Faaliyet maliyetlerinin hesaplanmasından sonra ikinci aşama maliyet etkenleri belirlenerek ürünlerin faaliyetleri tüketme miktarları belirlenmesi gerekmektedir. Tablo 3.8’de ürün grupları tarafından tüketilen faaliyet miktarları görülmektedir.
84 Tablo 3.9Đkinci Aşama Maliyet Etkenlerinin Belirlenmesi ve Kullanımı
ÜRETĐM FAALĐYETLERĐ DĐĞER ENDĐREKT MALĐYETLER DPA 30-82 POMPA DP 40-87 POMPA 9 ELEMANLI POMPA TOPLAM
Satınalma Sipariş Sayısı 33 11 10 54
Đlk Kontrol Kontrol Süresi 100 110 150 360 Hammadde
Depolama
Sevk Sayısı 80 40 20
Taşıma Taşıma Süresi 140 60 40 240 Boyama Makine Saat 106 26 28 160
Đşleme Merkezinde
Đşleme
Makine Saat 795 248 397 1.440
Tornalama Makine Saat 274 68 378 720 Delik Delme Makine Saat 69 17 94 180 Havşalama Makine Saat 102 25 53 180 Ara Kontrol Kontrol Süresi 50 50 80 180 Yıkama Makine Saat 82 20 78 180 Son Kontrol Kontrol Süresi 50 50 80 180 Yarı Mamul
Depolama
Sevk Sayısı 80 40 20 140
Montaj Montaj Süresi 600 180 300 1.080 Test Makine Saat 240 60 60 360 Mamul Yıkama Makine Saat 106 27 27 160 Paketleme Paketleme Süresi 106 27 27 160 Mamul Depolama Sevk Sayısı 80 40 20 140 Satış Sipariş Sayısı 50 14 30 94
Tablo 3.9’da ikinci derece maliyet etkenleri kullanılarak faaliyet maliyetlerinin ürünlere dağıtımı verilmiştir.
85 Tablo 3.10Faaliyet Maliyetlerinin Ürünlere Dağıtımı
ÜRETĐM FAALĐYETLERĐ TOPLAM ENDĐREKT GĐDELER DPA 30-82 POMPA DP 40-87 POMPA 9 ELEMANLI POMPA DPA 30-82 POMPA DP 40-87 POMPA 9 ELEMANLI POMPA Satınalma 2.019,33 33 11 10 1.234,04 411,35 373,95 Đlk Kontrol 606,37 100 110 150 168,44 185,28 252,65 Hammadde Depolama 542,03 80 40 20 309,73 154,87 77,43 Taşıma 23.495,34 140 60 40 13.705,62 5.873,84 3.915,89 Boyama 7.764,30 106 26 28 5.143,85 1.261,70 1.358,75 Đşleme Merkezinde Đşleme 66.513,09 795 248 397 36.720,77 11.455,03 18.337,29 Tornalama 32.879,79 274 68 378 12.512,57 3.105,31 17.261,89 Delik Delme 8.577,46 69 17 94 3.288,03 810,09 4.479,34 Havşalama 8.576,03 102 25 53 4.859,75 1.191,12 2.525,16 Ara Kontrol 377,22 50 50 80 104,78 104,78 167,65 Yıkama 8.488,21 82 20 78 3.866,85 943,13 3.678,22 Son Kontrol 391,50 50 50 80 108,75 108,75 174,00 Yarı Mamul Depolama 519,19 80 40 20 296,68 148,34 74,17 Montaj 1.522,20 600 180 300 845,67 253,70 422,83 Test 16.659,92 240 60 60 11.106,61 2.776,65 2,776,65 Mamul Yıkama 7.538,56 106 27 27 4.994,30 1.272,13 1.272,13 Paketleme 1.028,33 106 27 27 289,07 73,63 73,63 Mamul Depolama 436,33 80 40 20 714,68 357,34 178,67 Satış 1.250,69 50 14 30 7.486,22 2.096,14 4.491,73 TOPLAM 202.231,68 107.756,41 32.583,18 61.892,06
Tablo 3.11Faaliyet Tabanlı Maliyet Sistemine Göre Ürün Maliyetleri
DPA 30-82 POMPA DP 40-87 POMPA 9 ELEMANLI POMPA
Birim Başına Direkt Đlk Madde Malzeme Gideri
101,20 152,80 145,11
Birim Başına Direkt
Đşçilik Gideri 10,12 15,11 20,58
Birim Başına Genel
Üretim Gideri 17,96 21,72 41,26
