İstanbul'da, konuşma engelli çocukların eğitimine yö
nelik, Maarif Nezaretine bağlı, resmi bir mektep açma fikri batı kaynaklıdır. Zira ilgili birçok yazışmada, mektebin ku
ruluşuyla ilgili olarak, "çeşitli memleketlerde/çeşitli medeni memleketlerde olduğu gibi Dersaadet'te ( İstanbul) de .. . "
ifadelerine rastlamak mümkündür. Bu durum dünya ve özellikle de Avrupa'da ki, sağır-dilsizlerin eğitimine yöne
lik, gelişmeler dikkate alındığında oldukça normaldir. Di-25
ğer pek çok alanda olduğu gibi eğitimin bu alanında da Batı örneğiyle harekete geçilmiştir. Aslında böyle bir mek
tebin açılmasını teklif eden şahsiyet de Avusturya vatandaşı olan Mösyö Grati'dir.
Dilsiz Mektebinin
kuruluşuna, Hamidiye Ticaret Mektebinin38 de kurucusu olan Grati Efedi'nin, hazırlamış olduğu layiha üzerine karar verilmiştir. Grati layihasına, toplumun geneline yönelik eğitim kurumları
nın yaygınlaştırılmış olmasına rağmen, insani yönden bü
yük öneme sahip, sağır ve dilsizlere yönelik herhangi bir eğitim kurumunun bulunmayışını yadırgamakla ve eleştir
mekle başlar. Grati Efendi, otuz öğrenci kapasiteli bir sağır ve dilsiz mektebi tasarlamıştır. Bu mektebin programı, çok uzun zamandan beri Avrupa'da var olan bu tip mekteple
rin programıyla benzer olacaktır.
Grati, mektebin sağlayacağı faydayı temelde iki nok
tan hareketle ortaya koyuyordu. Bunlardan ilki dini boyut
ludur. İnsani meziyetlere sahip olma imkanından mahrum olan çaresizler olarak tanımlanan sağır-dilsizler, teşkil edile
cek mektep sayesinde kazanacakları beceriler ile içerisinde bulundukları daimi karanlıktan kurtularak Allah'ın kulu ol
duklarını anlayacaklardır. Diğer taraf tan, aldıkları eğitim sa
yesinde anne ve babalan ile iletişim kurarak onlara istek ve arzularını iletebilecekler ve bu şekilde insani meziyetleri ka
zanabileceklerdir.
Layihada, Avrupa'daki sağır-dilsiz eğitiminin gelişimi hakkında özet bilgiler verilerek bu mekteplerin Avrupa'nın bütün başkentlerinde bulunduğuna ve insanlığa büyük hiz
metlerde bulunduğuna değinilmiştir.39
38 Ali Haydar, a.g.m, s. 1248. ·
39 Mahmud Cevad ibn'üş Şeyh Nafi, Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı, Matbaa-i Amire, 1338, s. 261, 262.
26
Grati Efendi'nin hazırlamış olduğu layiha doğrultu
sunda, konuşma becerisine sahip olmayan çocuklara
(dilsiz etjale)
yönelik bir mektep açılması isteği Maarif Nezaretince hazırlanan takrir ile Maarif Nazın Münif Paşa tarafından Meclis-i Mahsusa sunulmuştur. 13 Haziran 1889'da (1 Haziran 1305)40 hazırlanan takrirde çeşitli memleketlerde olduğu gibi İstanbul'da da eğitim öğretim süresi dört yıl olan, gün
düzlü ve ücretsiz bir mektep açılmasının planlandığı ifade edil
miştir. Mektebin, Ticaret Mektebi içerisinde ve onun ödeneği dahilinde açılması planlandığından ayrıca bir masrafa gerek olmadığı düşünülmüş ve daimi olarak bir bütçe talep edilme
miştir. Ancak gerekli bazı kitap ve araç gereçlerin temini için bir defaya mahsus olmak üzere 3.000 kuruşluk bir ödenek
40 Rumi ve Hicri tarihlerin Miladi tarihe çevrilmelerinde Yücel Dağlı ve Cumhure Üçer tarafından hazırlanan, Tarih Çevirme Kılavuzu kullanılmıştır. Ancak eserdeki Hicri ve Rumi tarihlerin Miladi tarih karşılığında bir gün kayma vardır. Şöyle ki kullandığımız Maarif Nezareti takririnde Hicri 15 Şevval 306 ve Rumi 1 Haziran 305 tarihin her ikisi de kullanılmıştır. Tarih Çevirme Kılavuzu'nda 15 Şevval 306 Hicri tarihin Miladi tarih karşılığı olarak 14 Ha
ziran 1889 tarihi, 1 Haziran 305 Rumi tarihin Miladi tarih kar
şılığı olarak da 13 Haziran 1889 tarihi verilmiştir. Diğer taraf
tan Tarih Çevirme Kılavuzu'nda 15 Şevval 306 Hicri tarih cuma günü, 1 Haziran 305 Rumi tarih ise perşembe günü olarak be
lirlenmiştir. Rumi ve Miladi takvim arasındaki 13 günlük fark (1 Mart 1917 öncesi) dikkate alındığında ve Faik Reşit Unat tara
fından hazırlanmış Hicri Tarihleri Miladi Tarihe Çevirme kılavuzu incelendiğinde Tarih Çevirme Kılavuzu'ndaki Rumi tarih karşı
lığı Miladi tarihin doğru olduğu anlaşılmaktadır. Yücel Dağlı
Cumhure Üçer, Tarih Çevirme Kılavuzu, C. 5, Ankara, 1997, s.
