Adliye Memurlarının Ġmtihanı

Adliye teĢkilatında yaĢanan en önemli sorun elaman sıkıntısı olmuĢtur. Bu ihtiyacı karĢılamak ve adliye teĢkilatında nitelikli kanun ve nizamları bilen elaman yetiĢtirmek amacıyla Hukuk Mektebi açılmıĢtır. Fakat Hukuk Mektebi mezunlarının yeterli olmaması sebebiyle Hukuk Mektebi mezunu olmayanlar adliyenin çeĢitli birimlerinde istihdam edilmiĢlerdir. Zaman içerisinde adliye memurları hakkında Ģikâyetlerin artması üzerine adliye memurlarının intihâb ve tayinleriyle ilgili bir takım düzenlemelere gidilmiĢtir.238 _{1888 yılında adliye memurlarının tayinleri ve sicill-i}

ahvalleriyle ilgili köklü değiĢiklikler yapılmıĢtır.239 _{Bunun için 05.03.1888 (22}

Cemaziyelahir 1305) tarihli Hükkâm vesair Memûrin-i Adliyenin İntihâb ve

Tayinlerine Dair Kanun, Hükkâm vesair Bilcümle Memûrin-i Adliyeninin Sicill-i

234 Ceride-i Adliye, Nr. 61 s. 2955 235 _{BOA., DH.ĠD, Nr. 124-1/84.} 236 MUA., sene1327, s. 92. 237 MUA., sene 1328, s. 69. 238 BOA., Y.PRK.ġD Nr. 1/26 239

40

Ahvaline Dair Nizamname ve Mukavelat Muharrirlerinin İntihâb ve Tayinlerine Dair Kanun aynı tarihte uygulamaya girmiĢtir.240 Mahkeme reisi, Dersaadet mahkeme azası gibi irade-i seniyye ile tayin olunan adliye memurlarının intihâblarmı Encümen-i Ġntihâb-ı Memûrin-i Adliye yapmaktadır. Adliye Nezareti tarafından tayin olunan diğer adliye memurlarının intihâbları da Adliye Ġntihâb Komisyonu tarafından yerine getirilmektedir. Adliye memurluğuna intihâb olunabilmek için, öncelikle Hukuk Mektebi'nde kurulan imtihan komisyonundan yani heyet-i mümeyyize huzurundan geçmek gerekmektedir. Memur adayları imtihana girmeden ve sicilleri Sicil Müdüriyeti tarafından araĢtırılmadan adliye memurluğuna intihâb iĢlemleri yapılmamaktadır. Daha önce adliye hizmetlerinde çalıĢıp ayrılanlar da, tekrar memuriyete girmek istediklerinde imtihana girmek zorundadırlar. Ġmtihan usulünden önce adliyede istihdam edilmiĢ olanların imtihanları, memuriyetlerindeki yükseltilmeleri sırasında yapılmaktadır. Yeni düzenlemeyle devreye giren imtihan heyeti, adliyeden üç kiĢi ve Hukuk Mektebi'nden iki hoca olmak üzere beĢ kiĢiden oluĢmaktadır. Ġmtihan heyeti ayda bir Hukuk Mektebi'nde toplanmaktadır. Heyetin yazı iĢleri için Adliye Nezareti'nden bir kâtip tayin edilmiĢtir. 241 _{Ġmtihan heyetinin}

yazı iĢlerinde görevlendirilen katibin maaĢı ve heyetin masraflarını karĢılamak için imtihana girenlerden imtihanın derecesine göre harç alınmaktadır.242

Hukuk Mektebi'nde toplanan imtihan heyeti iki derecede imtihan yapmaktadır. Birinci derece imtihanı, hâkimlik sıfatım taĢımayan mustantlık, icra memuru, mukavelat muharriri, kâtip gibi memuriyetler için yapılmaktadır. Ġkinci derece imtihanı ise, hâkimlik sıfatım taĢıyan mahkeme reisi, azası gibi adliye memurluklarım kapsamaktadır. Birinci derece imtihanına giren mustantık ve muavinleri için Usûl-ı Muhâkemât-ı Cezaiyye Kanunu ve Ceza Kanunu'nâm. sorular sorulmaktadır. Ġcra memurluğu imtihanına girenlere ise, îcra Kanunu'ndan,

Mecelle'den, Usûl-ı Muhâkemât-ı Hukukiyye Kanunun'daki icra ile ilgili bölümlerden

sorular sorulmaktadır. Ayrıca, ihbar ve hacizname gibi evraklar da doldurtulmaktadır. Ġkinci derece imtihanına girenlere ise, Mecelle'den ve mahkemelerde kullanılan kanunlardan sorular çıkabilmektedir. Yapılan imtihanlarda ikisi yazılı ikisi sözlü olmak üzere dört soru sorulmaktadır. Ġmtihan heyeti huzurunda imtihanlarım verenlere adliyenin ceza ve hukuk iĢlerinin hangisinde istihdam edilebilecekleri veya hangisinde kabiliyetli olduklarına dair Ģehadetname verilmektedir. Ġmtihan heyeti imtihana girenleri ve imtihan sonuçlarını her ay nezarete göndermektedir. Daha soma imtihan sonuçlarına göre adayların durumları

240

Nizamat Defteri Nr. 3 s. 103-109.

