Fransa’da II. İmparatorluğun İlan Edilmesi ve Mesajeri Nasyonal Kumpanyası Kumpanyası

8 Temmuz 1851 yasasından itibaren resmi olarak Akdeniz posta servisinin imtiyazını alan MMN Kumpanyası’nın L’Hellespont adındaki ilk buharlı gemisi Kaptan Caboufique kumandasında 9 Eylül 1851’de İtalya’ya gitmek üzere ilk başarılı seferini gerçekleştirdi191

.

1.7. Fransa’da II. İmparatorluğun İlan Edilmesi ve Mesajeri Nasyonal Kumpanyası

MMN Kumpanyası’nın kuruluş yılları zorlu bir süreçten geçti. Fransa’da hükümet darbesi, III. Napolyon’un iktidara gelmesini hızlandırdı. III. Napolyon’un iktidarı eline alması ve imparatorluğunu ilan etmesi (2 Aralık 1852-4 Eylül 1870) neticesinde MMN Kumpanyası bir anda kendini imparatorluğa biat etmiş buldu.

Mesajeri’nin Anonim Şirket Haline Gelmesi ve İsim Değişikliği

MMN Kumpanyası’nın Akdeniz’de seferlere başladığı ve Levant sahillerinde acentelerini kurduğu süre boyunca Paris’te kumpanyanın durumu hakkında müzakereler devam etti. 19 Ocak 1852’de Paris, MN Kumpanyası’nı daha büyük ve genel bir şirket haline getirme tartışmalarına sahne oluyordu192

. Bu amaçla şirketin hissedarlarının artırılmasına dair kararname çıkarıldı¹⁹³. MMN Kumpanyası, Fransa’nın şimdiye kadar

190 AFL. 1997 002 4857, Convention du 28 Fevrier 1851, s. 3-6. 191

Bois, Le Grand Siecle Des Messageries Maritimes, s. 18-19. 192

Philippar-Ballena, Compagnie des Messageries Maritimes 1852-1927, 75eme Anniversaire, s. 9. 193

AFL 1997 002 5242, Compagnie des Services Messageries Maritimes Imperiales, Societé Anonyme, Decret du 22

44

kurulacak olan en büyük anonim deniz nakliyat şirketinin temelini oluşturdu194

. 22 Ocak 1852’de alınan kararname ile MMN Kumpanyası, anonim şirket haline geldi195

. MMN Kumpanyası kurulduğunda şirket için belirlenen sermaye 24 milyon Franktı ve bu 2.400 hissedara paylaştırıldı¹⁹⁶. Şirketin hissedarları arasında Mesajeri Nasyonal 1.500 hisseyle yani 1.500.000 Frankla ilk sırada yer alıyordu. Albert Rostand ise 180.000 Frank sermayesiyle 180 hisseye sahipti¹⁹⁷. Ancak şirketin anonim hale gelmesiyle hissedarlarının sayısı 4.800’e yükseldi. Anonim şirket, Mesajeri Nasyonal Şirketi’nin vesayeti altında kuruldu198

.

22 Ocak 1852 kararnamesinin kabul edilmesiyle anonim şirket haline gelen MMN Kumpanyası, yabancı kumpanyalarla rekabet edebilecek duruma geldi199. Tüzüğün son hali kumpanyaya Akdeniz’in dışında da genişleme imkânı sağladı200

. Zira hükümet gerekli gördüğü durumlarda şirketin mevcut hatlarında değişiklik yapabilecek ve yeni hatlar ekleyebilecekti²⁰¹.

Bu bağlamda şirketin 15 Nisan 1852’de Yunan hükümeti ile imzaladığı anlaşmaya göre bazı Yunan limanları arasında aylık seferler yapmaya başladı. Şirketin yeni hattı Selanik-Pire; Pire-Napoli, Maratosino ve Kalamata’dan oluşuyordu²⁰². 1853’te ise MMN Kumpanyası yeni bir bölgenin posta taşımacılık imtiyazını elde etti. Fransız hükümeti, çeşitli nedenleri gerekçe göstererek daha önce Bazin Kumpanyası’na verilmiş olan Cezayir, Tunus ve Oran’ın posta taşımacılık imtiyazını MMN Kumpanyası’na

194

AFL. 1997 002 5015, Les 75 Ans d’Existence des Messageries Maritimes, s. 1-2; AFL. 1997 002 5242, Statuts de

la Compagnie Services Maritimes des Messageries Imperiales Societe Anonyme, Paris 1852, s. 1-2; ANF. F/12. 6767;

ANF. F/12. 6757. 195

Patarine, Messageries Maritimes, Voyageurs et Paquebots du Passe, s. 10; Leymarie, “Compagnies Privilegiees”, s. 769; Foreign Office 1892 Annuel Series, No: 1144, Diplomatic and Consular Reports on Trade and Finance, “France, Marseille, No: 1182, Reference to Previous Repart, Annuel Series”, Printed for Her Majesty’s Stationery Office, London 1892, s. 4.