86 Tablo 3.12.Geleneksel Yönteme Göre Mamul Maliyetleri
DPA 30-82 POMPA DP 40-87 POMPA 9 ELEMANLI POMPA
Birim Başına Direkt Đlk Madde Malzeme Gideri
101,20 152,80 145,11
Birim Başına Direkt
Đşçilik Gideri 10,12 15,11 20,58
Birim Başına Genel
Üretim Gideri 22,47 22,47 22,47
TOPLAM 133,79 190,38 188,16
Geleneksel maliyet sistemine göre mamul maliyetleri ise Tablo 3.12.’de verilmiştir. Faaliyet tabanlı maliyet sistemi ve geleneksel maliyet sistemine göre mamul maliyetlerini kıyaslayacak olursak, DPA 30-82 pompa ve DP 40-87 pompa için genel üretim giderleri ve toplam ürün maliyetleri faaliyet tabanlı maliyet sisteminde geleneksel sistemden daha düşüktür. 9 Elemanlı pompa için ise faaliyet tabanlı maliyet sisteminde hesaplanan genel üretim gideri geleneksel sistemde hesaplanan genel üretim giderinden çok daha fazladır. Bu farkın sebebi geleneksel sistemde genel üretim giderleri bütün mamuller için aynı hesaplanmaktadır. Faaliyet tabanlı maliyet sisteminde ise tüm giderler en ince ayrıntısına kadar hesaplanmakta ve mamullere yansıtılmaktadır. Genel üretim giderlerinin ürünler arasında paylaştırılmasında faaliyet tabanlı maliyet sistemi geleneksel maliyet sistemine nazaran daha güçlü dağıtım anahtarları elde edilmekte, dağıtım anahtarı ile dağıtılacak gider arasındaki ilişki daha kuvvetli olmakta ve giderlerin ayrıntılı bir şekilde izlenmesi maliyet kontrolü, planlaması ve minimizasyonun amaçları açısından büyük yararlar sağlamaktadır.
87
SONUÇ
Đş dünyasında meydana gelen hızlı gelişmeler ve bununla birlikte yeni bilgiye duyulan ihtiyaç, geleneksel maliyet sistemlerinin bu ihtiyaçları karşılayamaması nedeniyle işletmelerin yeni arayışlar içerisine girmesine neden olmuş ve yeni maliyet sistemleri ortaya çıkmıştır. Faaliyet tabanlı maliyet sistemi de bu yeni ihtiyaçları karşılamak ve şirketlerin artan rekabet ortamına ayak uydurmalarını sağlayabilmek için doğru bilgileri temin etmek amacıyla ortaya çıkmıştır. Faaliyet tabanlı maliyet sistemi işletmelere daha doğru maliyet hesabı yapabilmelerini ve maliyetleriyle ilgili aksaklıkları gösterebilmektedir.
Geleneksel maliyet sistemleri ile mamul maliyeti hatalı hesaplanmakta, üretilen raporlar sadece mali bilgiler içermekte, bilgiler zamanında hazırlanamamakta ve şirketlerde gerekli kararlar zamanında ve tam olarak alınamamaktadır. Bu aksaklıklardan dolayı günümüz ihtiyaçlarına cevap verebilecek yeni sitem arayışları başlamıştır.
Geleneksel maliyet sistemleri uzun ömürlü hayat eğrileri, yüksek işçilik girdisi, düşük oranlı genel üretim giderleri ve düşük üretim teknolojisi için tasarlanmış sistemlerdir. Fakat günümüz şartlarında ürün hayat eğrilerinin ömrü kısalmış, yüksek işçiliğin yerini teknoloji almış ve dolayısıyla genel üretim giderlerinin payı artmıştır. Geleneksel maliyet sistemleri ise bu gelişimi karşılamada yetersiz kalmaktadır.
