Menkul Kıymetlerin Değerlendirilmesinde Temel Kavramlar

―Tasarruf sahiplerinin menkul değerlere yaptıkları yatırımlarda genellikle iki faktör etkili olmaktadır. Birincisi, paranın zaman değeri karĢılığı bir getiri elde etme, ikincisi ise katlandıkları risk nedeniyle ek gelir elde etmek istemeleridir.‖ (Bozkurt, 1985: 47)

2.3.1.1 Paranın Zaman Değeri

Paranın zaman değeri çeĢitli finansal kararların alınmasında temel rol oynayan çok önemli bir kavramdır. Söz geliĢi kiralamanın satın almaya tercih edilmesi, hisse senedi ve tahvil değerleme teknikleri, sermaye maliyetine iliĢkin değerlendirmeler ile

proje değerlendirme ve değerleme çalıĢmaları gibi konular paranın zaman değerini göz önünde tutmaksızın anlaĢılamaz. (Cesur, 2006: 2).

KiĢiler için bugün belli bir miktar tüketimde bulunmak, gelecekte aynı miktarda bir tüketimde bulunmaktan daha değerlidir. Diğer bir deyiĢle kiĢileri bugünkü belirli bir tüketimden vazgeçirebilmek için gelecekte daha fazla tüketebilme olanağı sunmak gerekir. Bireylerdeki bu zaman tercihi nedeniyle bugünkü 1 TL nin değeri de yarın elde edilecek 1 TL nin değerinden daha fazladır. Zaman tercihinden dolayı doğan paranın zaman değeri, enflasyon nedeniyle para değerinin düĢmesinden çok farklı bir kavramdır. Enflasyon olsun olmasın, paranın bir zaman değeri mevcuttur. Bunu en azından ekonomideki reel faiz olarak adlandırmak mümkündür. (Kondak, 2001: 167).

Reel faiz Reel faiz, enflasyondan arındırılmıĢ faiz oranıdır. Reel faiz, aĢağıdaki Ģekilde bulunabilir:

1 + Nominal Faiz Yüzdesi

Reel Faiz Yüzdesi = ―——————————— −1

1+ Enflasyon Oranı

Veya kısaca; Reel Faiz = Nominal Faiz Oranı – Enf. Oranı‘dır.

Örnek verecek olursak yıllık nominal faiz % 90; yıllık enflasyon % 70.

Yıllık reel faiz = (1+0.90 / 1+0.70) - 1 = % 11,76.

Bankanın uyguladığı i faiz oranı olduğunda P liranın yıl sonundaki değeri; P(1+i)Tl olmaktadır. Eğer bu para çekilmez ve faizde tutulmaya devam ederse o zaman

paranın n yıl sonraki değeri FVn = P ( 1 + i )ⁿ olacaktır. ( FVn n yıl sonraki değer)

Bugünkü değer, gelecekte elde edilecek getirileri, belli bir faiz veya iskonto oranından baĢlangıç yılına indirgemektir.

Bugünkü değer (BD) Ģöyle hesaplanır: P = FVn / (1 + i)n P= ġimdiki değer

FV=Gelecekteki değer i=Ġskonto oranı

n=Vade

Yılda birden fazla faiz ödemesi durumunda, BD: P = FVnm [ 1/ (1 + i /m )n*m ]

―Paranın zaman değerine iliĢkin hesaplamalar ve formüller menkul kıymetlerin değerlendirilmesinde önemli role sahiptirler.‖(Kondak 2001:170)

2.3.1.2 Paranın Risk Değeri

“Menkul kıymet yatırımlarında yatırımcılar bir takım bekleyiĢlere, tahminlere dayanarak yatırım kararı verirler. BekleyiĢlerin gerçekleĢmemesi, örneğin getirilerin beklenenden düĢük hatta negatif olması, yatırımın riskli olduğu kanısını uyandırır.‖ (Bozkurt, 1988: 82).

―Bir menkul kıymetin gerçekleĢen getirisi, beklenen, tahmin edilen getiriden ne kadar büyük farklılıklar, sapmalar gösterebiliyorsa, söz konusu menkul kıymetin riskinin o kadar yüksek olduğu söylenebilir. Menkul kıymetlerin getirilerinde dalgalanmalara yol açan faktörler yani risk kaynakları iki grupta toplanabilir‖ (Kondak, 2001: 171).

Sistematik risk

Sistematik olmayan risk

2.3.1.2.1. Sistematik Risk

“Menkul kıymetlerin getirilerindeki dalgalanmaların, piyasadaki tüm finansal varlıkların fiyatlarını aynı zamanda etkileyen faktörlerden kaynaklanan kısmıdır.‖ (Franchis, 1976: 316).

