İdari ve Öğretim Kadrosu

Dilsiz ve

Ama

Mektebi

Müdürleri

Dilsiz ve Ama Mektebi,

kuruluşundan cumhuriyete ka­

dar üç müdür tarafından idare edilmiştir. Bunlann ilki mek­

tebin kurucu müdürü olan ve bu görevde çok kısa bir süre kalan Grati Efendi'dir. Grati Efendi'den sonra mektep mü­

dürlüğüne, oğlu Lui Miyarini Grati Efendi, ondan sonra da Hüseyin Sabri Bey atanmışur. Hüseyin Sabri Bey bu görevi, mektebin Ayasofya Merkez Rüşdiyesine taşınmasına kadar yürütmüştür. Mektebin müdürlüğü, Ayasofya Merkez Rüş­

diyesinde bulunduğu sürece rüşdiye müdürü tarafından yü­

rütülmüştür. Hüseyin Sabri Bey'in, mektebin Ayasofya Mer­

kez Rüşdiyesinden taşınmasından sonra yeniden müdürlüğe atandığı konusunda bir bilgiye ulaşılamamıştır.

Grati Efendi

Grati Efendi Osmanlı Devleti'nde eğitim öğretim faa­

liyetlerinde bulunan bir Avusturya vatandaşıdır. Oğlu Lüi Efendi'nin 1863 veya 1864 yılında (H. 1279) İstanbul'da

doğ-51

muş olmasından, onun uzunca bir süre Osmanlı hizmetinde bulunduğu anlaşılmaktadır. 100 İsmi bazı belge ve kaynak­

larda Grati Ferdinand ve Ferdi Grati olarak da geçmektedir. 101 Grati Efendi Beyoğlu ticarethanelerinde, usül-i muhaberat-ı ticariyye ve usül-i defteri derslerini hususi olarak verirken bir ticaret mektebi açmak istemiştir. Ticaret Nezareti tarafın­

dan gerekli iznin verilmesiyle, 27 Şubat 1884'te, İstanbul'da Ticaret Mektebini kurmuştur. ¹⁰² Grati Efendi Ticaret Mek­

tebi müdürlüğünü yürütürken, hazırlamış olduğu layiha ile

Dilsiz Mektebinin

kurulmasını önermiştir. Mektebin kurul­

masıyla birlikte mektebin müdürlüğü uhdesine verilmiştir.

Ancak Grati Efendi, kısa bir süre sonra, Ticaret Mektebi he­

saplarındaki bazı yolsuzluklar nedeniyle, iki bin kuruş ma­

aşla 103 yürüttüğü müdürlük görevinden alınmış ve mektep kapatılmıştır. 104 Grati Efendi hakkındaki suçlama, mektep büt­

çesindeki paranın usulsüz kullanımı suretiyle amirin emrine itaatsizlikte bulunmaktır. Usulsüz harcama iddialarının bir 100 _BOA, DH. SAİD., 78199.

101 BOA, ME MKT. 1 47181 ; Ali Haydar, a.g.m, s. 1248.

102 Grati Efendi bir ticaret mektebi açma fikrini hayata geçirmek için önce Maarif Nezaretine müracaat etmiştir. Maarif Nezareti, konunun Ticaret Nezareti ile ilgili olduğunu düşünerek, Grati Efendi'nin baş­

vuru dilekçesini Ticaret Nezaretine yönlendirmiştir. Ticaret Nazın Subhi Paşa'nın olumlu yaklaşımı neticesinde, konu Ticaret Mecli­

sinde görüşülmüş ve 27 Şubat 1884 (15 Şubat 1299) tarihinde mek­

tep açılmışur. Ali Haydar, a.g.m, s. 1248. Ancak Mahmud Cevad İbn'üş Şeyh Nafi, mektebin 28 Ocak 1884 (16 Kanün-i sani 1299) tarihinde Bab-ı Ali civarında, Kapalı Fınn'da, merhum İzzet Efendi hanesinde, Ticaret Nezaretine bağlı olarak açıldığını ve idaresinin bilahare Maarif Nezaretine devredildiğini ifade etmektedir. Mah­

mud Cevad, a.g.e, s. 233. Hamidiye Ticaret Mektebi kuruluşundan alu yıl sonra 1889'da (H. 1306) kapatılmıştır. Ergin, a.g.e, s. 941.

