Maluliyet sözcük anlamı olarak insandaki kalıcı sakatlık, hastalık durumu olarak tanımlanmaktadır362. Hukuki bakımdan malullük hastalık ya da işkazası sonucunda çalışma gücünün belli bir oranda kaybedildiği sakatlık durumunu ifade etmektedir. Sakatlığın hukuki anlamda sınıflandırılmasının ve farklı hukuk dallarında ayrıca değerlendirip özel düzenlemelere yer verilmesinin temelinde söz konusu kişilerin diğerlerine oranla daha fazla korunmaya muhtaç olmaları yatmaktadır363. 4857 sayılı İş Kanunu’nda sakatlık, özürlülük olarak belirtilmiş ve özürlü istihdamı konusunda 30. madde de özel bir düzenleme getirilmiştir. İş Kanunu bakımından malul yani, özürlüden ne anlaşılması gerektiği konusundaki tanım “Özürlü, eski Hükümlü ve Terör Mağduru İstihdamı Hakkındaki Yönetmelik364”’in 3. maddesinde yapılmıştır. Buna göre, bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerindeki engelleri nedeniyle çalışma gücünün en az yüzde 40 ından yoksun olduğu sağlık kurulu raporuyla belgelenenler özürlü kabul edilmektedirler. 506 Sosyal Sigortalar Kanunu açısından malullük ise, 53. madde de belirtilen sebeplerden birinin varlığı halinde kabul edilmektedir. Kimlerin malul sayılacağı konusunda madde de 3 çeşit malullük hali öngörülmüştür.
1- Hastalık Nedeniyle İşgöremezlik
Sosyal Sigortalar Kanunu 53/1-A-b maddesinde, aynı Kanunun 34. maddesine atıfta bulunularak, hastalık hali nedeniyle meydana gelen malullüğü düzenlemiştir. Fıkraya göre; “34 üncü madde gereğince yapılan tedavi sonunda Kurum sağlık tesisleri sağlık kurullarınca düzenlenecek usulüne uygun rapor ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu çalışma gücünün en az 2/3'ünü yitirdiği” tespit edilenler malul kabul edilmektedir. Malullüğü tanımlayan 53. madde 2003 yılında değişikliğe uğramıştır365. Yapılan değişiklikle sigortalının 34. maddedeki sağlık sigortası yardımlarının ardından iyileşememesi koşulu yanında, çalışma gücünü de en az 2/3 oranında kaybettiği takdirde malul kabul edilecektir. Sigortalının, hangi hallerde çalışma gücünün 2/3’ünü yitirmiş sayılacağı Sosyal
362 TDK, Türkçe Sözlük 2. Cilt, s.984
363 AKIN, Levent; Sosyal Güvenlik Hukukunda Bağımlı Çalışanların Maluliyeti, Ankara–2007, s.148 364 24.3.2004 Tarih ve 25412 Sayılı RG’ de yayımlanmıştır.
Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğü (SSSİT)366’nün 10. maddesinde kazuistik bir liste ile belirtilmiştir.
Öğretide maddede yapılan değişiklik sonucunda birinci bentle arasındaki farkın kalktığı sadece araya bir tedavi döneminin girdiği hususunda eleştiri getirilmektedir367. Hastalık sebebiyle malullük konusunda öğretide tartışmaya konu olan bir diğer durum ise, hastalık dışındaki sebeplerden kaynaklanan malullük nedenlerinin bendin kapsamına girip girmeyeceği hususundadır. Madde 34. madde gereğince yapılan tedaviden söz ettiği için, malul kabul edilmeyi gerektiren bu durum iş kazası ve meslek hastalığı halinde geçerli kabul edilmeyecektir368.
Kadın sigortalıların hastalık nedeniyle maluliyete neden olacak durumlarından biri de analık sigortası kapsamındaki sağlık yardımları dışında kalan sebeplerle kadının gebelik ve analık halinden kaynaklanan hastalık ya da sakatlık durumudur.Böyle bir durumda bu bent kapsamında değerlendirilmesidir.
2- İş Kazası Ve Meslek Hastalığı Sebebiyle İşgöremezlik
Sosyal Sigortalar Kanunu 53. maddeye göre, malullük durumu olarak kabul edilen hallerden sonuncusunu işkazası ve meslek hastalığı sebebiyle meydana gelen malullük oluşturmaktadır. SSK. 53/1-A-c hükmüne göre, iş kazası ve meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60'ını yitirdiği kurumca tespit edilen sigortalılar malullük sigortası bakımından malul olarak kabul edilmektedir. Burada malullük belirlenirken çalışma gücünü kaybına değil, meslekte kazanma gücünün kaybına göre bir değerlendirme yapılmaktadır369. Meslekte kazanma gücünü belirlenirken neyin ele alınacağı SSSİT m.3 de belirtilmiştir. Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Genelgesinde ise meslek, sigortalının kazanın doğduğu veya meslek hastalığının başladığı zamanda, iş bağıtına göre yapmakta olduğu iştir370. Meslekte kazanma gücünün kaybı ile ilgili olarak ayrıca aynı Tüzüğün 5.366 RG; 22.6.1972 T., S. 14223 İlgili madde 31.5.1985 tarihinde 85/9529 K. ile değişikliğe uğramıştır. 367 GÜZEL/OKUR/CANİKLİOĞLU, 407; AKIN, 158 vd.
