Tanzimat döneminde Adliye Nezaretinin en üst kademesinde yer alan Adliye Nazırının yetki ve görevinin günümüzde kapasitesi daha da arttırılarak Adalet Bakanlığının yönetiminde ve yine en üst kademesinde yer alan Adalet Bakanı yer almaktadır ve öyle ki, Bakanlık teĢkilatının yasa ve mevzuata uygun Ģekilde her türlü koordine edilmesini sağlarken ayrıca HSYK‟ya baĢkanlık etmektedir. Tanzimat döneminde Adliye Nazırı her konuda yetkili üst mercii olduğu gibi idari teĢkilatın da yöneticisiydi. Tanzimat devrinde Adliye Nazırının bulunmadığı zamanlarda yerine bakmakla görevli teĢkilatı yöneten Adliye MüsteĢarının günümüzde görevini Adalet Bakanlığı MüsteĢarı ile Bakanlık teĢkilatının taĢra ve merkeze bağlı kurumlarının sayısının hızla artmıĢ olması nedeni ile MüsteĢar Yardımcıları ile de birlikte yüklenmiĢlerdir.
Tanzimat döneminde kalemin baĢında görevli ve yazı iĢleri ile meĢgul olan memurlar adliye mektupçusu olarak anılmakta iken günümüzde aynı görevi kalem mevzuatı kapsamında yazı iĢleri müdürleri yerine getirmektedirler.
Tanzimat döneminde Adliye Nezaretine verilecek olan tüm dilekçelerin ilgili dairelere sevkini sağlayan birim olan Havale Müdürlüğünün yerini günümüzde Tevzi birimleri almakla birlikte her türlü dilekçelerin hangi birim ile iliĢikli ise o birime havale edilmesini sağlamaktadır.
Tanzimat döneminde Umur-i Cezaiye Müdürlüğü adı altında görevini sürdüren ve ceza iĢleriyle ilgili olan dilekçelerin tümünün incelenerek cevaplarının verilmesi ile mahkûmların her türlü af veya cezalarında yapılacak olan indirimlerin verildiği bu müdürlük yerini günümüzde Ceza ĠĢleri Genel Müdürlüğü almıĢtır. Ceza-i iĢlemlerle iliĢikli ihbar ve Ģikâyetlerin incelenerek gereğinin yapılması, ceza-i iĢlemlerin Bakanlık yazıĢmalarının sağlanması ve yine her türlü dilekçe ve görüĢlerin cevaplanması görevini sürdürmektedir.
Tanzimat döneminde Umur-i Hukukiye Müdürlüğü adı altında görevini sürdüren ve hukuk ve ticaret ile alakalı soru ve sorunları gidermek, bu konulardaki Ģikâyet dilekçelerini incelemek, baro ile nezaret arasındaki bağı kurmakla görevli bu müdürlüğün Ģimdiki yerini Hukuk ĠĢleri Genel Müdürlüğü almıĢtır ki, bu müdürlük günümüzdeki hukuki ve ticaretle ilgili Bakanlıkça yapılması gereken her türlü iĢ ve iĢlemleri yürütmenin yanı sıra Kanun yararına bozma iĢlerini de yürütmektedir. Ayrıca Avukatlık ve Noterlik Kanunlarının Bakanlığa vermiĢ oldukları iĢ ve iĢlemleri
134
yürütür. Ġcra memurları hakkındaki Ģikâyetleri inceler ve ceza verilmesi halinde ilgili birime iletir.
Tanzimat döneminde Sicil-i Memurin Müdürlüğü dönemin Adliye Nezaretindeki görevli tüm memur görev değiĢikliği, azl veya Ģikâyet üzerine yapılmıĢ olan her türlü bilgiyi sicil defterine kaydedilmesi ve gereken iĢ ve iĢlemlerin yürütülmesini sağlamakla görevliyken günümüzde böyle bir birim kalmadığı gibi 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre çalıĢmakta olan Adliye Memurlarının sicil kaydı ve sicil notu da 2010 yılında tamamen kaldırılmıĢtır.
Tanzimat dönemindeki Mezahip Müdürlüğünün görevi dönemin Müslüman olmayan halkının devlet ile olan her türlü iliĢkisi(örneğin kilise yapımı, okul yapımı, okul tamiri ve izinleri, Patrik seçimleri gibi..) iĢlemlerle ilgilenmektedir. Bu müdürlük gayrimüslimlerin haklarını korumak amacıyla kurulmuĢtur. Günümüzde yine bu birim de önemini kaybetmekle yerine bu müdürlüğü Adalet Bakanlığında bire bir temsil eden herhangi bir birim bulunmamaktadır.