Şirketlerin maliyetleri içerisinde direkt işçiliğin payı azalırken, endirekt maliyetlerin payı artmaktadır. Bu da şirketlerin maliyet hesaplamalarında geleneksel maliyet sistemlerini yetersiz kılmaktadır. Günümüz rekabet ortamında doğru bilgi, doğru maliyet bilgileri şirketler açısından önem arz etmektedir. Bu sebeple şirketler maliyetlerini en güvenilir şekilde hesaplayacakları sitemlere yönelmektedirler. Faaliyet tabanlı maliyet sistemi de bunlardan birisidir.
Faaliyet tabanlı maliyet sisteminin temel amacı, maliyete etkisi olan tüm faktörlerin ortaya çıkarılması ve bunların şirket performansına olan etkilerinin görülmesidir. Böylece üst yönetim maliyeti oluşturan tüm etkenleri zamanında görebilecek ve maliyetlerin azaltılması konusunda gerekli stratejileri zamanında saptayabilecektir.
88 Faaliyet tabanlı maliyet sistemi ürün maliyeti konusunda daha doğru ve daha güvenilir bilgi vererek satış fiyatının daha doğru hesaplanmasını sağlayabilecektir.
Faaliyet tabanlı maliyet sisteminin kullanılması işletmenin süreçlerinin, süreçleri oluşturan faaliyetlerin ve faaliyetleri meydana getiren alt faaliyetlerin, faaliyet tabanlı maliyet sistemine göre izlenmemesi işletmelerin rekabet ortamında geri kalmalarına sebep olmaktadır. Esas olan, işletmeyi bir faaliyetler bütünü olarak ele alıp, faaliyetlerin katma değer yaratan ve katma değer yaratmayan olarak sınıflandırılması ve işletmede katma değer yaratmayan faaliyetlerin ortadan kaldırılarak maliyetin azalmasının sağlanmasıdır.
Faaliyet tabanlı maliyet sistemi, gerçekçi ürün maliyeti hesaplamanın yanında yöneticilerin dikkatini ileri üretim teknolojileri ve geliştirilmiş ürün dizaynı felsefeleri üzerinde yoğunlaştırır. Çünkü faaliyet tabanlı maliyet sistemi geleneksel yaklaşımlardan farklı olarak, üretim sistemi değişikliklerinin kârı nasıl etkilediğini açıklar.
Faaliyet tabanlı maliyetlendirme bilgileri, ürün elemek, müşteri bırakmak yada bölüm kapatmak amacıyla değil; ürün fiyatlandırması yapmak, müşteri yelpazesi belirlemek ve faaliyetleri verimi uygulamak için kullanılmalıdır.
89
KAYNAKLAR
1. AKDOĞAN Nalan, Tek Düzen Muhasebe Sisteminde Maliyet Muhasebesi
Uygulamaları, 6.Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2004
2. ARNEY D., SORICE R.P., Activity-Based Costing, Credit World, July/August 1994
3. BACKER Marton, JACOBSEN Lyle E., Çev.Sadık Baklacıoğlu, Yönetim
Açısından Maliyet Muhasebesi, Bilimsel Yayınlar Derneği, Beta Basım, Đstanbul,
1983
4. BARFIELD J.T., RAIBORN, C.A., Cost Accounting, West Publishing Company, Minnesota, 1991
5. BOER G & Ettlie J, Target costing can boost your bottom line. Strategic
Finance, Montvale 1988, Vol 81, July
6. BRIMSON, James A., How Advanced Manufacturing Technologies are
Reshaping Cost Management Accounting, New York 1986 March
7. BURSAL Nasuhi ve YÜCEL Ercan, Maliyet Muhasebesi, Der Yayınları, 2002