368GÜZEL/OKUR/CANİKLİOĞLU, 407; TUNCAY/EKMEKÇİ, 2008, 343; Karşı görüş,
OZANOĞLU, malullük, 5
369OZANOĞLU, malullük, 5; CANİKLİOĞLU, 126; TUNCAY/EKMEKÇİ, 2008, 342;
GÜZEL/OKUR/CANİKLİOĞLU, 408 vd.
370 SÖZER, Ali Nazım; “İşgöremezlik, Meslekte Kazanma Gücünün Kaybı, Çalışma Gücünün Kaybı
Kavramları ve Sakatlık Kavramı ile İlişkileri”, Adalet dergisi, Ocak-Şubat 1984, Sa.1, s.39 (İşgöremezlik)
maddesinde iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meydana gelen arızaların, sigortalının mesleğinde kazanma gücünü ne oranda azaltacağı liste halinde belirtilmiştir. Meslekte kazanma gücünün tespitini belli bir formüle dayanarak yapan sistemimizde üç unsur dikkate alınmaktadır371. İşkazası veya meslek hastalığının türü, mesleğin türü ve sigortalının yaşı. Alman Sosyal Güvenlik Sisteminde ise tespitin meydana gelen bedensel ya da ruhsal anormalliğe göre değil, sigortalının gelir sağlayıcı bir faaliyette bulunabilme olanağına göre yapıldığı görülmektedir372.
İşkazası ya da meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü %60 oranında yitiren sigortalılar malullük aylığına hak kazanabilmektedir. Kadın sigortalılar için işkazası açısından ayrık durumu süt izni sırasında meydana gelebilecek kazadan dolayı meslekte kazanma gücünün %60 oranında kaybedilmesi oluşturmaktadır. Meslek hastalıkları bakımından elimizde sayısal bir veri bulunmadığından ve meslek hastalıklarında cinsiyete dayalı bir ayrım yapılmadığından dolayı kadın sigortalıların malullüğü açısından net bir açıklama yapabilmek mümkün değildir.
53. Maddede ayrıca meslek hastalığı sonucu, meslekte kazanma gücü azalma oranının tespitinin Kurumun meslek hastalıkları hastanelerince yapılacağı belirtilmiştir.
3- Çalışma Gücünü En Az 2/3 Yitirilme Hali
506 SK m.53/A I-a’da “Kurum hastanelerince düzenlenecek usulüne uygun sağlık kurulu raporları ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu çalışma gücünün en az 2/3'ünü yitirdiği” saptanan kişilerin malul sayılacağı düzenlenmiştir. Daha önceden değinildiği gibi artık Kuruma ait sağlık tesisi bulunmadığından dolayı, SGK ‘unun yetkilendirdiği sağlık kurumlarının kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu alınacak kurul raporları ile yapılan tespit sonucu çalışma gücünü 2/3 (%66,66) yitirenler SSK açısından malul konumundadırlar.
371 SÖZER, İşgöremezlik, 39
Sigortalı kadın açısından düşünüldüğünde çalışma gücünün 2/3 oranında yitirilmiş olması ve durumun yetkili sağlık kurumunca belgelenmesi bu fıkra hükmü açısından yeterli kabul edilecek, sigortalı kadının malullüğünün yaptığı işle ilgili olup olmaması ya da meydana gelen iş göremezlikte kusurunun bulunup bulunmaması dikkate alınmayacaktır373.
C. Hak Kazanma Koşulları
1- Sigortalı OlmaKadın sigortalının malullük sigortasının edimlerinden faydalanabilmesi için 506 S.K. m.53 anlamında malul sayılması yetmemektedir. Bunun yanı sıra, diğer sigorta dalları için de kabul edilen 506 S.K. m.2 anlamında sigortalı olma koşulunun belli bir süredir devam ediyor olması gerekmektedir. 506 S.K. m. 54/b gereğince en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, sigortalılık süresinin her yılı için ortalama olarak 180 gün primi ödenmiş olması gerekmektedir.
