Beş yıllık öğrenimlerini tamamlayarak mezun olmaya hak kazanan
Dilsiz ve Ama Mektebi
öğrencilerinin fabrika-i hümayünlardan uygun olanlara gönderilmek suretiyle istihdam edilmeleri tasarlanmıştır. Bunda, sağır-dilsiz ve ama ço
cukların istihdamı için yalnızca
Dilsiz ve Ama Mektebinden
mezun olmalarının yeterli olamayacağı düşüncesi etkili olmuştur.
Dilsiz ve Ama Mektebi
mezunlarının, istihdam edil-133 Ergin, a.g.e, s. 966.154 Ergin, a.g.e, s. 967.
medikleri sürece toplum hayatına iştirak edemeyeceklerinin anlaşılması mektep idaresini bu yola itmiştir.
Bu doğrultuda mektep müdürü Sabri Bey, 27 Nisan 1896'da (15 Nisan 1312) Maarif Nezaretine müracaat ede
rek 1895-1896 öğretim yılı sonunda mezun olacak beş dil
siz öğrencinin, daha önce kararlaştırıldığı gibi fabrika-i hümayünlara yerleştirilmelerini arz etmiştir. Sabri Bey aynca bundan sonra,
Dilsiz ve Ama Mektebinden
mezun olacak dilsiz öğrencilerin fabrika-i hümayünlarda istihdam edileceğini, yazılı olarak, duyurmak için izin istemiştir. 155 Sabri Bey'in yazısında dikkati çeken nokta, fabrika-i hümayünlarda yal
nızca dilsiz öğrencilerin istihdamının istenmesidir. Bu tak
rirden iki gün sonra (29 Nisan 1896), Sadık isimli diğer bir son sınıf öğrencinin mektep idaresine vermiş olduğu 1 1 Ni
san 1896 (30 Mart 1312) tarihli dilekçeye istinaden yeni bir takrir kaleme alınmıştır. Takrirde Sadık isimli öğrencinin, babasının sağlık durumu nedeniyle mektepten ayrılmak zo
runda kaldığı ifade edilerek onun da mezun olacak öğren
ciler gibi fabrika-i hümayünlara yerleştirilmesi istenmiştir.15b Sabri Bey mezun olacak öğrencilerin öğrenmek istediği mes
lekleri de bildirmiştir. Buna göre, mezun olacak öğrenciler
den Ahmed mürettiplik veya tesviyecilik, Muhyiddin ve Ali hakkaklık, Ohannes ve Yakub kunduracılık, Sadık ince ma
rangozluk zanaatını öğrenmek istemektedir.157
155 BOA, MF. MKI, 323176. (Dilsiz ve Ama Mektebi Müdürlüğünden Maarif Nezaretine gönderilen 27 Nisan 1896/15 Nisan 1312 ta
rihli takrir)
156 BOA, MF. MKI, 323176. (Sadık isimli öğrencinin 1 1 Nisan 1896/30 Mart 1312 tarihli dilekçesi; Dilsiz ve Ama Mektebi Müdürlüğünün 29 Nisan 1896/17 Nisan 1312 tarihli takriri)
157 BOA, MF. MKI, 323176. (Dilsiz ve Ama Mektebi Müdürlüğünden Maarif Nezaretine gönderilen takrire ek pusula)
72
Konu, Maarif Meclisinin 1 8 Haziran 1 896 (6 Hazi
ran 13 12) tarihli toplantısında ele alınmış ve her ne ka
dar kararlaştırılmış olsa da fabrika-i hümayünlann bağlı olduğu mercilerin gerekli izinleri olmadıkça uygulama
nın mümkün olmadığı ifade edilmiş ve konunun Bahriye Nezaretine ve Tophane-i Amire Müşiriyyetine yazılmasına karar verilmiştir.158
Maarif Nezareti durumu, Bahriye Nezareti ve Tophane-i Amire Müşiriyyetine bildirmek üzere 7 Temmuz 1896 (25 Haziran 13 12) tarihinde bir müsvedde hazırlamışur.159 Maarif Nezaretinin hazırlamış olduğu müsveddede dikkati çeken iki husus vardır. Bunlardan ilki
Dilsiz ve Ama Mektebinin
asıl kuruluş amacının, öğrencilerine bir sanat becerisi kazandırmak ve bu sayede onlann geçimlerini temin edecek bir iş sahibi olmalannı sağlamak olduğudur. İkincisi beş yıldır mektebe devam eden altı öğrencinin mezun olacak duruma gelmiş olmalanna rağmen öğrendiklerinin, geçimlerini temin ede
cek bir iş bulrnalanna yeterli olamayışıdır. Bunun gerekçesi olarak da
Dilsiz ve Ama Mektebi
öğrencilerinin özel durumlan gösterilmektedir.
