Mehmet Okur ve Veysel Usta, “Karadeniz Bölgesi’nin Demografik Yapısına Dair Bir İnceleme”, History

Studies, Volume 1/1 ( 2009), s. 36-69; Sezgin Demircioğlu ve Süleyman Bilgin, Of Nüfus Defteri (1834), Şenyıldız

Yay, İstanbul 2011, s. 2.

59 _{Kazım Kartal, “1100 Numaralı (1835) Trabzon Vilayeti Maçka Müslim Nüfus Defteri’nin Transkripsiyon ve}

Değerlendirilmesi” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü(Basılmamış yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2013, s.23-24.

159

61 Gada Yusufoğlu 62 Esmeoğlu

63 Arap 64 Hacı

65 Cirit 66 Argalı

67 Mısırlıoğlu 68 Derviş

69 Gazar 70 Pilek

71 Anteplioğlu 72 Samanlıoğlu

73 Kör paşo damadı 74 Parçikanlı

75 Elagöz 76 Cıngıllı

Türk kültüründe lâkap insanlara lakap verme geleneği yaygındır. Lakaplar ve fiziksel özellikler sayesinde insanlar birbirinden ayırt edilmekteydi. Lâkap: Bir kişiye veya bir aileye kendi isminden ayrı olarak sonradan takılan, o kişinin veya o ailenin bir özelliğinden kaynaklanan ada denir. Genellikle kişinin fizikî, ruhsal, toplum içindeki yeri, çeşitli karakteristik özelliklerinden hareketle aslında toplumdaki yerini ayırt etmeyi kolaylaştıran bir unsurdur.60

Bu durum zamanla gelişen devletteki kayıt vb. sistem için oldukça kolaylaştırıcı bir unsur haline gelmiş, hem de resmî kayıt sisteminden önceki dönemlerde kişilerin tanınmasına yönelik önemli bir işleviyerine getirmişlerdir.61 _{Türk Ansiklopedisi’nin ilgili maddesinde lâkapların üç}

olarak gösterilmiştir. Bunlar: “1. Metih yolu, 2. Tarif ve tanıtma, 3. Kötüleme ve hafife alma” şeklinde sayılmaktadır.62 _{Osmanlı Devletinde de Anadolu’da ailelerin birbirini tanıması için}

sülale veya soyadı geçen mutlaka bir lakabı vardı. Fakat bu lakap çekirdek aileye değil birbiriyle akrabalık bağı olan bir sülaleye aitti. Bu nedenle Anadolu’nun kasaba ve şehirlerinde insanlar birbirini lakabından tanırdı. Cumhuriyet'in ilk yıllarında ve 1934 yılında Soyadı Kanunu’nun kabulünden sonra uzun süre devam eden bu gelenek son dönemlerde yaşanan yoğun göç olgusu ile giderek etkisini kaybetmiştir. Soyadı Kanunu’nun kabulüyle birlikte uygun olan bazı lakaplar aynen veya bazı değişikliklerle soyadı olarak da alınmıştır.63_{Günümüzde kırsal kesimlerde halk arasında da hala lakaplar ile bireyler birbirini}

kimliksel olarak tanımaktadır. Çalışmamıza konu olan nüfus defterinde geçen lakaplar tablo 1 de görüldüğü gibidir. Tablo da dikkat çeken bir diğer özellik ise tabloda da görüldüğü gibi İzollu, Besnili ve Antepli gibi lakapların olduğudur. Muhtemeldir ki bu kişilerin Malatya İzollı, Besni ve Antep den göç edip Bostancı mahallesinde yaşadıkları için halk arasında bu lakaplar takılmıştır. Bu nedenle lakapların nüfus değişimi konusunda önemli olduğunu söylemek gerekir.

Tablo 2: Meslekler

Sıra no Meslek Sıra no Meslek

1 İmam 2 Rençber 3 Rençber 4 Rençber 5 Habbaz 6 Cüllah 7 Berber 8 Rençber 9 Redif 10 Cüllah 11 Cüllah 12 Dersiam 13 Redif 14 Tüccar 15 Cüllah 16 Bakkal 17 Simsar 18 Cüllah

60 _{Kazım Kartal, Malatya Sancağı İzolu Nahiyesi Kadıoğlu ve Pınarlı Karyelerinin Sosyo-Ekonomik Yapısı (1842-}

1843), Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 2(4), 2019, 256-264.

61 _{Zeki Akçam, “XIX. Yüzyıl Kıbrıs Şer’iye Sicillerinde Lâkap Ve Unvanlar”, Türkbilig, 29, 2015, 191-208.} 62 _{Asiye Mevhibe Coşar, Trabzon’da Kullanılan Lâkaplar Üzerine Bir Derleme/Değerlendirme, Türk Dili}

Araştırmaları Yıllığı Belleten, 12(42), Ankara 2003, s.27-40.

63 _{Mehmet İpşirli, “Lakap”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.27 içinde (ss.65-67)., Türkiye Diyanet}

Vakfı Yayınları Ankara 2003, s65-67; Kazım Kartal, Malatya Sancağı İzolu Nahiyesi Kadıoğlu ve Pınarlı Karyelerinin Sosyo-Ekonomik Yapısı (1842-1843), Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 2(4), 2019, 256-264.