Tanzimat dönemindeki Evrak Müdürlüğü Adliye Nezaretine gelen ve giden her türlü evrakın kaydedilmesi amacıyla kurulmuĢtur. Evrak Müdürü, evrakın Adliye Nazırı veya MüsteĢarı tarafınca istenildiği Ģekilde yerine getirmekle görevlidir. Gerektiği zaman evrakların düzenli bir Ģekilde çıkarılması veya arĢivlenmesini sağlamakla görevlidir. Özel olarak kullanılan mühürle evrakı mühürleyerek gideceği yerlere gönderilmesini sağlamakla görevlidir. Günümüzde bu biriminde Bakanlıkta birebir karĢılığı yoktur ancak her birim evraklarını kendi içinde muhafaza etmekle görevli iken ayrıca UYAP denilen bilgi-iĢlem muhafazası saklama görevini yerine getirmektedir. UYAP öncesinde de bu görev ArĢiv Memurluğunca yapılmaktadır.
Tanzimat dönemindeki Muhasebe Müdüriyeti Adliye Nezaretinin en mühim birimlerinden biridir. Adliye memurlarının maaĢlarının hesaplanması, her türlü hesap iĢlemlerinin kontrol edildiği, incelendiği birimdir. Günümüzde Bakanlık biriminde bu görevi Ġdari ve Mali ĠĢler Daire BaĢkanlığı üstlenmiĢtir. Bakanlık için gereken araç- gereç alımı, her türlü fiziki Ģartların oluĢması için gerekli aydınlatma, ısıtma gibi hizmetlerin sürdürülmesi her türlü mali iĢlerin yürütüldüğü birimdir.
Tanzimat döneminde Encümen-i Ġntihab-ı Memurin-i Adliye dönemin mahkeme reisi, dersaadet mahkeme azası gibi seçimle tayin olunmakta olan adliye memurlarının her türlü özlük haklarının yürütüldüğü birimdir. Günümüzde bu görevi Hâkim ve Savcıların her türlü özlük haklarının yürütüldüğü HSYK birimi karĢılamaktadır.
Tanzimat döneminde Adliye Ġntihap Komisyonu adliye nezaretinde, görevli icra memuru, muavinler, mahkeme kâtipleri gibi Adliye Nezareti memurlarının intihap
135
iĢleri ile ilgilenmektedir. Günümüzde bu görevi Bakanlık bünyesinde Adalet Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğü yürütmekte iken taĢrada Adli Yargı Ġlk Derece Mahkemesi Adalet Komisyonu BaĢkanlıkları üstlenmiĢlerdir.
Tanzimat döneminde Islahat-ı Adliye Komisyonu Adliye iĢleri hakkında vilayetlerden gelen Ģikayetleri incelerken bu konuda her türlü gereken düzenlemeyi yapmaktadır. Günümüzde bu birimin de Adalet Bakanlığında birebir karĢılığı yoktur Çünkü Adalet Bakanlığında bulunan her bir birim hakkındaki Ģikayetler yine o birim kapsamında değerlendirilerek incelemeye alınmaktadır. Islahat-ı Adliye Komisyonu Adliye ile ilgili kanunların mahkemelerce tatbik edilmesini sağlamak, gerekli düzenlemeleri yapmakla görevlidir. Bu yönüyle günümüzdeki TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığını andırmaktadır. Öyle ki, adli ve idari yargıda Hakim ve Savcıların görevlerini layıkıyla yerine getirip getirmediklerini, kararları hususunda denetim ve düzenlemeleri yapmakla görevli bu birim gerektiğinde soruĢturma da yürütmekle görevlidir.
Tanzimat döneminde Encümen-i Adliye, Adliye Nezaretine bağlı bulunan mahkemelerden gelen kanun ve nizamnameler ile çözülebilecek soruları çözmekle görevlidir. Günümüzde bu görevi Kanunlar Genel Müdürlüğü yapmaktadır. Adli konularla ilgili her türlü kanun ve tüzük hazırlanması, kanun teklifleri hakkında görüĢ sunmak, mevzuat değiĢiklikleri konusunda araĢtırma ve incelemelerin yapılması da diğer görevleri arasındadır.
Tanzimat döneminde Encümen-i Ġdare-i Adliye, Adliye Nezaretini Mektupçusu eĢliğinde, Muhasebeci, Umur-ı Cezaiye, Hukukiye Sicil ve Evrak Müdürlüklerinden oluĢmaktadır. Adliye Nezaretine bağlı dairelerde yapılacak her türlü satın alma iĢlemlerinin usulüne uygun yürütülmesini sağlamaktır. Bu görevi günümüzde Teknik ĠĢler Daire BaĢkanlığı yürütmektedir. Bakanlık için ihtiyaç duyulmakta olunan bina, arazi gibi gayrimenkullerin kiralanması veya satın alınması iĢlemlerinin yürütülmesini sağlamaktır.
136