196 AFL. 1997 002 5242, Statuts de la Compagnie Services Maritimes des Messageries Imperiales Societe Anonyme,

Paris 1852, s. 2-3.

197

AFL. 1997 002 5242, Compagnie des Services Messageries Maritimes des National, Convention du 28 Fevrier

1851, s. 114-115.

198

AFL 1997 002 5242, Compagnie des Services Messageries Maritimes Compagnie des Services Maritimes

Imperiales, Societé Anonyme, Decret du 22 Janvier 1852, s. 1-2.

199

Şirketin yeni tüzüğü biraz genişletilmiş haliyle 46 maddeden oluşuyordu. AFL. 1997 002 5242, Compagnie des

Services Messageries Maritimes des National, Statuts de la Société, s. 42-43.

200

Couvenhes, Les Messageries, s. 113. 201

AFL. 1997 002 5242, Compagnie des Services Messageries Maritimes Imperiales, Services Regulier de

Correspondance par Bateaux a Vapeur entre Marseille et Alger, Oran, Tunus.

202

45

verdi²⁰³. Şirket bu hatlarda düzenli seferler gerçekleştirebilmek için 8 adet buharlı gemi satın aldı204

. Bu hattın imtiyaz süresi 12 yıldı. Daha sonra 24 Kasım 1854’te yapılan genel bir anlaşmayla 1871’e kadar uzatıldı205

.

Mesajeri’nin Yunan hükümeti ile yaptığı anlaşmadan bir yıl sonra III. Napolyon’un imparatorluğunu ilan etti. (2 Aralık 1852-4 Eylül 1870) Bunun üzerine şirket yöneticileri, dönemin politik kabuğuna büründü ve hissedarlara şirketin adının değiştirilmesine yönelik teklifte bulundu206. Hissedarların onayıyla şirketin adı 5 Aralık 1853’te, Mesajeri Maritim İmperyal Kumpanyası (La Compagnie des Services Maritimes des Messageries Imperyal) olarak değiştirildi207. Şirket bu isim altında faaliyetlerini 1871 yılına kadar devem ettirdi²⁰⁸. Bu yeni ad yöneticiler tarafından özetle şöyle açıklanıyordu:

“Mesajeri Maritim Nasyonal Kumpanyası olarak yönetimin postasını taşımaktan ziyade sivil posta taşımacılığı da yapmaktayız, postalarımızın yurtdışında kolaylıkla korunabilmesi için imparatorluk adını kullanmamız şirket buharlılarına her yönden avantaj sağlayacaktır209.”

Mesajeri yöneticilerini bu esnada en fazla meşgul eden bir diğer husus da şirkete ait büyük bir şantiyenin yokluğuydu. Şartname hükümlerine göre şirket ilk beş yılda 300 beygir gücünde beş adet buharlı gemi inşa etmeyi taahhüt etti210

. Bu nedenle kumpanya yöneticileri, şirket filosunun düzenli işleyebilmesi için tüm ihtiyaçları karşılayabilecek

203

Buna göre Mesajeri İmperyal Kumpanyası, Massilya ile Cezayir, Oran ve Tunus arasında düzenli posta seferleri yapma hakkı elde ediyordu. AFL. 1997 002 5242, Compagnie des Services Messageries Maritimes des National,

Convention du 28 Fevrier 1851, E. Jouham, Les Operations Maritimes Commerciales et Industrielles a Marseille:

Comparaison Statistiques, Resultats Economiques, Amyot Libraire, Paris 1878, Berard Libraire, Marseille 1878, s. 125-126.

204

Mesajeri İmperyal Kumpanyası Cezayir Posta taşımacılığını düzenli yapabilmek için Bazin-Perier Kumpanyası’ndan Philippe-Auguste, Sphinx, Merovée ve Pharamond adlı gemileri, La Compagnie Europe’dan Tage,

Languedoc, Amsterdam; La Compagnie Ch. Bazin et Leon Gay’dan Henri IV ve Sully adlı gemileri satın aldı. Carour, Les Routes de la Mer avec Les Messageries Maritimes, s. 236; Bois, Le Grand Siecle Des Messageries Maritimes, s.

23. 205

Couvenhes, Les Messageries, Paris 2007, s. 128. 206

AFL. 1997 002 5199, Assemblée Generale du 28 Fevrier 1853, s. 5. 207

Kumpanyanın yönetim konseyi başkanlığına Mesajeri Nasyonal Şirketi’nin yöneticilerinden olan Louis Besson (1852-1859) getirildi. Bunun yanında kumpanyanın Marsilya işletme müdürlüğüne de daha önceki Rostand Kumpanyası’nın kurucularından olan Albert Rostand (1852-1857) getirildi. Couvenhes, Les Messageries, s. 786; AFL. 1997 002 5242, Statuts de la Compagnie Services Maritimes des Messageries Imperiales Societe Anonyme,

Paris 1852, s. 2-3.