241 _{Hükkam Vesair Memurin-Ġ Adliyenin Usulü Ġntihâb Ve Tayinlerine Dair Kanun, madde 1-3} 242 _{BOA, Ġrade Meclisi Mahsus Nr. 4547}

41

Adliye Sicil Müdüriyeti tarafından araĢtırıldıktan soma, memuriyete intihâb olunmak üzere evrakları intihâb encümenlerine havale edilmektedir. întihâb encümenleri gelen evraka göre, intihâb iĢlemini yerine getirmektedirler. Hukuk Mektebi'nden aliyülalâ veya alâ derecesinde mezun olanlar mertebe-i sani adliye memurluğuna, karib-i alâ derecesinde mezun olanlar ise, mertebe-i evvel adliye memurluğuna tayin olunmaktadırlar. Mektep mezunu olmayanların imtihanları ise, yukarıda belirtilen usule göre yapılmaktadır. Mertebe-i sani adliye memurluğu, mahkeme reisliği, azalığı, müddei umumilik gibi memuriyetlerdir. Mertebe-i evvel adliye memurluğu ise, mustantık icra memurluğu gibi hâkim lik sıfatım taĢımayan memuriyetlerdir. Bu memuriyetlere atanmada Hukuk Mektebi mezuniyet derecesinin yanı sıra ehliyetli ve kabiliyetli olanlar dikkate alınmaktadır.243

1888 tarihinde hazırlanan adliye memurlarının intihâb ve tayinleriyle ilgili kanunla uygulamaya giren imtihan usulünün amacı kaliteli kiĢilerin adliyede istihdamım sağlamaktır. Çünkü Hukuk Mektebi mezunlarının hem sayılanımı yetersiz olması hem de hâkimlik sıfatı taĢımayan mahkeme kitabeti, müstantiklik, mukavelat muharrirliği, icra memurluğu gibi mertebe-i evvel adliye memurluğunu talep etmemeleri sebebiyle bu makamlar boĢ kalmaktadır. Hâl böyle olunca bu memuriyetlere mektep mezunu olmayanlar da alınmaktadır. Merkezde imtihan iĢlemleri bu Ģekilde yapılırken, taĢradaki adliye memurlarının imtihanları vilayet ve liva merkezlerindeki adliye encümenleri tarafından yapılmaktadır. Ġmtihan evrakları tercüme-i hal varakasıyla birlikte Adliye Nezareti'ne gönderilmektedir. Ayrıca, imtihan evrakları Hukuk Mektebi'nde ayda bir toplanan imtihan heyeti tarafından incelenmektedir.244 TaĢradan gelen imtihan evrakları incelendiğinde, bir çok imtihan evrakının eksik olması veya imtihanı yapan adliye encümeni üyelerinin imzasının olmamasından dolayı evraklar geri gönderilmektedir. Ġmtihan heyeti, imtihan evraklarım incelerken sorulan sorulara ve imtihan sırasında doldurtulan evraklara dikkat etmektedir. Örneğin icra memurluğu, imtihanına girenlere yazılı veya sözlü olarak Mecelle'rim 998-1200 maddeleri arasındaki icraya ait bölümden, Usûl-ı

Muhâkemât-ı Hukukiyye Kanununun dokuzuncu bölümünden ve îcra Kanunu'ndan

en az dört soru sorulup sorulmadığına bakmaktadır. Ayrıca imtihanlarda, haciz, ihbarname gibi evrakların doldurulup doldurulmadığına da bakmaktadırlar.245

TaĢrada yapılan imtihanların usulüne uygun bir Ģekilde yapılması için, merkezdeki imtihan heyeti tarafından hazırlanan örnek matbu imtihan evrakları taĢraya gönderilmiĢtir. Ayrıca imtihan evraklarının karıĢık bir Ģekilde gönderilmemesi ayrı