103 _BOA, ME MKT., 1 1211 40.

104 Ali Haydar, a.g.m, s. 1248.

52

kısmı Ticaret Mektebi bünyesinde açılan Dilsiz Mektebiyle alakalıdır. Grati Ferdinand Efendi, hakkındaki iddialar nedeniyle, Be­

yoğlu Bidayet Mahkemesinde vermiş ol­

duğu ifadesinde, usulsüz olarak harcan­

dığı iddia edilen paranın bir kısmını, vefat etmiş olan, Ticaret Müdürü Refik Bey'in emriyle bazı muallimlere verdiğini bir kıs­

mını ise Ticaret Mektebi bünyesinde ku­

rulan Dilsiz Mektebi için gerekli eşyaların alınmasında kullandığını ve alınan mak­

buzları Maarif Nezaretine teslim ettiğini belirtmiştir. 105 Beyoğlu Bidayet Mahkeme­

sinin hakkında verdiği kararla ilgili bilgi sahibi olmasak da Grati Efendi'nin maddi problemleri olduğunu bilmekteyiz.106

Grati Efendi'ye Ticaret Mektebi mü­

dürlüğünden alındıktan sonra, Dilsiz Mek­

tebi müdürlüğünü devam ettirmek isteme­

mesi halinde oğlu Lüi Efendi'nin, kendisi yerine Dilsiz Mektebi müdürü olarak

ata-105 BOA. ME MKI, 1 47181.

Grati Efendiı·ı

106 BOA, ME MKT, 2 73132. Ticaret Mahkemesi, Mustafa Tevfik Efendi'nin alacağı olan 373 lira'nın, Dilsiz Mektebinde muallim­

lik yapuğı düşünülen, Grati Efendi'nin maaşından kesilmesi için 15 Mayıs 1895 (3 Mayıs 13l l) tarihinde Maarif Nezaretine tez­

kere göndermiştir. Maarif Nezareti, cevaben, oğlu Lui Efendi'nin Dilsiz Mektebi müdürü olduğunu ancak Grati Efendi'nin o mek­

tepte muallim olmadığını belirterek işlemin gerçekleştirilemeye­

ceğini bildirmiştir (24 Haziran 1895/12 Haziran 131 1).

ı·ı İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Fotoğraf Albümü, No. 90834/36. (Mektep öğrenci ve muallimlerinin toplu fotoğra­

fından çıkanlmıştır.)

nabileceği bildirilmiştir. 107 Grati Efendi bu teklifi isteyerek ya da istemeyerek kabul etmiş olacak ki oğlu Lüi Efendi onun yerine

Dilsiz Mektebi

müdürlüğüne atanmıştır (30 Ey­

lül 1889/18 Eylül 1305).108

Grati Efendi'nin faal ve çalışkan bir şahsiyet olmasının yanında iyi bir idareci olduğu anlaşılmaktadır. Hüseyin Sabri Bey'e göre o, idaresi altında çalışanları bazen sertlikle, bazen hüsnüniyetle teşvik edebilen bir idarecidir. Yabancı ziyaretçi­

lerin geleceğinden bahsetınek suretiyle, müdürlüğünü yaptığı mektepleri gösterişli ve mükellef bir şekilde tefriş etınek için gayret göstermiştir. Grati Efendi'nin, uzun yıllar İstanbul'da yaşamış ve devlet hizmetinde bulunmuş olmasına rağmen iyi derecede Türkçe öğrenmediği anlaşılmaktadır.109