277, 368; Faik Reşit Unat, Hicri Tarihleri Miladi Tarihe Çevirme kılavuzu, Ankara, 1994, s. 126, 127. Ayrıca, Hicri ve Rumi ta
rihlerin Miladi tarihe çevrilmesinde ortaya çıkan bir günlük fark için bkz. Faik Reşit Unat, a.g.e. , s.XI.
istenmiştir.41 Kurulması tasarlanan
Dilsiz Mektebinde
okutulması kararlaşunlan dersler ayn bir ekte sunulınuştur.42 Konu, Meclis-i Mahsusla 23 Haziran 1889 (11 Haziran 1305) tari
hinde görüşülmüş ve takrir Maarif Nezaretinden geldiği şekliyle kabul edilmiştir.43 Meclis-i Mahsus karan, aynı gün Sadrazam Kamil Paşa tarafından irade için Sultan il. Abdülhamid'e arz edilmiştir. 24 Haziran1889 (12 Haziran1305) tarihinde çıkan irade ile
Dilsiz Mektebinin
kuruluşuna karar verilmiştir.44İradenin çıkmasından sonra mektebin tanıtımını yapmak için
"Sağır ve Dilsizlere Mahsas Mektep"
başlığıyla bir ilan hazırlarunışnr. İlanda, mektebin Hamidiye Ticaret Mekteb-i Alisi binası içerisinde hazırlanacak bir sınıfta açılacağı ve 15 Eylül 1889 (3 Eylül 1305) tarihinde derslere başlanacağı duyurul
maktadır. ilanda birinci sınıf dersleri verildikten sonra ders
lerin işlenmesinde, çok uzun süredir yabancı devletlerdeki benzer mekteplerde kullanılan ve olumlu sonuçlar alınan yöntemlerin kullanılacağı belirtilmektedir. Yine ilan metninde kayıt başvurularının kabul edilmeye başlandığı ve mektebe kaydolmak isteyenlerin salı ve perşembe günleri saat 6'dan lO'a kadar45 Hamidiye Ticaret Mekteb-i Alisine müracaat et
meleri gerektiği duyurulmuştur. Bunların yanında isteyenle
rin, cinsiyet ve din farkı gözetilmeksizin, açılan bu mektebe ücretsiz olarak kaydedileceği beyan edilmiştir.46
4ı .
BOA, 1. MMS., 10514481, Lef: 2.
42 BOA, İ. MMS., 10514481 , Lef: 3. Mektebin dersleri, ayn bir başlık altında ele alınacağından burada verilmemiştir.
43 BOA, İ. MMS., 10514481, Lef: 1.
44 BOA, İ. MMS., 10514481, Lef: 4.
45 İlandaki başvuru saatlerinin Alaturka saate göre verilmiş olması muhtemeldir. Alaturka saatte akşam namazı vakti her zaman 12'de olduğundan kayıt başvurularının öğleden sonra başlayıp akşam namazına 2 saat kalaya kadar devam ettiği anlaşılmaktadır.
46 BOA, Mf MKT., 1 1211 40.
28
Dilsiz Mektebi,
ilan ve gerekli hazırlıklardan sonra 30 Eylül 1889'da (18 Eylül 1305) kaydı yapılan yirmi öğrenciyle açılmıştır.