243

BOA., Ayniyat Adliye, Nr. 1403 s. 40

244

BOA. Nizamat Defteri Nr. 6 s. 145-146, Düstur I. Tertip C. VI s. 1367-1368

42

ayrı zarflar içinde gönderilmesi de istenmiĢtir. Ġmtihanların usulüne uygun bir Ģekilde yapılmayan veya eksik imtihan evrakı olanların memuriyete tayin iĢlemleri yapılmamaktadır.246 _{Ayrıca merkezde ve taĢrada imtihana girip baĢarısız olanlar,}

altı ay geçmeden tekrar imtihana girememektedir.247 _{Merkezdeki imtihan heyeti ve}

taĢrada adliye encümenleri tarafından yapılan imtihanlar sonucunda Ģehadetname alanların birçoğunun iĢe yerleĢtirilmemiĢ olduğu görülmektedir. Dolayısıyla memuriyete giriĢ için birikmeler söz konusu olmuĢtur. Adliye Nezareti buna çözüm olarak öncelikle imtihanı verenlerin iĢe yerleĢtirilmesi ve bir süre imtihan yapılmamasını istemiĢtir.248 _{Adliye memurlarının intihâb ve tayinleriyle ilgili yapılan}

bir baĢka düzenleme249 _{de 24.06.1913 (19 Receb 1331) tarihli Hükkâm ve Memurin-}

i Adliye İntihâb Nizamnamesidvc. Yeni nizamnamede adliye memurları idari kısım

ve mahkeme memurları olmak üzere iki kısma ayrılmıĢtır. Nizamnameye göre, eskiden olduğu gibi Adliye Nezareti'nin idari kısmım oluĢturan müsteĢar ve müdürler nazır tarafından intihâb edilerek irade-i seniyye ile tayin edilecektir. Ġdari kısımda müdüriyetlerde çalıĢan baĢmümeyyiz ile katiblerin memuriyetleri müdürlerin, dahili hademenin memuriyetleri ise, Encümen-i Ġdare-i Adliye'nin takriri üzerine Adliye Nezareti tarafından yerine getirilecektir. Adliye memurlarının intihâb ve tayinleri ile ilgili 1888 tarihli nizamnamede belirtilmeyen mertebe-i evvel ve mertebe-i sani adliye memurlarının kimler olduğuna açıklık getirilmiĢtir. Bu nizamname ile mahkemelerde çalıĢan adliye memurları mertebe-i evvel ve mertebe-i sani memurları olarak ikiye ayrılmıĢtır. Mertebe-i evvel memurları, mahkeme, müdde-i umumilik ve istintak daireleri yazı iĢleri heyeti ile vilayet icra memur ve muavinleridir. Yeni nizamname mertebe-i evvel adliye memurlarının nasıl intihâb edileceğini de açıklamaktadır. Buna göre, Temyiz Mahkemesi ve baĢmüdde-i umumilik dairelerinde çalıĢacak mertebe-i evvel adliye memurlarının intihâbı, Temyiz Mahkemesi reisleri ve baĢmüdde-i umumi tarafından yapılacaktır. Ġstanbul'da bulanan diğer mahkemelerde veya dairelerde çalıĢacak mertebe-i evvel memurlarının intihâbı ise, Adliye Nezareti tarafından seçilen yedi kiĢilik bir encümen tarafından yapılacak ve intihâb mazbataları Adliye Nazın tarafından onaylanacaktır. TaĢrada merkez vilayet ve merkeze bağlı kazaların mahkemelerinde çalıĢacak mertebe-i evvel memurlarının intihâbı ise merkez vilayet adliye encümeni tarafından yapılacaktır. Livaların ve livalara bağlı kazaların mahkemelerinde çalıĢacak mertebe-i evvel memurlarının intihâbı ise liva adliye encümeni tarafından

246 _{Ceride-i Mehâkim Nr. 799 s. 11903} 247 MUA., sene 1325, s. 72-73. 248 Ceride-i Mehâkim , Nr. 564 s. 8144-8145 249 BOA. M.V.Nr. 231/168

43

yapılacaktır. TaĢra adliye encümenleri tarafından hazırlanan intihâb mazbataları adliye nazırı adına vali tarafından tasdik edilecektir. Bu nizamnameden önce, açıkladığımız üzere intihâb mazbataları tasdik edilmek üzere Adliye Nezareti'ne gönderilmekteydi. Ayrıca yeni nizamnameyle kaza bidayet mahkemesi azalarının intihâb edilmesi de taĢra adliye encümenleri tarafından yerine getirilmeye baĢlanmıĢtır. Mertebe-i saniye memurları ise, mahkeme reisleri azalan, aza mülazımları, mustantık, müdde-i umumiler ve adliye müfettiĢleridir. Bunların intihâbları nezaretteki tefrik encümeni tarafından yapılarak irade-i seniyye ile tayin edilmektedir.250