Hisse Senetler

Menkul kıymetler piyasasında Tahvillerle birlikte en çok iĢlem gören dikkatleri en çok üzerine çeken yazılı ve görsel medyanın sürekli takip edip her daim gündemde olan sermaye piyasası araçlarından olan hisse senetlerini; sermaye Ģirketlerinin ortaklarına sermaye paylarını belgelendirmek amacı ile verdikleri kıymetli evraklar olarak tanımlayabiliriz.

―Doktrindeki yaygın tanımını Ģu Ģekilde vermiĢtir: Hisse senedi, sermayesi paylara bölünmüĢ ve karĢılığında kıymetli evrak niteliğinde pay sendi çıkarılabilen sermaye ortaklarının kanuni Ģekillere uygun olarak düzenledikleri belgeler olup, sermayesinin belirli bir oranını temsil ve sahiplerine o oranda ortaklık hakkı sağlayan senetlerdir ve kıymetli evrak vasfına sahiptirler.‖( Tuncer, 1985:205)

Türk ticaret kanunda Hisse Senedinin direk tanımı bulunmamaktadır. Ancak Türk Ticaret kanununun 269. maddesinde anonim Ģirketin tarifi Ģu Ģekilde verilmiĢtir. ―Anonim Ģirket, bir unvana sahip, esas sermayesi muayyen ve paylara bölünmüĢ olan ve borçlarından dolayı yalnız mamelekiyle mesul bulunan Ģirkettir. Ortakların mesuliyeti, taahhüt etmiĢ oldukları sermaye payları ile mahduttur.‖ (http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/997.html). Buradaki tanımda hisse senedinin kesin bir tanımı yapılmamakla birlikte, nitelikleri belirtilmiĢtir.

Hisse senedi Ģirket sermayesinin belirli bölümünü temsil eder. Ortaklığın ihraç etmiĢ olduğu tüm hisse senetlerinin itibari ( nominal ) değerlerinin toplamı, esas sermaye (veya kayıtlı sermaye sisteminde çıkarılmıĢ sermaye ) miktarına eĢittir. ġirket bakımından her hisse senedi bir ―hukuki birim‖ oluĢturur, yani hukuken bölünmesi mümkün değildir. (Bolak, 2001:126)

―Hisse senetlerinin yatırımcısına sağladığı baĢlıca avantajlar temettü geliri, değerinde meydana gelen artıĢ ve rüçhan hakkı satıĢından meydana gelen gelir, ortaklık hakkının elde edilmesi, Ģirketin kar ve zararına iĢtirak etmek Ģeklinde sıralanabilir.‖ (Kondak, 1999:58)

Hisse senetlerinde elde edilen kazançlar ikiye ayrılmaktadır: hisse senetlerinin alım- satımı sırasında ortaya çıkan kazanç ve temettü kazançlarıdır. Temettü kazançları, geliĢmiĢ ülkelerin borsalarında yatırımcılar için, hisse senetlerinin alım satımı sırasında ortaya çıkan değer artıĢ kazançlarından daha önemli bir gelir unsuru özelliği taĢıdığı halde, ülkemizde aynı öneme sahip değildir. (Çetin ve Ebiçlioğlu, 2000: 132)

Hisse sentlerin ekonomik iĢlevlerini Ģu Ģekilde belirtmiĢtir.(Civan, 2007:114).

Hisse senetleri, büyük iĢletmeler içinde, geniĢ halk kitlelerinin küçük tasarruflarını toplayarak, hızlı bir kalkınma için gerekli sermaye birikimini temin eder.

Hisse senetleri, üretim araçlarının ve iktisadi iĢletmelerin mülkiyetini geniĢ halk kitlelerine ulaĢtırarak, iktisadi refahı geniĢ bir alana yayar ve daha adaletli bir gelir dağılımını oluĢmasını sağlarlar.

Hisse senetleri halkı ekonomik kararlarda bir parça söz sahibi yaparak demokrasinin iktisadi yanının geliĢmesine yardımcı olurlar.

Hisse senetleri halkın tasarruflarına ek gelir temin ederken bunu faiz karĢılığında değil, enflasyonla beraber değerlenen bir yatırım yoluyla sağlar. Hem yatırımı hem de elde ettiklerinin değerini enflasyona karĢı korur.

Hisse senedi aracıyı ortadan kaldıran en önemli finansman aracıdır. Bir Ģirket yatırım veya iĢletme sermayesi olarak büyük miktarda fonlara gereksinim duyduğu zaman bu fonları hisse senedi ihtiyacından baĢka, farklı bir yoldan karĢılamaya çalıĢırsa, önemli bir aracılık maliyetini karĢılamak zorunda kalır. Aracılık maliyetinin en yüksek olduğu finansman türü de banka kredileridir. Bankalar mevduat toplarken tasarruf sahiplerine verdikleri mevduat faizinin çok üstünde bir faizi kredi iĢlemlerinde talep ederler.