Grati Efendi, bu ayrıntılardan çok, başka iki yönüyle, daha önemlidir. Bunlardan ilki, dünya ve özellikle Avrupa'da birçok örneği olan sağır-dilsiz ve amaların eğitimiyle ilgili bir mektebin Osmanlı Devleti'nde kurulmasını sağlamasıdır. Di­

ğeri, XIX. yüzyılın sonuna gelindiğinde dahi, Batı'daki bir ye­

niliğin, Osmanlı sınırlan içerisinde Avrupa kökenli birisi ta­

rafından gerçekleştirilmiş olmasıdır. Bu bize XVIII. yüzyılda yoğun olarak gerçekleşen, Osmanlı hizmetine girmiş yabancı­

ların Osmanlı modernleşmesine katkısının, XIX. yüzyıl son­

larında da devam ettiğini göstermektedir.

Dilsiz ve Ama Mektebinin

kurucusu olan Grati Efendi'nin, ticaret ve muhasebe konularında ders verebilecek dü­

zeyde bilgiye sahip, bir ticaret mektebi kurabilen, sağır­

dilsizlerin öğretim yöntemlerine vakıf, oldukça dona­

nımlı bir şahsiyet olduğu anlaşılmaktadır. O bu donanım ve becerilerini Osmanlı hizmetinde kullanmıştır. Teşeb­

büslerinin bazıları başarısızlıkla sonuçlanmış, bazıları ise

Dilsiz Mektebi

örneğinde olduğu gibi başarılı olmuştur.

ıo7 BOA. MF MKT., 1 1411 1 4. ^· 108 BOA, DH. SAİD., 78199.

109 Ali Haydar, a.g.m, ^s. 1249.

54

Lüi Miyaridi Grati Efendi

Lüi Miyarini Grati Efendi, Dilsiz Mek­

tebinin kurucusu ve Hamidiye Ticaret Mekteb-i Alisi Müdürü Grati Efendi'nin oğludur. 1 863 veya 1 864 yılında (H.

1279) İstanbul'da doğmuştur. İstanbul'da Sırp Ticaret Mektebini bitirdikten sonra Fransa'daki bazı mekteplerde dinleyici olarak bulunmuştur. Türkçe, Rumca, Bulgarca, Fransızca, İtalyanca, Sırpça ve Rusçaya okuyııp yazacak derecede va­

kıftır. 1883 (H. 1298) yılından itibaren bir buçuk yıl kadar Monitör Oryantal Gazetesi'nde yazarlık yapmışur. 13 Kasım 1884'te (1 Teşrin-i sani 1300) sekiz yüz kuruş maaşla Hamidiye Ticaret Mektebi, harita, Fransızca ve Tabakat-ül arz (jeo­

loji) muallimliğine tayin olunmuştur. Lüi Efendi 19 Ekim 1887'de (7 Teşrin-i evvel 1303) mülazemetle Hariciyye Nezaret-i Celilesi Matbuat-ı Ecnebiyye Kalemine devam etmeye başlamış; 16 Ocak 1888'de

(3 Cemaziyelevvel 1305) beşinci rütbe- Lüi Efendiı·ı den Mecidiye Nişanı ile taltif edilmiştir.

Lüi Efendi'nin muallimlik maaşı, 2 Mart 1888'de (20 Şubat 1303) bin iki yüz kuruşa çıkarılmış; yaklaşık bir yıl sonra, 13 Şubat 1889'da (1 Şubat 1304) bin yüz yirmi beş kuruşa indirilmiştir.1 10 Lüi Efendi 1889 yılında, Ticaret Mektebinde, ııo BOA, DH. SAİD., 78199.

