Asur Ticaret Kolonileri Devri’nde, Asur-Anadolu ticaretini sistematize eden en önemli unsurlardan biri de şüphesiz bu ticaretin görevlileri ya da memurları idi. Asur kolonilerinde bulunan bu şahısların farklı unvanlarının olması, dönemin ticaretinin tecrübesini, disiplinini ve önemini göstermektedir.
Anadolu yerel beyleri ile Asurlu tüccarlar arasındaki ilişkileri düzenleyen, ayrıca kolonilerin Asur ile irtibatını sağlayan memurların varlığı hakkında Kültepe Metinlerinde geniş bilgi bulabilmekteyiz. Bu görevliler bir taraftan yerlilerin alışveriş işlerini yürütmüşler diğer taraftan da Asurlular ile aralarında çıkan anlaşmazlıklarda hâkim rolü oynamışlardır. Çiviyazılı belgelerden anlaşıldığı üzere, bu şehir devletlerinde gelişmiş ve sınıflandırılmış saray teşkilatı mevcuttur. Bunun yanı sıra zanaat erbapları, şehir işlerini idare etme ve malları korumayla görevli meslek grupları da vardır317.
Belgelerde Asur şehir meclisinin istek ve emirlerini Anadolu’ya ulaştıran šipru ša alim.ki (Asur şehrinin elçisi) isimli görevlilerden bahsedilmektedir. Bu 312 Hasan Ali Şahin, Anadolu'da Asur Ticaret Kolonileri Devri, MÖ 1975-1725. Erciyes Üniversitesi,
Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmalar Merkezi Yayınları, Yay. No. 7, Kayseri 2004, s. 87.
313 E. Bilgiç, vd., agm., 1990, s. 22-23.
314 Jan Gerit Dercksen, Some Elements of Old Anatolian Society in Kanes,(ed) J. G. Dercksen, Assyria
and Beyond, Studies Presented to Mogens Trolle Larsen, PIHANS 100, Leiden 2004a, agm., s. 180.
315 H. A. Şahin, agm., 2004, s. 88.
316 Cecile Michel, “The Old Assyrian Trade in the Light of Recent Kültepe Archives”, Journal of the
Canadian Society for Mesopotamian Studies, HAL Id: halshs-00642827, Toronto 2008b, s. 77.
317 Emin Bilgiç, “Çiviyazılı Hukuki İktisadi Kaynaklar, Mahiyet ve Muhtevaları”, TTK, Belleten, C.
elçilerin bu şekilde Anadolu’daki beylerle diplomatik ilişkileri sağladıkları söylenmektedir. Diplomatik yazışmalarda Kaniš Kârum’u ile birlikte sözü edilen Asur şehir temsilcisinden de söz edilmektedir. Benzer şekilde, Kaniš Kârumu’ndan diğer Kârum ve Wabartum’lara, Asur şehir meclisinin elçisi ile birlikte yazışmalar yaptığı ilgili metinlerden anlaşılmaktadır. Dolayısıyla Kaniš şehrinde Asur Devleti’ne bağlı bir Kârum yanında bir de Asur şehrinin elçisi bulunuyordu318.
Asur Ticaret Kolonileri Devri’nde maden ticaretiyle ilgili olduğu düşünülen bir başka görevli “rabi sikkatim”dir.319 Bu memurların Anadolu’da bulunan krallık
saraylarında oturdukları, Asurlu tüccarların sattıkları maden ve kumaşların paralarını onlara ödemekle görevli oldukları gibi, sarayın ihtiyacı olan değerli madenleri sağlamakla da sorumlu oldukları anlaşılmaktadır. Bu bilgiden hareketle “rabi sikkatim”lerin kervanların korunması ve şehirden şehire ulaşımını sağlamakla da görevli olduğu düşünülebilir. Belgelerde bu memurların adının geçtiği şehirlerin tamamı altın, gümüş, amūtum ve asium gibi değerli madenlerin elde edildiği yerlerdir. Wahšušana, Purušhattum, Ulama, Uša ve Huturut gibi şehirlerde bulunan bu görevlilerin bölgede bulunan madenlerin alımı, satımı, Anadolu’daki krallık sarayları yanında Asur Devleti’nin ihtiyacı olan madenleri Asur’a taşımakla görevlendirilmiş olmalıdırlar.320
Belgelerde genellikle madenlerle ilgili konularda geçen rabi sikkatim terimini, bilim adamları farklı anlamda ifade etmişlerdir. Garelli ve Von Soden “maden ticaretinin gözetiminden sorumlu memur” olarak yorumlamışlardır. Bilgiç, Orlin, Veenhof321 ve Larsen ise, “yüksek memur veya komutan” olarak ele almışlardır.322 Bu memurların görevleri hakkında, Eski Mezopotamya kaynaklarında yüksek bir askeri rütbeye işaret edilirken, Eski Anadolu Şehir Devletleri’nde “general ve ordu komutanını” karşıladığı yönünde görüşler vardır.323
Sever, sikkatim adlı görevlinin maden ticaretinin gözetiminden sorumlu bir memur yahut ordu komutanı olabileceği iddialarına karşılık, yerli idarede (yâni Anadolu'da) kral olacak veliahtın ilk önce rabi sikkitim’lik görevinde bulunduğunu,
318 Hasan Ali Şahin,” Koloni Çağında (MÖ 2000-1750) Anadolu’da Bulunan Asurlu Görevliler”,
Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 12, Kayseri 2002, s. 70.
