Alienation in Kafka's Transformation Novel ABSTRACT
3. Kafka’nın Dönüşüm Eseri ve Yabancılaşma
Kafka’nın büyük bir ilgi çeken eserlerinden biri de Dönüşüm eseridir. The Metamorphosis isimle 1915 çıkan Dönüşüm eseri ilk olarak 1959 yılında Vedat Günyol tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (Kolcu, 1542-1543).
Dönüşüm eserinde Kafka’nın varoluşla ilgili oynadığı büyüleyici oyun, okuyucu da şaşkınlıkla beraber çarpıcı bir etki bıraktığını söylemek mümkündür. Öyle ki bugün bilim kurgu adını verdiğimiz ve Kafka’nın bu eserini yazdığı yıllarda henüz rastlanmayan bu hayalperest yaklaşımlar bugün alışık olduğumuz bir durumdur. Fakat henüz 20. yüzyılların başlarında bir insanın böceğe dönüşüm hikayesi tahayyül sınırlarımızı zorlamanın tam aksine canhıraş ve uyandırıcı bir etki yapmıştır. Bir insanın yabancılaşma sürecinde seçilen bu ustaca metafor Kafka’nın iç dünyasını da bize yansıtmaktadır. Kafka’nın merdümgiriz karakteri Dönüşüm eserinde de kendini göstermiş, bilinçli bir şekilde ilk önce çevresinden sonra kendisinden uzaklaşması canhıraş bir şekilde imgelenmiştir.
Dönüşüm eseri her gün sevmediği bir işe gitmek zorunda olan ve ailenin maddi sorumluluklarını tamamen kendisi üstlenen Gregor Samsa’nın sonucunda hamamböceğine dönüşen acı serüveni anlatılmaktadır.
Gregor Samsa bir pazarlama işinde satış elemanı olarak çalışmakta ve her gün saat 6.30 trenle kendi tabiri ile “sıkıcı bir yolculuk” ile işine gitmektedir. Aslında her şey Gregor’un bir sabah işe gitmek için uyandığı yataktan bir türlü kalkamaması ve her gün babasının patrona borçlu olması nedeni ile kalın hasırlarla bağlı olduğu işe geç kalması ile başlar. Gregor’un bu zorunluluk durumunu ise eserde geçen şu cümlelerle anlaşılmaktadır;
191
“Ah Tanrım, nasıl da güç bir meslek seçmişim kendime ! Hemen her
gün yoldayım Bütün bunlar bürodaki asıl işlerden daha yorucu, üstelik bunlar yetmiyormuş gibi bir de yolculuğun çilesi, aktarma trenlerinin stresi, düzensiz, kötü yemekler, sürekli değişen, hiç kalıcı ve samimi olmayan insan ilişkileri gibi sıkıntılarda cabası Bütün bunların canı cehenneme!’’ Annemle babam yüzünden kendimi tutmasaydım, şimdiye çoktan ayrılırdım, patronumun karşısına geçip kalbimden ne geçiyorsa anlatırdım. Kürsüden düşüverirdi valla!.. (Kafka, 2009).
Gregor saati gördüğü halde bir türlü yataktan çıkacak gücü kendinde bulamamaktadır. Gregor bir taraftan işe geç kalmanın endişesini diğer taraftan ise vücudunun tümünde hissettiği güçsüzlük duygusu ile mücadele ededursun, çalıştığı mağazadan gelen işyeri temsilcisi adeta sabah sayıma kalkamayan mahkumun başında beliren gardiyan gibi Gregor’un evinde belirivermiştir. Gregor’un tufeyli anne ve babası pestenkerani sözlerle her ne kadar yetkili temsilciye açıklama yapmaya çalışsalar da bu gayretlerinin beyhude olduğunu birkaç saat içerisinde anlamış olacaklardır. Çünkü, yatağından kalkacak gücü bulamayan Gregor artık bir böceğe dönüşmüştür.