Sigortalı kadın için beş yıllık sigortalılık süresi, sigortalı olarak ilk çalışmaya başladığı tarihten itibaren başlar. Ancak kadın sigortalının malullük sigortasından yararlanabilmesi için sürekli çalışıyor olması zorunluluğu bulunmamaktadır. İşten ayrılsa bile, sigortalılığı başlamış olduğundan dolayı, malullük aylığı talebinde bulunduğunda, ortalama 180 günlük ödeme koşulunu gerçekleştirdiği takdirde bir süre ara vererek sigortalılık koşulunu sağlayabilmektedir374. Ayrıca, sosyal sigortalar dışında başka sosyal güvenlik kuruluşlarında geçirilen süreler de beş yıllık sigortalılık süresinin hesaplanmasına dâhil edilmektedir375.
2- Malul Olma
Malullük sigortasının edimlerinden faydalanabilmenin ilk koşulu SSK m. 53’de belirtilen hallerden birine uyacak şekilde çalışmaya başladıktan sonra malullüğün ortaya çıkmış olmasıdır. Malul olma ile ilgili olarak yukarda açıklama yapıldığı için burada ayrıca değinilmeyecektir.
373TUNÇOMAĞ, 370; GÜZEL/OKUR/CANİKLİOĞLU, 405; TUNCAY/EKMEKÇİ, 2008, 341 vd.;
OZANOĞLU,malullük, 4
374 GÜZEL/OKUR/CANİKLİOĞLU, 414–415; OZANOĞLU, malullük, 7; AKIN, 308;
TUNCAY/EKMEKÇİ, 2008, 345–346
3- Belli Bir Süre Prim Ödenmiş Olması
Malullük sigortasının prim koşulu açısından Kanunda belirtilmiş sigortalılar bakımından iki seçenek bulunmaktadır. Malullük sigortası edimlerinden yararlanabilmek için kadın sigortalının 506 S.K. m. 54/b ‘ye göre, sigortalının toplam olarak 1800 gün prim ödemiş olması gerekmektedir veya sigortalının yukarda açıklandığı gibi en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup sigortalılık süresinin her yılı için ortalama olarak 180 gün primi ödenmiş olması gerekmektedir.
Beş yıllık sigorta süresi ve yıllık ortalama 180 prim koşulunu sağlayamayan kadın sigortalı yıllık ortalama koşuluna bakılmaksızın, daha uzun süre (1800 gün) prim ödemek koşulu ile, malullük sigortasından faydalanabilmektedir376. Burada sözü edilen prim malullük, yaşlılık, ölüm sigortaları primidir. Primin oranı sigortalının kazancının %20’dir. Primlerin tamamının SSK’ya yatırılmış olması gerekmemektedir. Emekli Sandığı ve Bağ-Kur’a veya geçici 20. madde uyarınca kurulmuş sandıklara ödenen primler de dikkate alınmaktadır377.
Öğretide prim ödemeye ilişkin iki seçenekli düzenlemenin sigortalılar arasında eşitsizliğe yol açtığı ve Anayasa’ya aykırılığı sebebiyle Anayasa Mahkemesince iptal edilmesi gerektiği ileri sürülmüştür378.
4- İşten ayrılma
Malullük sigortasından yararlanabilmek için 506 S.K. m.56/1 ‘e göre, sigortalının işten ayrılmış olması gerekmektedir379. Çalışmaya devam edenler sigortadan malullük aylığı alamazlar380. Buna uygun olarak Kanunun 58. maddesinde de, malullük aylığı almakta iken sigortalı olarak çalışmaya başlayanların malullük aylıklarının, çalışmaya başladıkları tarihten başlayarak kesileceği belirtilmiştir.
376 OZANOĞLU, malullük, 7–8 377 GÜZEL/OKUR/CANİKLİOĞLU, 414 378 AKIN, 299 379 ÇENBERCİ, 348; TUNCAY/EKMEKÇİ, 2008, 347
5- Kuruma başvuru
Kanunda belirtilen malullük koşullarında birin taşıyan ve SGK ‘unun yetkilendirdiği sağlık kurumlarının kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu alınacak kurul raporuyla, malullük durumu saptanan sigortalının kendine malullük aylığı bağlanabilmesi için işten ayrılmasının yanı sıra Kuruma yazılı talepte bulunması yani, yazılı bir dilekçe ile başvuru yapması gerekmektedir.
506 S.K. ‘nun 56. maddesinde yazılı başvuru şartında bahsedilmekle birlikte başvuru dilekçesinde hangi bilgilere yer verilmesi gerektiği Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 73. maddesinde düzenlenmiştir. Geçici işgöremezlik ödeneği alıyor olmak, malullük aylığı için başvurmayı engellemez. Ancak malullük aylığı geçici işgöremezlik ödeneğinden sonra başlar381.Başvuru için öngörülmüş yasal bir süre bulunmamaktadır.