Tablo 1.1‘ de Devlet Planlama teĢkilatından alınan hisse senetleri piyasasında yıllar içinde meydana gelen iĢlem hacimleri miktarı verilmiĢtir.

Tablo 2.1 Hisse Senetleri Piyasası İşlem Hacmi

Yıllar

Hisse Senetleri Piyasası İşlem Hacmi (Milyon TL) (Milyon $) 1989 2 773 1990 15 5.854 1991 35 8.502 1992 56 8.567 1993 255 21.771 1994 651 23.202 1995 2.372 52.311 1996 2.941 36.698 1997 8.907 57.178 1998 17.851 69.696 1999 36.390 82.931 2000 110.056 180.183 2001 92.542 79.944 2002 105.139 69.990 2003 145.489 99.405 2004 206.208 146.511 2005 263.656 197.074 2006 314.894 222.399 2007 375.624 291.409 2008 320.719 251.866 2009 456.844 299.451

2.1.2.1.5.1 Hisse Senedi Değerinin Hesaplanması

Hisse senedi değer tanımlamaları, hisse senetlerinin ölçümlerinde ve analizlerde ele alınan açıklamalardır. Hisse senedinin değer tanımları çeĢitli bakıĢ açılarından değiĢik Ģekillerde ele alınabilirler. Bunların baĢlıca tanımlarını Ģunlardır.( Kodak, 1999: 63,64).

Defter Değeri: Belli bir dönemdeki Ģirket malvarlığına göre hesaplanmıĢ değeri olup, öz sermayenin hisse senedi sayısına bölünmesi ile belirlenen değere ― Defter Değeri‖ denir.

―ĠĢletmenin öz sermayesi ödenmiĢ sermayesinden yüksekse, defter değeri nominal değerden yüksek, tam tersi durumda durumunda ise nominal değerden düĢük olacaktır.‖ (Bolak, 2001:132)

Tasfiye Değeri: ġirkete ait varlıkların belirli bir süre içinde zorunlu satıĢı ile sağlanacak değerden, tüm borçlar ödendikten sonra kalan miktarın hisse senedi sayısına bölümlenmesi ile bulunan değere ― Tasfiye Değeri ― diğer ifade ile paraya dönüĢüm değeri denir.

Net Aktif Değeri: Hisse senetlerinin belirli bir faaliyet dönemi sonunda düzenlenen bilançodaki net aktif tutarına ― Net Aktif Değeri ― denir.

Alternatif Gelir Değeri: Hissedarların oluĢturduğu sermayenin, Ģirket sermayesi Ģeklinde kullanılmayıp, baĢka yatırım alanlarında kullanılması halinde, hisse senetlerine yatırılan sermaye tutarı ile, elde edilebilecek alternatif gelirden, hisse senedi baĢına düĢen gelir tutarına ―Alternatif Gelir Değeri‖ denir.

Gerçek Değer: ġirket varlıklarının kârlılık durumu, dağıtılan kâr payları, sermaye yapısı gibi değiĢkenlerin saptandığı değere ― Gerçek Değer ― denir.

Borç Değeri: ġirketin yabancı kaynaklar toplamının hisse senedi sayısına bölünmesi ile oluĢan değere ― Borç Değeri‖ denir.

ĠMKB yayınlarından, Sermaye Piyasası ve Borsa Temel Bilgiler Kılavuzu sf: 153 ve 154 hisse senedi fiyat tanımlarının baĢlıcaları Ģu Ģekilde açıklanmıĢtır.

Nominal (İtibari) Fiyat: Pay senedinin yazılı olan fiyatıdır. Toplam sermaye miktarını belirleyebilmek ve bununla ilgili muhasebe kayıtlarını yapabilmek için pay senedinin ilk çıkarılıĢı sırasında ortaklık yönetimi tarafından verilen değerdir.

İhraç Fiyatı: Hisse senetlerinin, Ģirket tarafından çıkarılıĢı aĢamasında satıĢa sunulduğu fiyattır. Türkiye‘de genel olarak, Ģirketler çıkardıkları yeni hisseleri nominal

fiyatla satmakla beraber, borsa değeri yüksek olan hisse senedini çıkaran Ģirket, nominal değerin üzerinde bir emisyon fiyatı da belirleyebilir.

Piyasa Fiyatı: Bir pay senedinin sermeye piyasasında alınıp satıldığı fiyat, o pay senedinin piyasa fiyatı olarak tanımlanır. Arz ve talep koĢullarına göre oluĢur. Eğer borsa mevcutsa; borsa fiyatı ile eĢ anlamlı olarak kullanılan fiyattır.

Borsa Fiyatı: Borsada iĢlem görmeye baĢlayan hisse senetlerinin, borsadaki arz ve talep koĢullarına göre oluĢan fiyattır. Borsanın iĢleyiĢine göre fiyatlar günlük olarak belirlenir ve açılıĢ, kapanıĢ, en düĢük, en yüksek, ortalama günlük fiyat gibi türlere ayrılır.