Adliye Memurlarının Emeklilik ĠĢlemleri

Osmanlı Devleti'nde devlet hizmetinde çalıĢanların yaĢlılık, sakatlık gibi nedenlerle görevlerinden ayrılmaları durumunda, tekaüdiye, arpalık, oturak ulufesi gibi adlar altında geçimlerini sağlayacak Ģekilde bir miktar maaĢ veya tayinat bağlanmaktaydı.313 _{Tanzimat'tan soma ise yeni maaĢ sistemine paralel olarak}

emeklilik konusunda bir geliĢme olmamıĢ, modern manada emeklilik konusundaki ilk çalıĢmalara 1870 yılında baĢlanmıĢtır. Bu doğrultuda bazı nezaretlerde özel emekli sandıkları kurulmuĢtur.314

Memurin-i Mülkiye Terakki ve Tekaüd Kararnamesi'nde, Ġlmiye, askeriye,

bahriye, zabtiye ve belediye memurları Tekaüd Sandığı dıĢında tutulmuĢtur.315

Bunların haricinde tüm devlet dairelerinde çalıĢan memurlar Tekaüd Sandığı'na dâhil edilmiĢlerdir. Ahali arasından intihâb edilen ve bir süre meclis azalığına seçilenler ile kontrato veya yevmiye ile çalıĢanlar dâhil edilmemiĢtir. Yani ahali

311 Ceride-i Adliye, Nr. 61 s. 2958 , MUA, sene 1328, s. 66.

312 _{MUA., sene1327, s. 160-161, 26.04.1911 tarihli Adliye Nezareti'nin izinlerle ilgili hazırladğı}

talimat madde 7

313

Abdullah Martal," Osmanlı imparatorluğu'nda Emeklilik ve Buna İlişkin İlk

Düzenlemeler" XIII. Türk Tarih Kongresine Sunulan Bildiriler, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2002, C

III.s. 1691.

314 _{Özdemir, a.g.e., s. 286,}

56

arasından intihâb edilen mahkeme azalan Tekaüd Sandığı'na dahil değildir. Yirmi yaĢından soma maaĢ almaya baĢlayan memur emeklilik hakkım elde etmekteydi. Emekli olmak isteyenler bağlı oldukları nezarete bir dilekçeyle müracaat etmeleri gerekmektedir. Emeklilik dilekçelerine memurun hangi hizmetlerde bulunduğu, ne kadar maaĢ aldığı, görevinden ayrılmıĢ ise sebebi, ceza alıp almadığı gibi memuriyetteki durumunu gösteren hizmet cetvelinin de eklenmesi gerekmektedir. Emeklilik dilekçeleri ve evrakları nezaretlerden Mülkiye Tekaüd Sandığı'na gönderilerek emeklilik iĢlemleri baĢlatılmaktadır. Malulen emekli olmanın haricinde emekli maaĢına hak kazanabilmek için devlette otuz sene hizmet etme Ģartı aranmaktadır.316 _{Otuz yılın sonunda belli bir zaman hesabıyla maaĢ üzerinden}

kararlaĢtırılan ve yüzde beĢ maaĢ kesintisiyle elde edilen maaĢ ile emekli olunmaktadır.317 _{Tekaüd Sandığı sermayesi için, sandığa dahil olan diğer memurlar}

gibi adliye memurlarının maaĢından da yüzde beĢ kesinti yapılmaktadır.318 _Tekaüd

Sandığı'na gönderilecek kesintilerde maaĢlar ne cins akçe üzerinden verilmiĢ ise, kesintinin de o cins üzerinden yapılması gerekmektedir. Çünkü bazı kesintilerin farklı akçeye göre yapılmasından dolayı Tekaüd Sandığı zarara uğramaktadır. Dolayısıyla Tekaüd Sandığı'nın Osmanlı Bankası'nda bulunan cari hesabında akçenin liraya tahvilinde Tekaüd Sandığı'nın zararı olmaktadır.319 _{Tekaüd Sandığı}

için maaĢlardan yapılan kesintilerin Tekaüd Sandığı'nın cari hesabının bulunduğu Osmanlı Bankası Ģubelerine yatırılması gerekmektedir. Osmanlı Bankası'nın Ģubesi yok ise, bulundukları yerin muteber tüccarından veya sarrafından alacakları poliçe ile, poliçe olmazsa posta vasıtasıyla Tekaüd Sandığı'na gönderilmesi gerekir. Adliye Nezareti'nin maaĢ kesintilerinin zamanında yatırılması konusunda

hassasiyetle durduğunu merkez ve taĢraya gönderdiği yazılarından

anlaĢılmaktadır.320 _{Tekaüd Sandığı sermayesi Osmanlı Bankası'na yüzde beĢ faiz}

ile yatırılmaktadır. Zaman zaman hazinenin bankadaki sandık sermayesinden borç aldığı ve bu nedenle sandığın sermayesinin azaldığı görülmektedir.321 _{Ġlk defa bir}

memuriyete tayin olunacakların, maaĢlarının yansı bir defaya mahsus olmak üzere Tekaüd Sandığı'na kesilmektedir. Bu hükmün uygulanmasında bir takım sorunlar yaĢanmıĢtır. Örneğin adliye müfettiĢlikleri kaldırıldıktan sonra, müfettiĢlerden Temyiz Mahkemesi azalığına geçenlerin ilk maaĢlarının yansırım Tekaüd

316 _{Mülkiye Tekaüd Sandığı Kararnamesi, madde 20-25} 317

Findley, a.g.e., s.325.