Sistematik riskin kaynakları ekonomik, politik ve sosyal çevredeki değiĢiklerdir. Piyasadaki menkul kıymetlerin tümü farklı oranlarda olmakla birlikte, sistematik riskten aynı oranda etkilenirler yani ya hepsinin fiyatı da düĢer yada hepsinin fiyatı da yükselir. (Kondak, 2001: 171).

Koç Üniversitesi Borsa Kulübü sistematik risk kaynaklarını Ģu Ģekilde açıklamaktalar. (http://borsa.ku.edu.tr)

Enflasyon Riski: Yatırımcı tarafından arzulanmayan bir reel getiri oranının gerçekleĢme olasılığını ifade eder. Fiyatların genel seviyesindeki yükselmeden dolayı paranın satın alma gücündeki düĢüĢ, menkul değer yatırımlarının verimliliğini düĢürür.

Faiz Oranı Riski: Ekonomideki enflasyonist sorunlarla yakından ilgilidir. Faiz oranı riski, faizlerdeki değiĢme nedeniyle yatırımcının zarara uğrama olasılığıdır. Faiz oranlarının yükselmesi, özellikle sabit gelir sağlayan (tahvil, bono) menkul değerlerin fiyatını düĢürür. Oranlardaki düĢme ise menkul değerlerinin prim yapma olasılığını güçlendirir.

Pazar Riski: Ekonomik durgunluk, depresyon, tüketim eğiliminde uzun dönemdeki değiĢmeler gibi faktörlerle ortaya çıkar. Pazar riski söz konusu faktörlerin TL ve Hisse Senedi Piyasalar ı dinamiklerine etkisi ile ifade edilir. Ekonomik koĢullardan ayrı olarak menkul değerlerin getirileri borsalardaki genel fiyat hareketlerinden etkilenir. Bu tür değiĢmeler farklı derecede de olsa tüm menkul değerleri etkiler ve bu değiĢmeler önceden tahmin edilemez.

Politik Risk: Dünyadaki siyasi bunalımlar, savaĢlar yatırımcıların davranıĢlarını etkiler. Koruma giriĢimleri, kotalar, döviz kurundaki dalgalanmalar ve yabancı sermaye yatırımları bu riskin unsurlarıdır.

2.3.1.2.2. Sistematik Olmayan Risk

―Toplam riskin firmaya yada firmanın içinde yer aldığı sektöre özgü kısmıdır. Grevler, yönetim hataları, yeni buluĢlar reklam kampanyaları, tüketici tercihlerinde değiĢikler, kanuni uygulamalar, firmanın getirilerinde dalgalanmalara yol açabilir.‖ (Franchis, 1976: 318).

Koç Üniversitesi Borsa Kulübü sistematik olmayan risk kaynaklarını Ģu Ģekilde açıklamaktalar. (http://borsa.ku.edu.tr)

Finansal Risk: ĠĢletmelerin finansal yapısı içinde banka kredileri, tahvil gibi borç türleri yer alır. Bu kaynaklar iĢletmelere faiz ve ana para ödemesi Ģeklinde finansal yükümlülükler getirir. ĠĢletmenin yükümlülüklerini yerine getirememesi, tasfiyeye gitmesi veya iflas etmesi yatırımcıları zarara uğratır. Finansal risk Ģirkete ait bir risk türüdür. Dolayısıyla yatırımcılar portföy oluĢturarak ve farklı sektörlere yatırım yaparak finansal riski elimine edebilirler. Yönetim Riski: ġirket yöneticilerinin hataları ile doğrudan ilgili risklerdir. Söz konusu hataların Ģirketin verimliliğine direkt olarak yansıdığı varsayımına dayandırılır.

İş ve Endüstri Riski: Bir veya birkaç iĢ kolundaki iĢletmelerin satıĢları, karları ve dolayısıyla hisse senetleri fiyatları çeĢitli nedenlerle büyük ölçüde dalgalanmalar gösterirler. Bu endüstriler d ıĢındaki iĢ kolları söz konusu faktörlerden etkilenmezler. ĠĢ veya endüstri riski olarak bilinen bu riski yine çeĢitlendirmeyle elimine etmek mümkündür

Faaliyet Riski: ĠĢletmelerde faiz yükümlülüğünün yüksekliği, finansal riski artırırken, sabit giderlerin yüksekliğinde faaliyet riskini artırır. (Kondak, 2001: 173).