Manevi Olgunlaşma ve Büyüme

Resim 23: Chiro’nun ruhlar hamamına girişi ve kabul edilmesi.

Seçilmiş Görüntüler Temel Anlam Yan Anlam

Gösterge Gösteren Gösterilen

Mekân Merdiven Chiro’nun aşması gereken manevi

aşamalar Açı Dik merdiven, yatay tren yolu

ve yükseklik

Zorluğun derecesi ve tekinsizlik

Varlık Toz taneleri Mekânları koruyan görünmez

ruhlar ve kölelik sistemi Durum Chiro’nun kömür parçasını

taşıyamaması

Henüz yeterince manevi olgunluğa ulaşamaması

Doğa Ateş Manevi olgunlaşmada geçilmesi

gereken zorlu eşikler

Varlık Kamaji Manevi gelişimde yol gösteren

usta,üstad,bilge kişi

Nesne Küçük kapı Tevazu ve itaat

Olay Yubaba’nın Chiro’nun ismini kısaltması

İradenin benliğin kontrol altına alınması

Duruş Chiro’nun dar kapıdan geçerken eğilmesi

Tevazu, nefis terbiyesi Olay Yubaba’nın Chiro’nun ağzını

kapatması

İradeye müdahele

109 Karşıtlıklar Tablosu Yatay Dikey Ağır Hafif Güçlü Güçsüz Efendi Köle Büyük Küçük Usta Çırak Korku Cesaret

Haku’nun önerisiyle Kamaji’ye gitmek üzere yola çıkan Chiro’yu zorlu bir yol beklemektedir. Filmin başında istasyondan geçen, merdivenlerden çıkan, kuru nehir yatağını ve köprüyü geçen Chiro’yu yeni bir yol bekler. Bu geçişler ve yollar Chiro’nun manevi gelişimini ve büyümesini temsil eder. Chiro her bir eşikte yeni bir ruhsal gelişim yaşar.

Kamaji’ye giden yolun başındaki dikey ve dolambaçlı merdivenler hiç tekin görünmemektedir. Yüksekliği ve zorlu inişi daha belirginleştirmek için dik bir perspektif zeminden geçen yatay tren ve mavi renk kullanılmıştır. Tren düz yolunda ve rayında giderken Chiro’nun Kamaji’ye gitmesi için gereken yol dolambaçlı ve tekinsizdir. Chiro çeşitli tehlikeler atlatarak neredeyse şans eseri Kamaji’nin kazan dairesine ulaşır. Kazan dairesi Chiro için olayların iç yüzünü anlayacağı yerdir. Her mekanizma içinde bir emek döngüsünü barındırır. Chiro kazan dairesinde bunu öğrenecektir.

Kamaji’den iş ister ama Kamaji ona iş vermez. İşçi olarak çalışan toz taneleri veya kurumlar fiziki hafifliklerine rağmen güçlü görünürken ve kömürleri rahatlıkla taşırken Chiro onların taşıdığı kömürü onlardan çok daha güçlü görünmesine rağmen taşıyamaz veya zorlanır. Nicel olanın nitel olana egemen olduğu modern topluma ve çocukluğa bir eleştiri getirir. Manevi olarak zayıf olan Chiro bir kömürü taşıyamazken zamanla en zor görevlerin üstesinden gelecektir. Ateş manevi olgunlaşma için çekilmesi gereken çileyi temsil ederken Chiro’ya daha en temelde hamamın gidişatı hakkında bilgi verir.

Kurumlara yardım ettiği sahnede işten kaytaran kurumların daha sonra kendisine isyan etmesi Chiro’nun buraya ait olmadığının işaretidir. Chiro kazan dairesinde göreceğini görmüştür ve Kamaji net olmasa da bir üstad görevi görür ve Chiro’ya akıl vererek Yubaba’ya yönlendirir. Lin adlı kadının onu Yubaba’ya götürmesini söylerken “onunla baş edebilir.” der Chiro için. Bu da Chiro’nun manevi gelişim duraklarından ilkini geçtiğini ve bir nevi ustası olan Kamaji’ye bu konuda güven verdiğini gösterir.

Asıl imtihanı Yubaba’yla olacaktır. Alçak kapı ona tevazuyu ve saygıyı hatırlatır. Kamaji’ye Japon usulü saygılı bir selam verir. Japon kültüründe eğilmenin derecesiyle saygı

110 doğru orantılıdır. (Balaban, 2014) Artık ayakkabılarını ve çoraplarını orada bırakması Chiro’nun oraya tekrar döneceğine işaret olabileceği gibi aynı zamanda Japon temizlik kurallarından biridir.

