Maliyetlerin Mamullere Yüklenmesi

Faaliyet tabanlı maliyetleme yönteminin son aĢamasında, faaliyet maliyet havuzlarında toplanan maliyetler önceki aĢamada belirlenmiĢ olan faaliyet etkeni temel alınarak maliyet nesnelerine, yani ürünlere ve hizmetlere yüklenir (Akıncı, 2013: 71). Maliyetlerin faaliyet merkezlerine aktarılması için çıktıların tanımlanması ve yükleme oranlarının belirlenmesi gerekmektedir.

Çıktıların Tanımlanması: ĠĢletme çıktılarını, daha öncede belirtildiği gibi

faaliyetlerin gerçekleĢmesi sonucu ortaya çıkan mamul, hizmet, müĢteri ve proje gibi tanımlamak mümkündür. Uygulamacılar, maliyeti yüklenecek kaynaklarla üretilen tüm çıktıları tanımlamaya çalıĢmalıdır. Aksi takdirde maliyetlerin dağılımı yanlıĢ yüklenmiĢ olacaktır (Kızılyalçın, 2011: 87). Bazı kaynakların gelecek ya da geçmiĢle ilgili mamullere kullanıldığını ve çıktı olarak dikkate alınmadığı durumlar söz konusu olabilir. Örnek olarak, mamullere iliĢkin numune üretimleri verilebilir. Bu numuneler için kullanılan kaynakların cari dönemde üretilen mamullere maliyet yüklerken ayrı olarak değerlendirilmesi gerekir. Geleceğe yönelik olarak yapılan araĢtırma ve geliĢtirme maliyetleri cari dönem için üretilen mamulleri veya hizmet sunumlarını ilgilendirmediğinden veya boĢ kapasite maliyetleri gibi maliyetlerin üretilen mamullere veya sunulacak hizmetlere yüklenmemesi tavsiye edilmektedir (Doğan, 1996: 163).

Yükleme Oranlarını Kullanarak Maliyet Yükleme: Maliyet etkenlerinin

ürünler açısından ölçülebilir olması dikkat edilmesi gereken en önemli noktadır. Belli bir maliyet etkeninin toplam miktarı bilinmekle birlikte, bu miktarlar her bir ürün için ayrıĢtırılamıyorsa söz konusu maliyet etkeni ürün maliyetleme görevini yerine

getirmeyebilir. Maliyetlemenin yapılabilmesi amacıyla aĢağıda belirtilen bazı bilgilerin elde edilebiliyor olması gerekir (Kızılyalçın, 2011: 88):

 GerçekleĢen faaliyetin maliyet dönemine ait toplam miktarı (maliyet etken miktarı-faaliyet hacmi),

 Toplam faaliyet miktarının (maliyet etken miktarının-faaliyet hacminin) maliyet hedefleri (ürünler) itibariyle dağılımı.

Maliyetlemenin yapılabilmesi için gerekli olan bu bilgiler, yaklaĢımın uygulanabilmesi için Ģarttır. Özellikle hem mamullerle ilgili hem de toplam olarak maliyet etkenleri bilgisinin elde edilmesi yeni bir bilgi sisteminin kurulmasını gerektiriyorsa, bu maliyetler önem kazanır (Doğan, 1996: 164). Bu bilgiler ıĢığında, faaliyet maliyetlerini mamullere yüklemek için her maliyet havuzu ayrı yükleme oranları kullanılarak hesaplanmaktadır. Yükleme oranı aĢağıda açıklanan Ģekilde bulunmaktadır.

Yükleme Oranı = Faaliyet Maliyeti / Maliyet Etkeni Miktarı

Sonrasında ise her ürün/hizmet ile ilgili maliyet etkeni miktarları yükleme oranı ile çarpılmaktadır. Böylece ürüne/hizmete yüklenmesi gereken faaliyet maliyetleri hesaplanmıĢ olmaktadır.

Yüklenecek Faaliyet Maliyeti = Yükleme Oranı x Kullanılan Maliyet Etkeni Miktarı

Böylece, bir ürünün/hizmetin iĢletmenin gerçekleĢtirdiği tüm faaliyetlerden elde ettiği maliyetlerin toplamı, o ürüne/hizmete ait genel üretim maliyetini ortaya koyacaktır. Maliyet etkenleri belirlendikten sonra, her ürün grubunun bu maliyet etkenlerini kullanma miktarına göre faaliyetlerde toplanmıĢ maliyetler ürün gruplarına aktarılır (Kızılyalçın, 2011: 88). Ürünlere yüklenecek maliyetler, maliyet etkenlerinin birim maliyeti ile maliyet etkenlerinin tekrarlanma sayısının çarpımı ile elde edilmektedir (GümüĢ, 2012: 106). Böylece, faaliyetler tarafından kullanılan kaynaklar hesaplamalar yardımıyla bu faaliyetleri kullanan ürünlere doğrudan dağıtılmıĢ olur (Öker, 2003: 52). Örneğin, A iĢletmesinde X ve Y mamulleri için satın alma ve test faaliyeti olmak üzere iki tür faaliyet yapılmaktadır. Farklı iki türdeki faaliyetler için seçilen maliyet etkenleri ise sırasıyla satın alma iĢlem sayısı ve test sayısıdır. Maliyet etkenlerinin birim maliyetleri, X ve Y ürünleri için satın alma iĢlemi ve test sayıları aĢağıdaki verilmiĢtir.