ı·ı İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Fotoğraf Albümü, No. 90834/36. (Mektep öğrenci ve muallimlerinin toplu fotoğra­

fından çıkarılmıştır.)

bin yüz yirmi beş kuruş maaşla, Fransızca ve emtia-i tica­

riyye (ticaret mallan) derslerini vermektedir. ^{ı ı ı} 13 Ağus­

tos 1889'da (1 Ağustos 1305) , Ticaret Mektebinin kapatıl­

ması nedeniyle oradaki muallimliği son bulduğundan 30 Eylül 1889'da (18 Eylül 1305) Matbuat-ı Ecnebiyye Kale­

mindeki görevi uhdesinde kalmak üzere iki bin kuruş ma­

aşla

Dilsiz Mektebi

müdürlüğüne atanmıştır. 13 Ağustos 1890 (1 Ağustos 1306) tarihinde

Dilsiz Mektebi

müdürlü­

ğüne ek olarak, müdürlük maaşından başka aylık altı yüz kuruş maaşla İttihat Postahanesine gelen Yunan gazeteleri­

nin incelenmesine memur edilmiştir. Lüi Efendi'nin

Dilsiz Mektebi

müdürlüğünden aldığı iki bin kuruş maaş 13 Ka­

sım 1891 (1 Teşrin-i sani 1307) tarihinde bin beş yüz ku­

ruşa indirilmiştir. Bu maaş tenzilinden hemen sonra, Lüi Efendi'ye

Dilsiz Mektebi

bünyesinde, 17 Mart 189l'de ku­

rulanAma

Mektebi

muallimliği görevi de maaşsız olarak ve­

rilmiştir. 1 1 Aralık 1891 (29 Teşrin-i sani 1307) tarihinde,

Dilsiz ve

Ama

Mektebi

müdürlüğü, muallimliği ile Yunan ga­

zeteleri kontrolörlüğü vazifeleri, o görevlerden aldığı maaş­

larla birlikte uhdesinde bırakılmak üzere aynca dokuz yüz kuruş maaşla İstanbul'daki Fransızca gazetelerin incelenme­

sine memur edilmiştir. Aynca Lüi Efendi'ye 25 Mayıs 1894 (19 Zilkade 1310) tarihinde, dördüncü derece rütbe (rütbe-i rabia) verilmiştir.112 Lüi Miyarini Grati Efendi 13 Ocak 1896 (1 Kam1n-ı sani 131 1) tarihine kadar

Dilsiz ve

Ama

Mektebi

müdürlüğünü yürütmüştür. 1 13

ııı BOA, ME MKI, 1 1 21140, m BOA, DH. SAİD., 78199.

m BOA, DH. SAİD., 1391367.

56

Hüseyin Sabri Bey

Hüseyin Sabri &y Çerkezistan'da Şap­

sığ kabilesinden Natukaç ahalisinin cemaat reisi Hüseyin &y'in oğludur. 1859/1860'da (R. 1275, H. 1276) Çerkezistan'da Şapsığ dahilindeki Natukaç'ta doğmuştur. Öğre­

nimine ibtidai mektebinde başlayan Hü­

seyin Sabri Bey iki yıl kadar Davud Paşa Rüşdiyesine devam ettikten sonra ora­

dan ayrılmış ve eğitimini özel dersler al­

mak suretiyle sürdürmüştür. Memuri­

yet hayatına, 7 Haziran 1880 (26 Mayıs 1296) tarihinde, aylık üç yüz kuruş ma­

aşla, İstanbul'da polis olarak başlamıştır.

Yaklaşık iki buçuk yıl polislik yaptıktan sonra 14 Eylül 1882'de (2 Eylül 1298) il­

gili görevinden istifa etmiştir. İstifasından sonra iki yıldan fazla bir süre memuriyet hayatına ara vermiştir. 27 Ocak 1884'te (15 Kanun-ı sani 1299), aylık dört yüz kuruş maaşla Hamidiye Ticaret Mekte­

bine ser (baş) mubassır olarak atanmış

ve böylece memuriyete geri dönmüştür. Hüseyin Sabri Bey1*1 4 Mart 1887'de (20 Şubat 1302) maaşı

dört yüz seksen kuruşa çıkarılmıştır. ^{1 14} Hüseyin Sabri Bey'in 1889 yılında, Ticaret Mektebinde, dört yüz seksen kuruş ma­

aşla ser mubassırlık görevine devam ettiği anlaşılmaktadır. ^{1 15}

1 14

BOA, DH. SAİD., 1391367.