Yubaba’ya giden Chiro anne babasını kurtarmak için Yubaba’ya adını vermeye iradesini teslim etmeye mecbur kalır. Kimliğini unutup unutmayacağı koruyup koruyamayacağı bundan sonra filmin ana sorularından biri olacaktır. Chiro’nun hem sözleri hem davranışları kimliğiyle birlikte kontrol altındadır ve bu zorlu sınavdan sadece temiz kalpler ve zihinle çıkılabilir. Chiro bundan sonra yaptıklarıyla her çocuğun içinde taşıdığı saf zihne ve kalbe sahip olduğunu gösterecektir.

Kamileri gerçek ismine göre aramak bir Şinto tabusudur. Bir kaminin adını bilmek başkalarına serbest kontrol hakkı verir. (Bonnefoy, 1981) Yubaba Haku’nun adını çalmıştır ve onu kontrol eder. Chiro’nunkini de çalmayı dener kontrol etmek için fakat Chiro zekice onu yener. Haku onu uyarmıştır. Yubaba eğer adını çalmayı başarırsa bir daha asla geldiği yere dönemeyecektir. Yubaba Chiro’yu işe alır almaz önce ismini değiştirir ve “Sen” yapar. Chiro film boyunca gerçek adını, kimliğini, nereden geldiğini ve amacını unutmamak için mücadele eder. Bu yolda türlü zorluklarla sınanır.

İsimler ve isimlerin çalınması metaforu filmdeki en güçlü metaforlardan biridir. Miyazaki bir röportajında bu meseleyi şöyle açıklamıştır: “Çalınan ismini geri almak ve ismini unutmamak için yaşamak zorunda olduğun şeyler var. Sınırların kalktığı bu devirde, durdukları yeri bilmeyen insanların ciddiye alınması zor. Durulan yer geçmişi simgeler. Geçmişi olmayan, geçmişini unutan bir insan ya kar gibi eriyip gidecek ya da sadece yumurtaları için yaşatılan tavuklara döneceklerdir. Kız bu dünyada tecrübe kazanıyor, arkadaşlık ve bağlılığın ne olduğunu öğreniyor. Aklını kullanarak yolunu buluyor ve normal yaşamına geri dönüyor ancak bunu başarmasının sebebi kötülüğün yok edilmesi değil. Dünya nasıl yok olmuyorsa kötülük de yok olmaz. Küçük kız kurtuluyor çünkü yaşama gücü kazanıyor.” (Shoten & çev. Toyama, 2001)

Aynı zamanda hem ruhsal, hem tanrısal, hem insani, savaşçı, büyücü özellikler taşıyan Haku ise insanların Ko-Haku nehrini kirletmesiyle sadece yerini değil kokorosunun sesini yitirmiş ve kimliğini kaybetmiş bir kamidir. Daha sonra Chiro hem kendi imtihanını geçer hem de gerçek sevgisiyle ve iç görüsüyle Haku’nun da gerçek adını hatırlar.

Yubaba’nın devasa topuzu uzun tırnakları makyajı ve takıları feminen gücü ve iktidarı temsil eder. Miyazaki sinemasında eril dünya hâkimiyetinden duyduğu rahatsızlığı dişi kahramanlarla eleştirir. (Napier, 2008) Bunu hem iyi hem kötü kahramanlarla yapması

111 ilginçtir. Yani kahramanlar dünya sinemasında ve Japon kültüründe nasıl erkeklerin savaşın veya barışını, iyiliğini veya kötülüğünü anlatıyorsa Miyazaki sinemasında da ön plandadır. Erkek kahramanlar genelde ya yardımcı karakter ya da silik karakterdir. Bu anlamda feminist sinema yaklaşımından izler taşır.

Bir gencin büyürken en büyük kavgası kanun koyucularladır. Anne baba, aile, toplum, okul vs. Bütün sınırlara rağmen bir ergen kendi kimliğini kişiliğini oluşturmak seçimlerini doğru yapmak zorundadır. Büyürken çocukların önüne çıkan engeller Yubaba’yla temsil edilmiştir. Ailesinin şımarık çocuğuyken Chiro birdenbire anne babasını kurtarmak için fedakarlıklar yapan bir kahraman olmuştur. Bu anlamda Chiro’nun karakter gelişimi bireysel değil ilişkiseldir. (Boyd, 2016) Bu ilişkiler içerisinde Japon tanrılarının ve Japon dinî hayatının önemi büyüktür.

Resim 24: Chiro’nun yolculukları.