Ailesinin tüm ekonomik yükünü üstlenen Gregor’un bu dönüşümü elbette aile için büyük bir krizdir. Çünkü, Gregor aile için artık yükten başka bir şey değildir. Öyle ki belli bir süre sonunda, artık böcek şeklinde odasında sürünerek yaşayan Gregor’dan kurtulmanın yolları aranmaktadır. Nitekim, Gregor’un böcek olmadan önce arası iyi olan böcek olduktan sonra bakıcılığını yapan kız kardeşi Grete’nin sözlerinden bu çok net anlaşılmaktadır;
“Sevgili anneciğim, sevgili babacığım bu böyle devam edemez. Belki siz farkında değilsiniz ama ben farkındayım. Şu yaratığın önünde ağabeyimin adını telaffuz etmek istemiyorum bu nedenle tek bir şey diyeceğim. Bundan kurtulmanın bir yolunu bulmalıyız…(Kafka, 2009).
Artık ailesi tarafından istenmeyen Gregor kendi bedenine yabancılaşma ile kalmamış, ailenin bireyleri içinde istenmeyen bir yabancıya dönüşmüştür. Bu yabancılaşma serüveni gün geçtikçe Gregor’a acı verirken, ailesi ise Gregor’dan kurtulmanın ve gelecek planlarının tezahürünü yapmaktadır. Elbette Gregor’un bu ızdıraplı geçen böcekleşme yolculuğu bir gün evdeki hizmetlinin Gregor’u odasında ölü bulmasıyla son bulmuştur.
SONUÇ
Kafka’nın metaforik bir dille anlatılan ve okuyucuyu alışılmışlığın ötesine geçiren “Dönüşüm” eseri Kafka’nın diğer eserlerinde de olduğu gibi insanın kendi marifetiyle kurduğu sistemin içinde kendinde kayboluşunu, kendine yabancılaşmasını anlatan çarpıcı bir eserdir. Toplumda var olan genel düzenin daha doğrusu düzensizliğin aileye indirgenmiş bir örnekleme ile anlatıldığı bu eserde, burjuva tarafından el bebek gül bebek dünyaya getirilen ve büyütülen
192
kapitalist sisteme pranga ile köle edilmiş Gregor Samsa’nın benliğinden kayboluşunun acı serüveni anlatılmaktadır.
Seeman’ın yabancılaşmayı açıkladığı anlamsızlaşma, güçsüzlük, yalıtılmış, normsuzluk, kendine yabancılaşma boyutlarının bu eserde böcek metaforu üzerinden çok güzel bir şekilde tasvir edildiği görülmektedir. Nitekim Gregor bir sabah işe gitmek için yataktan kalkacak gücü bile kendinde bulamaması güçsüzlük boyutunu ifade ederken, Gregor’un bedenini tanınmayacak kadar bedenine yabancılaşma anlamsız ve kendine yabancılaşma boyutunu bizde somutlaştırmaktadır. Bu, güçsüzlük. anlamsızlaşma ve kendine yabancılaşma durumu yaşanırken, Gregor’un ailesi tarafından artık istenmemesi yalıtılmış boyutunun açık yansımasıdır.
Bir böceği dönüşene kadar ailesinin tüm ekonomik yükünü taşıyan Gregor’un böcek olduktan sonra ailesi tarafından istenmemesi, özellikle kız kardeşi tarafından Gregor’dan kurtulma planlarının yapılması “normsuzluk boyutunu” nu bize hatırlatmaktadır. Çünkü tüm ahlaki ve etik değerler yerle bir edilmiş, sadece kendi çıkarını düşünen aile fertlerini tüm değerleri alt üst eden acı konuşmaları eserde çarpıcı bir şekilde dile getirilmiştir.