Ürün

Grupları ^{Maliyet Etkeni}

Birim Maliyet (TL) Faaliyet Kullanımı Toplam Maliyet (TL)

A Satın Alma ĠĢlem Sayısı

150 15 2.250

B Satın Alma ĠĢlem Sayısı

150 10 1.500

A Test Sayısı 40 25 1.000

B Test Sayısı 40 20 800

Kaynak: Öker, 2003: 52

Ürünlere yüklenecek maliyet yukarıda görüldüğü gibi maliyet etkeninin birim maliyeti ile maliyet etkeninin tekrarlanma sayısının çarpımı ile elde edilmektedir. Böylece faaliyetler yoluyla kullanılan kaynaklar bu faaliyetleri kullanan ürünlere doğrudan aktarılmıĢ olmaktadır (Öker, 2003: 51).

BEġĠNCĠ BÖLÜM

LOJĠSTĠK ĠġLETMELERĠNDE MALĠYETLERĠN

FAALĠYET TABANLI MALĠYETLEME YÖNTEMĠNE

GÖRE HESAPLANMASI: BĠR UYGULAMA

ÇalıĢmanın ilk dört bölümünde Aves Lojistik ĠĢletmesi verilerinin hesaplanmasını kolaylaĢtıracak teorik maliyet bilgilerine yer verilmektedir. Birinci bölüm çalıĢmanın literatür açısından önemini ve literatüre katkısını açıklamaktadır. BeĢinci bölüm ise çalıĢmanın önemini ve katkısını ortaya koyacak hesaplamaların yapıldığı bölümdür. Bu bölümde Aves Lojistik iĢletmesi bünyesinde elde edilen maliyetlerin hangi faaliyetler tarafından hem tutar hem de toplam faaliyetler içerisindeki pay anlamında tüketildiğini ortaya koyacak ve iĢletmeyi olumsuz yönde etkileyen faaliyetlerin düzeltilmesine veya bu faaliyetin iĢletme bünyesi dıĢında bir iĢletme tarafından gerçekleĢtirilmesine karar verilmesi için yönetime dayanak oluĢturacağı düĢünülmektedir.

5.1. ÇALIġMAYA KONU OLAN ĠġLETME HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER

Aves Lojistik, Aves Enerji Yağ ve Gıda Sanayi Anonim ġirketi bünyesinde kurulan ve faaliyetlerini gerçekleĢtiren bir iĢletmedir. Aves Enerji Yağ ve Gıda Sanayi Anonim ġirketi uluslararası emtia ticaretinde 20 yılı aĢkın tecrübesiyle, bitkisel yağların üretimi ve uluslararası ticareti, biodizel üretimi, bitkisel yağ depolama, açık deniz gemi yükleme ve boĢaltma platformu ve gayrimenkul sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Türk ham ayçiçeği yağı tedarikinin %35‟ini gerçekleĢtiren Aves Enerji Yağ ve Gıda Sanayi A.ġ., Mersin‟de 120 dönüm arazi üzerine kurulmuĢtur. Entegre olarak faaliyetlerini yürüten yağlı tohum iĢleme ve biodizel tesisinde günlük; 1500 ton kırma, 600 ton rafineri kapasitesiyle, yılda 1.000.000 ton bitkisel yağ, küspe ve biodizel üretimi yapmaktadır. Bütün üretim süreci boyunca her ĢiĢede aynı kalite garantisi verdiği SAFYA markalı Ayçiçek yağı ile her geçen gün yurtiçi ve

yurtdıĢında pazar payını büyütmektedir. Tarladan tüketiciye varana kadar tüm üretim süreçlerini gerçekleĢtirebilen AVES, Türkçe‟si arzda engin deneyim olarak ifade edilen “A Vast Experience In Supply” cümlesinde yer alan kelimelerin baĢ harflerinden oluĢmaktadır. Ayrıca AVES, Irak‟ın ilk ve tek yemeklik ayçiçek yağ fabrikasının da sahibidir.

