Matta ve Duygusal Matematik

Roberto Matta (Echaureen), 1938’de Minotaure’ün 11. sayısında, “Mathematique Sensible - Architecture du Temps” isimli metin [22] ile beraber bir konutun iç mekanını gösteren bir de eskiz yayınlamıştır. Tasarıma eşlik eden yazıda Matta mimarlığın

1 _{“Kiesler, F., On Correalism and Biotechnique”’den aktaran: [30];}

“Architecture… can only be judged by its power to maintain and enhance man’s well being- physical and mental. Architecture thus becomes a tool for the control of man’s health, its degeneration and re- generation.”

2 _{“For Kiesler, architecture is a tool for controlling the de-generation and re-generation of man’s physical} environment…”

3

“Living in space is dance. There are dancers that dance on a vertical surface with ropes. To me that’s what architecture has to be. The model of architecture is Nietszche’s dancer. … Everybody likes the ramplike construction of Fredrick Kiesler’s “Endless House”. Why? Precisely because it’s the dancer. That’s the logic we adhere to. We’re not Corbusian.”

4

116

görevinin “her insan için diğerleri ile iletişimi sağlayan göbek bağını bulmak”1 olduğunu söyler [23].

“Apartman dairesi için bir proje modeli” ismini verdiği eskiz “dikeyliği akla getirecek bir mekan”ın tasviridir, “farklı kotlarda döşemeler ve boşluğun üstesinden gelmek için bir korkuluğa sahip olmayan bir merdiven” ve “pnömatik yumuşak koltuklar” içerir [22]. “Kullanılan malzemeler, şişme lastik, mantar, kağıt, beton ve alçı”dır, bu malzemeler “rasyonel mimari çerçeve”nin içindedir2. Bu açıklamadan ve aslında eskizden de anlaşıldığı üzere, Matta modern ve muhtemelen kübik bir apartman dairesinin iç mekan organizasyonunu gösteren bir eskiz yayınlamıştır.

Şekil 4. 5 Matta, Apartman Dairesi İçin Bir Proje Modeli [22]

Metinden, iç mekanın gene sığınma duygusu ile yakından ilgili olduğu anlaşılmaktadır Dahası bu yine Tzara’da olduğu gibi aslında insanın rahim içindeki yaşantısından gelen bir arzudur ve oradaki hayatına duyduğu özlemdir. Matta şöyle yazmıştır [23];

“İnsan, onu kanın annesinin sesi ile beraber gözün yanında attığı nemli duvarlar arasına kapatan varlığının bilinmez dürtülerinin hasretini çeker.” 3 Matta da tıpkı Tzara gibi, sığınma duygusunu insanın annesinin nemli rahminde olma isteğine bağlar. Bu yüzden konutta da “biçimini kaybeden, nemli katmanlar gibi

duvarlara ihtiyacımız vardır”1 [23].

1

“To find for each person those umbilical cords that put us in communication with other suns, objects of total freedom that would be like plastic psychoanalytical mirrors.”

2

Eskizin yanında şunlar yazmaktadır: “Projet-maquette d’appartement: Espace propre à rendre consciente la verticale humaine. Plas diffèrents, escalier sans barre d’appui, pour maitriser le vide. Colonne ionique psychologique. Fautseuils souples, pneumatiques. Matériux employés: caoutchoue gonflé, liège, papiers divers; béton, plâtre; armature d’architecture rationnelle.” [22]

3

“Man yearns for the obscure thrusts of his beginning, which enclosed him in humid walls where the blood beat near the eye with the sound of the mother.”

117

Tzara ile Matta’nın uyuştuğu noktalar bununla da sınırlı değildir, biyolojik ve mimari olanın arakesidi ile de gene Matta’nın metninde karşılaşılır, “Bir ev bir kalp gibi işlemelidir, sistol ve diastol2…”3. “Dik açıların özümsenmesine karşı bir çığlığa ihtiyacımız”4 olduğunu söylerken gene eğrisel formlara dikkat çeker ve bedene uyum önerir [23];

“Bu mobilya cismi, koltuğun dik açısından itibaren tüm geçmişinden kurtaracak, selefinin stilinin kökenini terk edecek, kendini dirseğe, boyna, enseye açacak...”5

Phillips’e göre Matta’nın yarattığı mekan alloplastik (alloplastic)’dir, yani bilinçaltını yansıtmak için dış dünyayı değiştirir ve biçimlendirir; “kişinin kendi vücudunu dış dünyaya göre değiştirmesinin yani otoplasti (autoplasticy)”6 nin tersidir [30]. Bu, Tzara’nın hayal ettiği mimari ile de uyuşmaktadır, bilinçaltının ihtiyaçlarına cevap verecek bir mimari, “…hareket halindeki bedenin sonsuz transformasyonlarına göre kendini ayarlayan”7 bir mimari, böylece “bilinçdışı duygusal arzular, her ihtiyacımıza cevap verecek şekilde hareket eden esnek mimari kabuklarla sonsuza dek doyurulabilir”8 [30]. Tıpkı Tzara gibi Matta da insan ve insanın psikolojik ihtiyaçlarını merkez alan bir konut önermektedir. Bununla beraber, bedenin hareketlerine cevap

1 _{“We need walls like damp sheets which lose their shapes….”} 2

Kalbin kasılıp gevşemesi hareketi 3

“Matta ile röportaj, Bozzo”dan aktaran [26];

“A house must function like a heart, with a systole and diastole, outside and inside. You must recharge your batteries at home, and in the street as well. This is one of the principal ideas of Mathématique

sensible, the politico-economic significance of this energy.”

“Bir ev bir kalp gibi işlemelidir, sistol ve diastol, dış ve iç. Pillerinizi evde ve aynı zamanda sokakta da şarj etmelisiniz. Bu Mathématique sensible, bu enerjinin politik-ekonomik öneminin temel ilkesidir.”

4

“We need a cry against the digestions of right angles in the midst of which one allows oneself to be brutalized while contemplating numbers like prize tickets and considering things only under the aspect of one single time among so many others.”

5 _{“This furniture would relieve the substance of its whole past from the right angle of the armchair;} abandoning the origin of its predecessors’ style, it would open itself to the elbow, to the nape of the neck, ...”

6 _{“Alloplasticity: to change or mold the external world to reflect the unconscious; it is versus} autoplasticity: to change one’s body.”

7 _{“….modulating to the infinite transformations of the body in motion. Unconscious sensual desires} could be forever satiated with flexible architectural skins moving in response to our every need.” 8

“….modulating to the infinite transformations of the body in motion. Unconscious sensual desires could be forever satiated with flexible architectural skins moving in response to our every need.”

118

veren ıslak duvarları ile bu mimari gözün hegemonyasına da bir saldırıdır. Optik mekana karşı dokunma duygusunun öne çıktığı bu tasarım, dokunsal (tactile) ya da temassal (haptic) bir mekan tanımlar.

Aslında, yine Tzara’dan çok farklı olmayan bir şekilde Matta’da da temel meselenin modern mimarlığın işlevselciliğine ve rasyonalitesine karşı durmak olduğu söylenebilir. Le Corbusier’nin “mathématique raisonnable”ına karşı Matta “mathématique sensible” önermektedir, başka bir deyişle modern “mekan mimarlığı”na karşı, “zaman mimarlığı”1 [150]. Yani aslında matematik terk edilmez, “duygusallaştırılır”, mantık yerine duygu konulsa da, matematik, yani düzen bakidir.