Seçilmiş Görüntüler Temel Anlam Yan Anlam

Gösterge Gösteren Gösterilen

Durum Eşyaların arasına uzanmış

kısık gözlü mutsuz Chiro

Hiçbir şeyden tatmin olmayan modern çocuk

Doğa Okyanus İnsanın küçüklüğü doğanın

ihtişamı

Nesne Mor toka Manevi güç, içgörü

Olay Mor toka’nın parlaması Feraset ve olgunlaşmanın ödülü

Renk Mor Renk sembolizminde kadınsı

olgunluğu temsil eder

Durum Chiro’nun tünele dönüp

bakması

İzafi zaman kavramını kavrayış

Nesne Yüzü dönük heykel Görevini tamamlamış

Dososhin tanrısı

Efekt Hız ve uzaklaşma efekti Uzaklaşan tanrılar diyarı

Durum Arabanın üzerinin

yapraklarla kaplanması

112

Karşıtlıklar Tablosu

Geçmiş Gelecek

İnsan Doğa

Büyük Küçük

Filmin giriş sekanslarında arkadaşından aldığı çiçeği kucağında tutan Chiro’nun bu benim aldığım ilk çiçek demesine annesi itiraz eder. Bu sahne modern zamanlardaki tatminsiz çocukluğa rağmen çocukların sevgi ve değer duygusuna ne kadar önem verdiklerini gösterir. Eskiden aldığı doğum günü çiçeğini tek bir çiçek diyerek küçümsemesi ve sayıca çok olan değer vermesi çocukçadır.

Dağınık eşyalar içinde Chiro uzanmıştır. Karmaşa ve bir yere uzanıp yatma Miyazaki’nin sık kullandığı bir umutsuzluk görüntüsüdür. Bir ortamdaki dağınıklık aynı zamanda kafa dağınıklığını ve hüznü temsil eder. Umursamaz, uykulu ve mutsuz görünen Chiro filmin ilerleyen sahnelerinde pencereden gördükleriyle uyanacaktır. Doğa bütün unsurlarıyla yavaş yavaş Chiro’yu kendisine çekmektedir. Chiro’nun arabanın camından gördükleri yönetmenin çocuk izleyicinin dikkatini çekmek istediği şeylerdir: Bir tanrı, bir mihrap, ağaca yaslanmış tori, kutsal bir ağaç. Umutsuzlukla kapanan gözleri Japon maneviyatına dair sinyallerle hayretle açılmaya başlamıştır. Filmin ilerleyen sahnelerinde bu farkındalık giderek artacak Chiro’nun umutsuzlukla kapanan gözleri yaşadıkları sonucunda açılacaktır. Chiro’yu manevi anlamda kemale ulaştıran ve aydınlatan şey yine Japon manevi değerleri olacaktır. Burada dikkat çeken başka bir unsur Chiro’nun şaşkınlığıdır. Bakışlarından ve sorularından bunları ilk defa gördüğü anlaşılmaktadır. Bu da şehirde yaşanmayan kırsala itilmiş Japon dinî hayatının olduğu kadar 12 yaşında okula giden Chiro’nun o zamana kadar dinî bir eğitim almadığının da göstergesidir.

Chiro’nun okyanusun ortasındaki yalnız görüntüsü insanın küçüklüğünü doğanın ihtişamını gösterir. Aynı zamanda okyanus iyi bir yansıtıcıdır. Bulutlara ayna olduğu gibi Chiro’nun da genişleyen dünyasına ve zihnine ayna tutar. Zeniba’nın Chiro’ya verdiği toka büyülüdür ve Chiro’yu Yubaba’nın kötü büyüsünden koruyacaktır. Burada devreye iyi büyü, kötü büyü girer.

Chiro bu tokayla manevi bir güç daha kazanır, Haku’nun adını hatırlar ve anne babasının orada olmadığını bilir. Yubaba’nın imtihanı sahnesinde mor lastik tokanın parladığını görürüz. Chiro zorlu imtihanında bu büyüyle desteklenir ama aslolan bu yolculukta büyümesi ve ferasetinin artmasıdır. Chiro içsel değil dışsal görünen büyü desteğini yine kendi cesareti, sevgisi ve barışçıl yanından dolayı hak etmiştir. Mor toka içgörüyü temsil

113 ederken aynı zamanda Chiro’nun başarıyla geçtiği manevi bir eşiği temsil eder. Chiro bir ergen olarak olgunlaşma yolunda önemli bir adım atmıştır.

Chiro istasyondan ayrılırken dönüp tekrar bakar ve Dososhin’in ona baktığını görür. Bu bakış artık tanrılarla ve ruhlar alemiyle arasında bir bağ kurulduğunu gösterir. Arabanın üzerindeki yapraklar, ağaçların ve otların büyümüş olması ruhlar alemiyle insanlar alemi arasındaki zaman algısının farklı olduğunu gösterir. Ruhlar aleminde birkaç gün gibi geçen zaman dünyada bir mevsime tekbül etmektedir. Çocuklara zaman gibi soyut konuları anlatmanın zorluğu düşünülürse, izafi zaman kavramıyla tanrılar alemini anlatmak önemli bir aşamadır.

Artık sırtını istasyona dönmüş olan Dososhin, Chiro ve ailesini uğurlar gibidir. Bu duruş işaret etme ve koruma görevini tamamlamış bir tanrıyı ifade eder. Hız ve uzaklaşma efektiyle artık Chiro’nun da ruhlar alemindeki görevini tamamladığı vurgulanır.