Dönüşüm eserinden küçük bir ailedeki yaşanan birkaç günlük dönüşüm öyküsünü bugünün toplumuna baktığımızda açık ve net bir şekilde görmek mümkündür. Birçok ahlaki etik değerleri yok eden kapitalist sistem ve bu sistem yarışında büyük paya sahip olmak isteyen sermaye sahipleri.. Bugün sadece kendi menfaatini düşünen iş dünyası ve bireysel çıkarların ön planda olduğu çalışma hayatını adeta gözler önüne sermektedir.
KAYNAKÇA
Acevedo, Gabriel, A. (2005) . “Turning Anomie on its Head: Fatalism as Durkheim's Concealed and Multidimensional Alienation Theory”, Sociological Theory, 23(1), 75-85.
Bonjean, C.M. ve Grimes, M.D. (1970). “Bureaucracy and Alienation: A Dimensional Approach”, Social Forces, 48(3), 365-373.
Fromm, E.(1981). Yeni Bir İnsan Yeni Bir Toplum, çev. Necla Arat, Say Kitap, İstanbul.
Fromm,E.(1996). Çağdaş Toplumların Geleceği, çev. Gülnur Kaya, Kaan H. Ökten, Arıtan Yayın, İstanbul.
Gürer, A. (2018). “Örgütsel Yabancılaşma”, Örgütsel Davranış Odaklı Yönetsel Yaklaşımlar içinde Editör: Prof.Dr. Enver Aydoğan, Gazi Yayınevi, 345-356.
Karagülle, A. E. ve Çayçı, B. (2014). “Ağ Toplumunda Sosyalleşme ve Yabancılaşma”, The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication TOJDAC, 4(1),1-9.
Khon, L. Melvin (1976). “Occupational Structure and Alienation”, American Journal of Sociology, 82(1), 111-130.
193
Kolcu, A., (2012). “Erhan Bener’in Kedi Ve Ölüm, Böcek ve Dönüşler Adlı Romanlarında Dönüşüm/Metamorfoz İzleği Ve Ortak Yönler”, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7(1),1541-1554.
Koncavar, A. (2010). “İletişim Açısından Modernist Bir Yazar Franz Kafka ve İmgelem Dünyası”, Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, 17 (17), 44-59.
Osmanoğlu, Ö. (2016). “Hegel’den Marcuse’ye Yabancılaşma Olgusu”, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3),65-92.
Satı, E. M. ve Bal, E. (2018). “Franz Kafka’nın Dönüşüm’ünde Sosyal Dışlanmışlık Olgusu”, folklor/edebiyat, 24(94), 191-200.
Sezer, İ. C., (2007). “Endüstri İlişkileri Ve Yabancılaşma”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Seeman, M. (1967). “On the Personal Consequences of Alienation in Work”, American Sociological Review, 32(2),273-285.
Seeman, M. (1971). “The Urban Alienations: Some Dubious Theses From Marx To Marcuse”, Journal of Personality and Social Psychology, 19 (2),135-143.
Seeman, M., (1983). "Alienation Motifs in Contemporary Theorizing: Thehidden Continuity Of The Classic Themes" Sociological Quaterly, 46 (3), 171 -184.
Şimşek, M.Ş., Çelik, A., Akgemci, T. ve Fettahlıoğlu, T. (2006). “Örgütlerde Yabancılaşmanın Yönetimi Araştırması”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 569- 587.
Tolan, B. (2005). “Sosyoloji”, Gazi Kitabevi, Ekim. Ankara
Yılmaz, R.(2014 ). Anlatı Yoluyla Dünyanın Zihinsel Yeniden Kurulumu: “Palto”, “Dönüşüm” Ve “Hayvan Çiftliği” Romanlarının Alımlama Pratikleri Üzerine Bir İnceleme, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri Anabilim Dalı İletişim Bilimleri Bilim Dalı, Doktora Tezi, Kocaeli.
Yuyucu. H, (2019). Çalışmanın Dönüşümü Üzerine Kısa Bir Değerlendirme, HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 8(20), 96-107.
194
4th International EMI Entrepreneurship & Social Sciences Congress, 29-30 November 2019, İstanbul