208

AFL. 1997 002 5015, Les 75 Ans d’Existence des Messageries Maritimes, s. 1-2. 209

Bois, Le Grand Siecle Des Messageries Maritimes, s. 19. 210

AFL. 1997 002 4857, Convention du 28 Fevrier 1851, s. 3-6; AFL. 1997 002 5242, Compagnie des Services

46

bir atölye satın alabilmek için girişimlerde bulundular. Ancak 1850’lere kadar Marsilya ve civarında Mesajeri gibi büyük bir kumpanyaya yeni gemiler inşa edecek ve bakımını yapacak bir atölye mevcut değildi211

.

Mevcut olan atölyeler ise İngiliz mühendis John Barne’nin önderliğinde çalışıyor ve bu atölyelerde daha çok yelkenli gemilerin bakım ve inşası yapılıyordu212

. Kumpanya yöneticileri aradıkları şantiyeyi (Chantiers Navals de La Ciotat) Marsilya’nın güneyinde küçük bir balıkçı kasabası olan La Ciotat’ta buldular213

ve 1851 Eylül’ünde 630.000 Franga satın aldılar²¹⁴. Mesajeri, aynı zamanda başka şantiyeler için de girişimde bulundu215

. 1851’de Mesajeri’ye ait şantiyelerde istihtam edilen personelin sayısı 626 idi, bu sayı iki yıl içerisinde 900’e ulaştı216

.

Bu şantiyelerdeki en önemli sorun deneyimli mühendislerden yoksun olmasıydı. Bu minvalde kumpanya, İngiliz Mühendis John Barnes’i şantiyelerinin başına geçirdi. Ancak bu durum çabuk aşıldı, şirket yöneticileri bu esnada Fransa’da gemi teknisyenlerinin dâhisi olarak bilinen Fransız meşhur mühendis Stanislas Dupuy de Lome ile anlaştı217

.

22 Mayıs 1852 yılında La Ciotat Nakliyat Şantiyesi’nde Mesajeri hesabına yapılan le

Pericles ilk buharlı gemi suya indirildi. Bundan kısa bir süre sonra 18 Temmuz 1853

yılında aynı şantiyede Mesajeri adına yapılan le Tabor adındaki gemi suya indirildi218

.

211

Colin, La Navigation Commerciale, s. 275-276. 212

AFL. 1997 002 5199, Assemblee Generale du 28 Mai 1853, s. 32; Carour, Les Routes de la Mer avec Les

Messageries Maritimes, s. 235-236.

213

AFL. 1997 002 5199, Assemblee Generale du 28 Mai 1853, s. 13; Diplomatic and Consular Reports on Trade and

Finance, “France, Marseille, No: 1182, Reference to Previous Repart, Annuel Series”, Printed for Her Majesty’s

Stationery Office, London 1892, s. 5. 214

Kumpanya yöneticilerine göre, bu şantiyede hem aynı anda yeni buharlı gemiler imal edebilmeli hem de bu gemilerin onarımını başarılı bir şekilde yapabilmeliydi. Bu nedenle atölye meşhur mühendis Dupuy de Lome’un denetimi altında ihtiyaçlara göre değiştirildi ve genişletildi. AFL. 1997 002 5199, Assemblee Generale du 28 Mai

1853, s. 13; Bois, Le Grand Siecle Des Messageries, s. 19.

215

Bunun için özellikle La Societé des Forges et Chantiers de la Mediterranée adlı şirket ile temaslarda bulundu. Bundan başka Katalanlar’ın Anse’si ve Marsilya’da bulunan küçük atölyeleri de satın aldı. Colin, La Navigation

Commerciale, s. 168-169; AFL. 1997 002 5199, Assemblee Generale du 28 Mai 1853, s. 13.

216

Reports on the Paris Universal Exhibition, Part I, Printed by George E. Eyre and William Spottiswoode, London 1856, s. 340-341; Bois, Le Grand Siecle Des Messageries Maritimes, s. 20.

217 George G.-Toudouze-Ch. De La Ronciere ve diğerleri, Histoire De La Marine, Editée Par L’Illustration, Paris 1939,s. 430; Bois, Le Grand Siecle Des Messageries Maritimes, s. 20-21.

218

Le Pericles 48 metre uzunluğunda 350 ton ve 120 beygir gücündeydi. (9,5 Knots). Le Tabor ise 64 metre uzunluğunda, 439 ton ve 370 beygir gücündeydi (11 Knots) AFL. 1997 002 5199, Assemblée Generale du 28 Mai

47

Şirketin giderleri La Ciotat’taki şantiye sayesinde % 12 azaldı219

. Şirketin ilk yıllardaki faaliyetleri ve geliri iyi görünüyordu. Fransız hükümeti için de durum memnuniyet vericiydi. Zira devletin her lieues marin (5,5560 Km.) için Mİ^ Kumpanyası’na vermiş olduğu ücret ortalama 26 Franktı, daha önce ise aynı hizmeti alabilmek için devlet 50 Frank ödemek zorunda kalıyordu²²⁰. Ancak Hükümetin vermiş olduğu bu rakam zamanla değişime uğradı.