318 _{Ceride-i Mehâkim Nr. 95 s. 755} 319 _{Ceride-i Mehâkim Nr. 112 s. 890} 320 _{Ceride-i Mehâkim Nr. 136 s. 1082}

321 _{Abdullah Martal, “ Osmanlı İmparatorluğu’nda Emeklilik ve Buna İlişkin İlk Düzenlemeler” XIII}

57

Sandığı'na kesilip kesilmeyeceği konusunda tereddüd yaĢanmıĢtır. Bu durumda Tekaüd Sandığı'nın görüĢü ise, adliye müfettiĢlikleri kaldırıldığı için, Temyiz Mahkemesi'ne geçiĢ nakli memuriyet sayılmadığından hizmete yeni girmiĢ memur gibi ilk maaĢlarının yansırım kesileceği Ģeklinde olmuĢtur.322 _{Ayrıca memuriyetten}

çeĢitli sebeplerle ayrılıp tekrar baĢlayanların da ilk maaĢlarının yansı Tekaüd Sandığı'na kesilmektedir.323

Adliye memurlarından emekli olmak isteyenler veya vefat eden adliye memurunun ailesi emekli maaĢı bağlanmasını istediklerinde bu tür isteklerini Adliye Nezareti'ne yapmaları gerekmektedir. Yani adliye memurları emeklilik iĢlemlerini doğrudan Tekaüd Sandığı ile değil Adliye Nezareti vasıtasıyla yapmaktadır.324

Emeklilik dilekçesi ile birlikte hizmet cetvelinin geciktirilmeden Nezarete gönderilmesi gerekmektedir. Bazı adliye memurlarının hizmet cetvellerini bir iki ay soma göndermeleri, emeklilik iĢlemlerinin uzamasına neden olmasından dolayı,

Adliye Nezareti bu konuda dikkat etmeleri için memurlara sürekli uyanlarda bulunmuĢtur.325 _{Memur hastalığından dolayı emekliye ayrılması gerekirse,}

Dersaadet'de Mekteb-i Tıbbiye-i ġahane'den, taĢrada ise, idare meclislerinin tasdikiyle mahalli doktorlar tarafından verilen bir raporla hastalığım ispat etmesi gerekir.326 Bu raporlarda muayene olan Ģahsın yaĢı, hastalığın ismi, hastalığının tedavi ile mümkün olup olmayacağı, hastalığın memuriyetini engelleyip engellemediği, açıkça belirtilmelidir.327

Adliye memurlarının emeklilik iĢlemleriyle ilgili örnekler vermek gerekirse. Örneğin, Kastamonu Vilayeti Adliye MüfettiĢi Asım PaĢa'nın Adliye Nezareti'ne verdiği emeklilik dilekçesi, hizmet cetveli ve adliye muhasebesinden verilen hesap pusulası Tekaüd Sandığı tarafından incelenmiĢtir. Yapılan hesaplamalar sonunda Asım PaĢan'm otuz yedi sene memuriyeti göz önüne alınarak kendisine emeklilik maaĢı olarak 3091 kuruĢ verilmesine karar verilmiĢtir.328 _{Adliye hademesinden Ġzzet}

Ağa'nın vefatı dolayısıyla karısı ve iki kızı emekli maaĢı talebinde bulunmuĢlardır. Yine aynı usul ile Tekaüd Sandığı'na gelen evraklar incelendikten ve gerekli hesaplamalar yapıldıktan soma hademe îzzet Ağa'nın hizmet süresinin yirmi beĢ sene olduğu göz önüne alınarak, her birine aylık otuz kuruĢ verilmesine Tekaüd Sandığı tarafından karar verilmiĢtir. Yine bir baĢka örnekte ise, Suriye Vilayeti

322

BOA., A.MKT.MHM Nr. 492/38

323

BOA., Kalem Nizamnamesi Defteri Nr. 2 s. 124.

324 _{Ceride-i Mehâkim Nr. 138 s. 1098} 325 _{Ceride-i Mehâkim Nr. 143 s. 1138}

326 _{Memurin-i Mülkiye Terakki veTekaüd Kararnamesi, madde30.} 327

Ceride-i Mehâkim Nr. 149 s. 1187

58

Bidayet Mahkemesi Reisi Süleyman Rasim Efendi'nin vefatından dolayı, karısı kendisine maaĢ bağlanması için Adliye Nezareti'ne müracaat etmiĢtir. Adliye Nezareti ile Tekaüd Sandığı arasında yapılan yazıĢmalar ve incelemeler sonucunda ölen kiĢinin hizmet süresi on seneyi doldurmadığı için maaĢ tahsis edilemeyeceği Tekaüd Sandığı'ndan bildirilmiĢtir.329 _{25.08.1909 (8 ġaban 1327) tarihli Mülkiye}

Tekaüd Kanunu'nâ altmıĢ beĢ yaĢını dolduranların isteklerine bakılmadan zorunlu

olarak emekliye ayrılacakları hükmü getirilmiĢtir.330 _{Buna istinaden Adliye Nezareti}

tüm birimlerine gönderdiği yazıda altmıĢ beĢ yaĢım dolduranların zorunlu olarak emekliye ayrılmaları gerektiğini bildirmiĢtir.331 _{Böylece adliye memurları sicillerindeki}

doğum tarihleri esas alınarak, altmıĢ beĢ yaĢını dolduranlar zorunlu olarak emekliye ayrılmıĢlardır.332