1 1 5 BOA, ME MKT, 1 121140.

ı·ı İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Fotoğraf Albümü, No. 90834/36. (Mektep öğrenci ve muallimlerinin toplu fotoğra­

fından çıkarılmıştır.)

Hüseyin Sabri Bey, 13 Eylül 1891'de (1 Eylül 1307) yine, dört yüz seksen kuruş maaşla ve mubassır olarak

Dilsiz ve Ama Mek­

tebine

nakledilmiştir. Nihayet 13 Ocak 1896'da ( 1 Kam1n-ı sani 13 1 1) yedi yüz kuruş maaşla,

Dilsiz ve Ama Mektebi

müdürlü­

ğüne atanmıştır. Hüseyin Sabri Bey'in müdürlük maaşı, 13 Mart 1897'de ( 1 Mart 13 13) alu yüz otuz kuruşa indirilmiştir. 1897 yılında

Dilsiz ve Ama Mektebinin

Ayasofya Merkez Rüşdiyesine taşınması üzerine 13 Ağustos 1897'de (1 Ağustos 13 13), beş yüz kuruş maaşla

Dilsiz ve Ama Mektebinin

Türkçe ve hesap muallimliklerine atanmışur. 116 Ayasofya Merkez Rüşdiyesine taşınmasından sonra

Dilsiz ve Ama Mektebinin

müdürlüğü rüş­

diye müdürü tarafından yürütülmüştür. 1 17 Hüseyin Sabri Bey

Dilsiz ve Ama Mektebinin

Ayasofya Merkez Rüşdiyesine taşın­

masından sonraki kötü durumu anlatan bir rapor hazırlamışnr.

10 Ağustos 1908 (28 Temmuz 1324) tarihli raporunda mekte­

bin Darülhayr-ı Ali binasına taşınmasını ve mektebe yeniden müdür olarak atanmasını istemiştir. ^{1 18} Ancak Hüseyin Sabri Bey'in bu isteği dikkate alınmamış ve aynı binada

Dilsiz Mek­

tebi

muallimi olarak görevine devam etmiştir. ^{1 19}

Hüseyin Sabri Bey'in muallimlik maaşı, 14 Eylül 1909'da (1 Eylül 1325) yedi yüz kuruşa, 4 Nisan 1910'da (22 Mart 1326) ise sekiz yüz kuruşa çıkanlmıştır. ^{1 20}

Dilsiz Mektebinin

1914 yılında Şehremanetine devredilmesiyle birlikte Hüseyin Sabri Bey'in maaşı bin kuruşa çıkanlmıştır. Maaşı bin beş yüz kuruşa kadar çıkan Hüseyin Sabri Bey 1923'te emekli oluncaya kadar

Dilsiz ve Ama Mektebindeki

görevine devam etmiştir. ^{1 2 1} 116 _BOA, DH. SAİD., 1391367.

1 17 Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, 1316, ^s. 673; Salname-i Devlet-i Aliye-i Osmaniye, 1316, ^s. 325.

118 _BOA, ME MKT, 1 1 1 1152.

119 Salname-i Devlet-i Aliye-i Osmaniye, 1326, ^s. 546.

ııo BOA, DH. SAİD., 1391367.

1 2 1 Ali Haydar, a.g.m, ^s. 125 1 . 58

Dilsiz ve

Ama

_Mektebi

Muallimleri

Belgede Dilsiz ve Ama Mektebi (sayfa 53-61)