160

19 Hamal 20 Rençber

21 Cüllah 22 Tüccar

23 Tüccar 24 Cüllah

25 Piyade-İ Hassa 26 Rençber

27 Rençber 28 Yükçü 29 Cüllah 30 Tüccar 31 Cüllah 32 Rençber 33 Rençber 34 Demirci 35 Tacir 36 Rençber 37 Natır 38 Rençber 39 Cüllah 40 Çitçi

41 Nalbant 42 Muallimi Hesap

43 Cüllah 44 Rençber 45 Cüllah 46 Değirmenci 47 Rençber 48 Rençber 49 Rençber 50 Çiftçi 51 Berber 52 Çiftçi 53 Redif 54 Rençber 55 Cüllah 56 Cüllah 57 Rençber 58 Rençber 59 Rençber 60 Cüllah 61 Rençber 62 Rençber 63 Çerçi 64 Rençber 65 Cüllah 66 Rençber 67 Rençber 68 Rençber 69 Terzi 70 Cüllah 71 Redif 72 Cüllah 73 Tüccar 74 Rençber 75 Rençber 76 Cüllah 77 Cüllah 78 Çerçi 79 Çiftçi 80 Kebabçı 81 Hamamcı 82 Simsar 83 Rençber 84 Rençber 85 Rençber 86 Tütüncü

Meslek gruplarına baktığımızda (Tablo 2), en çok bulunan meslek grupları: Rençber, cüllah, olarak görülmektedir. Cüllah kelime anlamı itibariyle Dokumacı anlamı bulunmaktadır. Tablodaki mesleklere baktığımızda Bostanbaşı mahallesi dokuma sektöründe Malatya sancağı için önemli bir konumda olduğunu söylemek mümkündür. Bir diğer önemli sektör ise tarım ile meşgul olan kişilerin bulunmasıdır. Bostanbaşı mahallesi, tarım üretiminde en azından kendi ihtiyaçlarını sağlayacak bir konumda olduğunu söylemek gerekir zira mahallede rençber ve çiftçi meslekleri bunun delili olarak kabul etmek gerekir. Tüccar mesleğiyle uğraşan kişi sayısının olması ise bir ticaret sirkülasyonunun olduğunu göstermektedir. Bostancı mahallesinde bir kişinin “natır” mesleğini yaptığı görülmektedir. Natır kelime anlamı itibariyle bekçi demektir bağ bostanı koruyup kollayan bekçi anlamlarına gelmektedir. Mahallede de bir tane de muallim bulunmaktadır. Bostanbaşı mahallesinin eğitim alanında temel seviyede eğitimin olduğunu gösteren bir diğer meslek ise Dersiam diye tabir edilen Medreselerde öğrencilere, camilerde halka açık ders verme yetkisine sahip müderris için kullanılan unvan anlamına gelen bir kişinin bulunmasıdır. Bu durum Bostancı mahallesinde eğitimin temel seviyede olduğunu göstermektedir. Meslek olarak bakıldığında Habbaz bulunduğu görülmektedir. Kelime anlamı itibariyle ekmekçi anlamına gelmektedir. Modern şartlarda fırının olduğunu bize göstermemektedir ancak fırıncı vazifesini yapan kişinin olduğunu da göstermesi açısından önemlidir. Sağlık sektöründe ve inşaat sektöründe her ne kadar kimse olmasa da hizmet ve tarım sektöründe birçok meslek bulunmaktadır. Ayrıca askerde olan

161

kişilerin olduğunu da yukarıdaki tabloda görmek mümkündür. Mahallede bir imam ve bir tanede hafız bulunmaktadır.64

Tablo 3: Özür durumları

Sıra no Özür durumu Sıra no Özür durumu

1 Arac 2 Yekçeşm 3 Yekçeşm 4 Yekçeşm 5 yekçeşm 6 Ahras 7 Yekçeşm 8 Yekçeşm 9 Yekçeşm 10 Yekçeşm 11 Mefluç 12 Mecruh

Tabloda özür durumlarına baktığımızda Yek-çeşm kişi sayısının diğer özür durumlarından daha fazla olduğu görülmektedir. Bostanbaşı mahallesinde bulunan diğer özür durumları ise araç,65 ahras,66 _mefluç,67 _mecruh68 _{olduğu tespit edilmiştir.}

Sonuç

İncelediğimiz NFS.d.2640 numaralı Malatya nüfus defteridir. Bu çalışmada Malatya nüfus defteri kaynak olarak ele alınıp bostancı mahallesi incelenmiştir. Osmanlı Devleti’nde 1842 tarihinde yapılan nüfus sayımındaki kayıtları içermektedir. Nüfus defterindeki eksiklikler, şüphesiz birçok konuda kesin bir yargıya ulaşmayı engellemektedir. Zira yapılış gayesine uygun olarak nüfusta kadınların hesaba katılmaması, yaş, boy, ten rengi, doğum tarihleri gibi kayıtların eksik olması, kesin tespitlerin önüne geçmekte, yapılacak değerlendirmelerde dikkatli olmayı gerektirmektedir.1842 sayımı bilindiği gibi askeri amaçlarla yapıldığı için bu defterde de asker durumlarını belirten erkek nüfusun niteliklerini bulmaktayız. Askerde olanlar redif olarak kaydedilmiştir. Bunun dışında, defterde Bostancı mahallesindeki, meslek grupları ortaya koyduk en çok bulunan meslek grupları ise Rençber ve dokumacıdır. Bu durum ise üretimin olduğunu bizlere göstermesi açısından önemlidir. Ayrıca tahmini nüfus ortaya çıkarma