Tophane-i Amire Müşiriyyeti, idareleri alundaki fabri
kalarda askeri mühimmat imal edildiğinden
Dilsiz ve Ama Mektebinden
mezun olacak ama ve dilsiz öğrencilerin bu fabrikalarda istihdam edilmelerinin mümkün olmadığını, onla-158 BOA, Mf MKT, 323176. (18 Haziran 1896/6 Haziran 1312 tarihli
Meclis-i Maarif karan)
159 BOA, Mf MKT, 323176. (Maarif Nezaretince, Bahriye Nezareti ve Tophane-i Amire Müşiriyyetine gönderilmek üzere hazırlanmış 7 Temmuz 1896/25 Haziran 1312 tarihli müsvedde. Bahriye Nezareti ve Tophane-i Amire Müşiriyyetinin Maarif Nezaretine vermiş ol
dukları cevaplardan müsveddenin aynı gün gönderildiği anlaşıl
maktadır.)
nn farklı alanlarda üretim yapan fabrikalarda istihdam edil
melerinin uygun olacağını Maarif Nezaretine bildirmiştir (27 Temmuz 1896/15 Temmuz 1312).160
Bahriye Nezareti,
Dilsiz ve Ama Mektebinden
mezun olacak ama çocukların fabrikalarda bir işe yaramayacağından ve bu çocukların fabrika içerisinde dolaşamayacaklanndan, is
tihdamlarının mümkün olmadığını; ancak dilsiz çocuklardan her yıl beş, altısının uygun işlerde istihdam edilebileceğini bildirmiştir (10 Ağustos 1896/29 Temmuz 1312).161
Verilen bu cevaplar üzerine konu Meclis-i Kebir-i Maarifte ele alınmış ve mezun öğrencilerin, Tophane-i Amirece, as
keri mühimmat üretimi işlerinde olmasa da diğer işlerde is
tihdam edilebileceği düşünülmüş ve tekrar Tophane-i Amire Müşiriyyetine yazılması kararlaştırılmıştır (29 Eylül 1896/17 Eylül 1312).162 Ancak Tophane-i Amire Müşiriyyeti, Maarif Nezaretinin Meclis-i Kebir-i Maarifte alınan karar doğrul
tusunda yazdığı 19 Ekim 1896 (7 Teşrin-i evvel 1312) ta
rihli tezkereye olumsuz cevap vermiştir (19 Kasım 1896/7 Teşrin-i sani 1312).163
Tophane-i Amire Müşiriyyetinin olumsuz cevabı, her yıl mezun olacak beş öğrencinin Tersane-i Amire fabrikalarında istihdam edilmesi karan ve o yıl mezun olacak öğrenci
sayısı-160 BOA, ME MKT, 323176. (Tophane-i Amire Müşiriyyetinden Maarif Nezaretine gönderilen 27 Temmuz 1896/15 Temmuz 1312 tarihli tezkere)
161 BOA, ME MKT, 323176. (Bahriye Nezaretinden Maarif Nezaretine gönderilen 10 Ağustos 1896/29 Temmuz 1312 tarihli tezkere)
162 BOA, ME MKT, 323176. (Meclis-i Kebir-i Maarifin 29 Eylül 1896/17 Eylül 1312 tarihli karan) .
163 BOA, ME MKT, 323176. (Tophane-i Amire Müşiriyyetinden Maarif Nezaretine 19 Kasım 189617 Teşrin-i sani 1312 tarihli tezkere)
74
run az olması nedenleriyle mezun olan öğrencilerin Tophane-i Amire fabrikalarında istihdamından vazgeçilmiştir.164
Her yıl, mezun olacak öğrencilerden beş, altısının Bah
riye Nezaretince Tersane-i Amire fabrikalarında istihdam edil
mek üzere kabul edilmesiyle o yıl mezun olacak beş öğrenci
den dördünün (Ahmed, Muhyiddin, Ali ve Yakub Efendi
ler) gerekli evraklarla birlikte Bahriye Nezaretine gönderil
meleri kararlaştırılmış ve bu durum Bahriye Nezaretine bil
dirilmiştir. Ancak Musevi cemaatinden Yakub Efendi'nin gönderilme işlemi, halihazırda memleketinde olması nede
niyle, sonraya bırakılmıştır. 165
Bahriye-i Sanayi-i Sıbyan Taburlarına kaydedilmek üzere gönderilen dilsiz öğrenciler Bahriye Nezaretince, muayene edilmek üzere Nezaretin sağlık heyetine sevk edilmişlerdir.
Öğrencilerin sağlık heyetine gitmedikleri anlaşılınca Bahriye Nezareti durumu Maarif Nezaretine bildirmiştir.166
Tüm bu yazışmalar bize
Dilsiz ve Ama Mektebi
mezunlarının, geçimlerini temin edecek iş bulabilmeleri için kamuda istihdam edilmeleri yoluna gidildiğini ve bunun öğrencile
rin bir kısmı için gerçekleştirildiğini göstermektedir. Bu su
retle
Dilsiz ve Ama Mektebi
öğrencilerine mektepte verilmek istenen, ancak başarılamayan bir sanat becerisi kazandırma amacı gerçekleştirilmek istenmiştir.164 BOA, MF MKT, 323176. (Meclis-i Kebir-i Maarifin 28 Kasım 1896/16 Teşrin-i sani 1312 tarihli karan)
165 BOA, Mf MKT, 323176. (Maarif Nezaretinden Bahriye Nezaretine gönderilen 26 Ekim 1896/14 Teşrin-i evvel 1312 tarihli tezkere)
1 66
BOA, Mf MKT, 323176. (Bahriye Nezaretinden Maarif Nezaretine gönderilen 24 Aralık 1896/12 Kam1n-ı evvel 1312 tarihli tez
kere)
Dilsiz ve Ama Mektebi
mezunlarından dilsizlerin çoğu zaman mürettip167 oldukları ve bu sanatı çok iyi icra ettikleri bilinmektedir. Mezun olan dilsizlerin bir kısmı ise Babı.alide Meclis-i Mahsüs-ı Vükelanın toplandığı dairede odacılık, ha
demelik gibi işlerde istihdam edilmişlerdir. Amalar ise çe
şitli sazları çalarak, geçimlerini bu şekilde temin etmeye çalışmışlardır. 1 68
167 Matbaada yazı dizicisi.
168 Ergin, a.g.e, s. 967.
76