Silopi Habur gümrük kapısına en yakın Antrepo ve Küspe elleçleme tesisinin sahibi olması Aves Enerji Yağ ve Gıda San A.ġ.‟nin Ortadoğu pazarında gücünü arttırmaktadır. Mersin‟den dünyaya açılan Aves Enerji Yağ ve Gıda San. A.ġ., Mersin‟deki 220.000 metreküp kapasiteli, Türkiye‟nin üçüncü petrol ve bitkisel yağ depolama tesisinin sahibidir.

Aves Enerji Yağ ve Gıda San. A.ġ., Mersin limanına yakın stratejik konumu, SAVKA platformu ve 70 tanker – 30 damper lojistik filosuyla tedarik zincirini tamamlamaktadır. Mersin limanının karĢısında 72.000 m² arazi yatırımı olan Aves Enerji Yağ ve Gıda San. A.ġ., aynı zamanda Ġstanbul‟da bulunan Bomonti Park alıĢveriĢ merkezinin de ortaklarındandır. Aves Enerji Yağ ve Gıda San. A.ġ. 2014 yılından itibaren Fortune 500 Türkiye listesinde yer almaktadır. Bu listeye ait veriler Tablo 5.1‟de yer almaktadır.

Tablo 5. 1: 2014-2017 Fortune 500 Türkiye Aves Enerji Yağ ve Gıda Sanayi A.ġ. Sıralaması ve Net SatıĢı (TL), Ġhracat (TL) ve Aktif Toplamı (TL)

YILLAR SIRALAMA NET SATIġ

(TL) ĠHRACAT (TL) AKTĠF TOPLAMI (TL) 2014 239 631.853.507 355.777.374 377.203.524 2015 223 730.200.933 423.491.958 354.027.748 2016 175 1.058.634.281 604.838.355 578.547.855 2017 212 1.051.484.017 499.679.364 504.535.980

Kaynak: http://www.fortuneturkey.com/fortune500?yil=2017&tip=1, EriĢim Tarihi:

10.01.2019

Aves Enerji Yağ ve Gıda San A.ġ., Fortune 500 Türkiye listesi dıĢında ISO 500 listesinde de yer almaktadır. ISO 500 Türkiye 2015-2017 yıllarına ait Aves Enerji Yağ ve Gıda San. A.ġ. verileri Tablo 5.2‟de yer almaktadır.

Tablo 5. 2: 2015-2017 ISO 500 Türkiye Aves Enerji Yağ ve Gıda San A.ġ. Sıralaması ve Net SatıĢı (TL), Ġhracat ($) ve Aktif Toplamı (TL)

YILLAR SIRALAMA NET SATIġ

(TL) ĠHRACAT ($) AKTĠF TOPLAMI (TL) 2015 337 730.200.933 37.959 354.027.748 2016 228 1.058.634.281 195.129 578.547.855 2017 225 1.051.484.017 59.242 504.535.980 Kaynak: http://www.iso500.org.tr/500-buyuk-sanayikurulusu/2015/?ara=aves&year=

2015&langId=1&s=NetSatislar, EriĢim Tarihi: 10.01.2019

Aves Enerji Yağ ve Gıda San A.ġ.‟nin hedefi enerji, yağ ve gıda sanayi alanında küresel bir oyuncu olmaktır. Merkezi Mersin‟de bulunan Aves Enerji Yağ ve Gıda San A.ġ.‟nin Ġsviçre, Dubai, Rusya, Ukrayna ve Irak‟ta ticari ve pazarlama amaçlı kurulmuĢ Ģirketleri bulunmaktadır.

ÇalıĢmada verileri incelenen Aves Lojistik ĠĢletmesi, Aves Lojistik Pazarlama ve Dağıtım DıĢ Ticaret Limited ġirketi ticaret ünvanı altında 07.03.2012 tarihinde kurulmuĢ ve ana sözleĢmede yer alan faaliyetlerin tamamını gerçekleĢtirebilmektedir. Bu faaliyetler içerisinde taĢımacılık (ulusal ve uluslararası), depolama ve antrepo, ambalajlama ve diğer lojistik faaliyetler bulunmaktadır. Aves Lojistik ĠĢletmesi‟nin, gaz ve petrol ürünleri hariç sıvı veya katı gıda ve kuru yük taĢımacılığı için ruhsatı bulunmaktadır. Bu çalıĢmada iĢletmenin küspe taĢımacılığı dikkate alınmıĢtır. Aves Lojistik ĠĢletmesi, yurtdıĢından gelen küspeleri Silopi‟de yer alan antrepolara taĢıyan ve antrepo içerisinde küspelerin belirli ölçülere göre paketlenmesini ve etiketlenmesini sağlayan bir süreci gerçekleĢtirmektedir. Hizmet üretim sürecini ġekil 5.1‟deki gibi göstermek mümkündür.

ġekil 5. 1: Aves Lojistik ĠĢletmesi Faaliyet Süreci

5.2. ĠġLETMENĠN SAHĠP OLDUĞU MALĠYET YAPISI HAKKINDA GENEL