8. BÜYÜKMĐRZA Kamil, Maliyet ve Yönetim Muhasebesi, Gazi Kitabevi,10. Baskı, Ankara, 2006
9. C.J., Higson, Business Finance, Butterworths, London, 1991
10. CĐVELEK Muzaffer, Tekdüzen Muhasebe Sistemine göre Maliyet Muhasebesi, Erciyes Üniversitesi Đktisadi ve Đdari Bilimler Fakültesi Yayınları No:7, Kayseri, 1997
11. COKINS Gary, Activity Based Cost Management, Irwin Professional Publishing, Burr Ridge, 1996
12. COOPER R, The Rise of Activity-Based Costing-Part One: What is an
90
13. COOPER Robin ve KAPLAN Robert S., Profit Priorities from Activity –Based
Costing, Harvard Business Review, May-June 1991
14. COOPER ve KAPLAN, “The Design of Cost Management Systems” , Prentice Hall Inc., 1999, s.211
15. DĐKMEN Fatih, Faaliyet Tabanlı Maliyetleme, Đstanbul üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Đstanbul, 1998
16. DĐNÇER Ömer, Stratejik Yönetim ve Đşletme Politikası, Beta Yayınları, Đstanbul, 1998
17. DOĞAN Ahmet, Mamul Maliyetlemede Geleneksel ve Faaliyete Dayalı Yaklaşımlar: Bir Karşılaştırma, Erciyes Üniversitesi Đ.Đ.B.F. Dergisi, No:12, 1995-1997
18. DOĞAN Ahmet, Faaliyete Dayalı Maliyet Sistemi ve Türkiye Uygulaması, Ankara Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1996
19. DOĞAN Zeki, Faaliyet Esasına Dayalı Maliyetleme Sisteminin Đşletmeler Açısından Önemi, Yaklaşım Dergisi, Sayı:59, 1997
20. DRUCKER Peter F., The Emerging Theory of Manufacturing, Harvard Business Review, May-June, 1990
21. DURURY Colin, Management and Cost Accounting, Chapman & Hall, London, 1992
22. ERDEN Selman Aziz, Üretim Ortamları Maliyet Yönetim Sistemleri Đlişkisi ve
Stratejik Maliyet Yönetimi, Türkmen Kitabevi, 2004
23. EREN Erol, Yönetim ve Organizasyon, 3.Baskı, Beta Yayınları, No:401, Đstanbul, 1996
24. FORREST Edward, Activity-Based Management, McGraw-Hill, 1996, pp.259
25. FRĐTZSCH RB ,Activity-based costing and the theory of constraints: using
time horizons to resolve two alternative concepts of product cost. Journal of applied business research, Laramie, 1997, Vol 14
91
26. GARRISON Ray H. , NOREN Eric W., Managerial Accounting, Irwin, USA, 1997
27. GÜRSOY Tuncer, HATĐPOĞLU Zeyyat, Yönetim ve Maliyet Muhasebesi, 1.Baskı Lebib Yayınları, Đstanbul, 1979
28.HACIRÜSTEMOĞLU Rüstem, Maliyet Muhasebesi, Alfa Yayınları. Đstanbul, 1997
29. HACIRÜSTEMOĞLU Rüstem, ŞAKRAK Münir, Maliyet Muhasebesinde
Güncel Yaklaşımlar, Türkmen Kitabevi, Đstanbul, 2002
30. HAFTACI Vasfi ve ERDEN Selman Aziz, Maliyet Çözümlemeleri, Đzmit: KOÜ Yayınları, Yayın No:25, 1999
31. HAFTACI Vasfi, Maloluşu Hesaplama Uygulamaları, Derya Kitabevi, Trabzon, 1992
32. HATĐPOĞLU Zeyyat, Maliyet Muhasebesi, Sedak Yayınları,Đstanbul, 1995
33. HEITGER Les-OGAN Pekin-MATULIC Serge, Cost Accounting, New York: Mc. Graw-Hill Book Company, 1985
34. HELBERG C, GALLETLY J.E., BICNENO J.R., Simulating Activity Based Costing, Industrial Management and Data Systems, Vol:94, No:9,1994
