesinde Fransa’nın Hindistan, Çin ve Japonya hattındaki ticari faaliyetleri önemli oranda arttı. Bu da imparatorluğun doğal olarak bu bölgelerdeki egemenlik alanını genişletti. Elde edilen imtiyazlar sayesinde Mesajeri ile devlet arasındaki bağlar giderek daha da güçlenmişti. III. Napolyon, imparatorluğu boyunca Mİ Kumpanyası’nın sıkı bir destekçisi oldu²⁷⁸.

III. Napolyon dönemine kadar hiçbir Fransız şirketi, Mİ Kumpanyası kadar Fransız sömürge tarihinde önemli bir rol oynamadı279. Mİ Kumpanyası, bu dönemde Kırım Savaşı, İtalya Savaşı, Çin Çıkarması, Madagaskar’ın alınması, Suriye Çıkarması, Hindiçini’nin alınması ve 1870 Savaşı gibi olaylarda etkin rol oynadı. III. Napolyon’un Fransız sömürgelerine ve dünyanın birçok uzak noktasına uzanan kolu niteliğinde olduğundan bu uzak bölgelerle düzenli ve yakın ilişkiler kuruldu ve Fransız emperyalizmi olağanüstü gelişti. Aynı süreçte kumpanya buharlılarının düzenli seferleri sayesinde, Fransa’nın genel ticareti, Mısır’da % 760, Osmanlı’da % 240, Cezayir’de % 52, Güney Amerika’da % 93 artış gösterdi280

. 6 milyon Franklık bütçe ve 4,7 milyon değerinde deniz ekipmânıyla yola çıkan Mesajeri’nin İmparatorluğun sonunda 160 milyon Frangın üzerinde bütçesi ve 100 milyon frangın üzerinde deniz ekipmanları vardı281

. Mesajeri, İngiliz deniz nakliyat kumpanyalarının Akdeniz ve denizaşırı ülkelerdeki en önemli rakiplerinden biri haline geldi282

. Mİ Kumpanyası devletin

277

Mesajeri İmperyal Kumpanyası’nın Uzak Doğu’da İngilizlerden daha başarılı olmasındaki en önemli etkenlerden bir de devletten aldığı sübvansiyonlardı. Mİ Kumpanyası, aldığı sübvansiyonlar sayesinde Uzak Doğu’da takdire değer iyi organize edilmiş bir hizmet sundu. Mesajeri İmperyal’in navlun bedelleri da İngiliz Peninsular & Oriental Kumpanyası’nın fiyatlarına göre yapılmıştı. Bu nedenle yolcular ve posta gönderen İngilizler dahi Fransız kumpanyasını tercih etmeye başlamışlardı. Couvenhes, Les Messageries, s. 158; The Postal and Commercial,

Communication of a Country, Free-Trade Political Economy, Ed. John Roach, London 1867, Gibson Brothers

Printers, 1870, s. 17; House of Commons Papers, Reports from Commitees Eleven Volumes, East India Comminications, Vol IX, Session 10 August 1866, s. 566.

278

The Postal and Commercial, Communication of a Country, s. 17-18. 279

AFL. 1997 002 5015, Les 75 Ans d’Existence des Messageries Maritimes; M. Georges Philippar-Saboulin Ballena, Compagnie des Messageries Maritimes 1852-1927, 75.eme Anniversaire, Paris 1928, s. 7; Carour, Les

Routes de la Mer avec Les Messageries Maritimes, s. 28-29.

280

Mesajeri’nin kuruluşundan Fransız İmparatorluğunun son dönemlerine kadar, nakliyat fiyatı %78 azaldığı halde, tonajı 15 yılda on kat, gücü 8 kat, ortalama hız % 20, parkur 5 kat, taşınan yolcu sayısı 6 kat ve navlun 18 kat artmıştı. Bois, Le Grand Siecle Des Messageries Maritimes, s. 49.

281

Couvenhes, Les Messageries, s. 304. 282

Benedict William Ginsburg, “Shipping Subsidies” Journal of Royal Statistical Society, Vol. 64, No. 3, (Sep. 1901), s. 472-474, pp. 461-484.

57

denizlerdeki politikasını tanımlayan bir kimlik kazandı ve dünyanın her noktasında faaliyette bulunan uluslararası büyük bir nakliyat kumpanyasına dönüştü²⁸³.