35. HENKE Emerson O., SPODE Charlene, Cost Accounting Managerial Use Of
Accounting Data, PWS-Kent Publishing Co., Boston, 1991
36. HICKS D.T., Activitiy-Based Costing for Small and Mid-Sized Businesses: An
Implementation Guide, John Wiley&Sons Inc., New York, 1992
37. Horngren, C.T., Foster, G.,Cost Accounting: A Managerial Emphasis, Prentice- Hall Đnternational, U.S.A., 1991.
38. ĐPÇĐ Mustafa, Tekdüzen Muhasebe Sistemine Göre Maliyet Muhasebesi, Türmob Yayınları, No:12, Ankara, 1994
92
39. JOHNSON H.Tomas-KAPLAN Robert S., Relevance Lost-The Rise and Fall of
Management Accounting, Harvard Business School Pres, Boston, 1987
40. JOHNSON Thomas, “ It’s Time to Stop Activity-Based Costing”, Management
Accounting, September 1992, Vo:LXXIV, no:3
41. KAPLAN R. S., One Cost Sıstem Isn’t Enough, Harvard Business Reviev, 1988
42. KAPLAN R.S., COOPER R., The Design of Cost Management Systems:Text,Cases and Readings, Prentice-Hall Đnternational, Englewood Clifts,
New Jersey, 1991
43. KAPLAN R.S., JOHNSON T., Relevance Lost: The Rise and Fall of
Management Accounting, Harvard Business Scholl Pres, Boston, 1987
44. KAPLAN Robert S., “In Defense of Activity-Based Cost Mangement”, November 1992
45. KARACAN Sami, Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve Hizmet Sektörü Đşletmeleri
Üzerine Bir Uygulama, Marmara Üniversitesi Sos. Bil.Enst., Yayınlanmamış
Doktora Tezi, Đstanbul, 2000
46. MILLER, Jeffey G., VOLLMANN Thomas E., “The Hidden Factory” Harvard
Business Review, September-October 1985
47. MOORE Carl L., JAEDICKE Robert K., Çev.PEKER Alparslan, Yönetim
Muhasebesi, Đstanbul Üniversitesi Yayın No:3486, Đşletme Đktisadı Enstitüsü
Yayın No:91, Đstanbul, 1988
48. ÖKER Figen, Faaliyet Tabanlı Maliyetleme-Üretim ve Hizmet Đşletmelerinde
Uygulamalar,Literatür Yayınları, No:109,Đstanbul, 2003
49. ÖZKAN Mehmet, Maliyet Sistemleri, Marmara Üniversitesi Yayınları No:563, Đktisadi ve Đdari Bilimler Fakültesi Yayınları No:399, Đstanbul, 1994
50. PEAVEY, D.E., Battle GAAP?- It’s Time for a Change, Management Accounting February, 1990
93
51. PEKDEMĐR Recep, Genel Đmalat Maliyetleri ve Faaliyet Tabanlı Muhasebe, Đstanbul, 1993
52. PETER Sneyd, Serıes Editor, Joseph G., Principles of Accounting an Finance, Nellis, London, 1994
53. PROYER Tom A., “Designing Your New Cost System is Simple (But Not Easy)”,
Journal of Cost Management For Manufacturing Industry, Winter 1990
54. RAYBURN Letricia G., Cost Accounting: Using a Cost Management
Approach, Sixth Edition, Times Mirror Higher Education Group, Inc.,1996
55. ROTCH William, “Activity Based Costing in Service Industries”, Journal of Cost
Management, Summer 1990
56. SEED Allen H., Cost Accouinting In The Age of Robotics, Management
Accounting, October, 1984
57. SMITH Jack L., KETTH Robert ve WILTAM Stephenes L., Managerial
Accounting, McGraw Hill International Editions, Singapor, 1988
58. ŞAKRAK Münir, Maliyet Yönetimi, Yasa Yayınları, Đstanbul 1997
59. TURNEY Peter B.B., “Ten Myths About Implementing an Activity Based Cost System”, Journal of Cost Management for Manufacturing Industry, Spring 1990
60. URAGUN Mehmet, Uygulama, Planlama, Yönetim, Kontrol Açılarından
Maliyet Muhasebesi, Mars Matbaası, Ankara, 1975
61. WALTER B.Meigs, ROBERT F.Meigs, Accounting The Basis For Business
Decisions, Seventh Editions, McGraw-Hill International Editions, London, 1995
62. YÜKÇÜ Süleyman, Yönetim Açısından Maliyet Muhasebesi, Đzmir, Birleşik Matbaacılık, 2005.