319 Robert D. Biggs, et alii., The Assyrian Dictionary of the University of the Oriental, Institute of the
Unıversity of Chicago, U.S.A. 2010, s. 3.
320 H. A. Şahin, agm., 2002, s. 80.
321 H. A. Şahin, agm., 2002, s. 78. ,K. R. Veenhof, “The Old Assyrian List o f Year Eponyms From
Karum Kanish And Its Chronological Implications”, TTKY, C. VI, S. 64, Ankara 2003.
322 L. L. Orlin, agm., 1970, s. 78 323 H. Erol, agm., 2007, s. 1308.
daha sonra rabi simmiltim’lik görevine getirilmektedir. Yani Sever’e göre veliahtlar krallığa bu şekilde 324 hazırlanmaya çalışılmaktadır.
Sikkatum kelimesi için, Günbattı “belirli zaman ve yerlerde kurulan, büyük ölçüde maden alış verişinin yapıldığı bir çeşit panayır” karşılığı olarak teklif etmiştir.325 Aynı zamanda Sikkatum kelimesini Dercksen'in “bir tür nakliye sistemi”
ve Heimpel’in “kralın haberciler tarafından desteklenen bir tür ulaşım hizmeti” olarak da yorumlamaktadır. Bu yorumlara dayanarak, sikkatum kelimesi, tüccarların panayırlardaki maden alış-verişleri sırasında elde ettikleri ve hatta depoladıkları maden yüklerini diğer şehirlere taşımaları için bizzat yerel yöneticilerin izin ve kararıyla oluşturulan “bir tür resmi taşıma kafilesi veya kervanı” karşılığında kullanıldığı da ileri sürülebilir.326
Kt. n/k 832 numaralı tablet Aššur-imitti isimli Asurlu bir tüccarın oğulları olan ušur-sa-ištar ve idi-ištar arasında bakır ticareti konusunda yazılmış bir iş mektubudur:
“onlar buraya Turhumit'e çıkaracaklar. Elime geçtiği kadarıyla bakırı Tuhpiya'ya taşıyacağım ve saraydan Washaniya’ya kadar sikkum’u talep edeceğim sonra bakırı Washaniya’da Ahsalim’in evinde depolayıp, ben sizin yanınıza geleceğim. Akad kumaşlarını, 1 kutanum kumaşını ve (biraz) öteberiyi buraya gönder! Uşağı, seni temsilen buraya sevk et, çünkü Marithum ve Tuhpiya bakırı, buraya uzak olmadığından (fiyat) düşüktür. Amūtum’dan yüzük benimdir. Burada[bakır] Su’en-re'i’de mevcut olun ca, onlara göstereceğiz. [Xbil]- tum rafine bakırı bize borçludurlar. Dikkatet! [iyi] haberin [ilk ulakla] bana gelsin. [ haberin] gecikmiş olm[asın ] ile onu [Washa]niya'da depolayayım.”327
Mektubun içinde, Washaniya’ya kadar saraydan sikkum istenecek olması, onun şehirden şehire hareket edecek, daha çok güvenlik kapsamlı destekleyici hizmeti ifade ettiğini düşündürmektedir.
Kt 92/k 526 numaralı metinde rastlanan “burada, kral sikkatum’dan döndü”328
ifadesi ile yukarıda verilen görüşlerin ışığında, yerel kralların zaman zaman bu kafilelere bizzat katıldıklarından söz edilmektedir.329
324 H. Sever, agm., 1991, s. 251.
325 Cahit Günbattı, “Asur Ticaret Kolonileri Devrinde Anadolu Kralları ile Asurlu Tüccarlar
Arasındaki ilişkilere Işık Tutan iki Yeni Belge”, XII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1999, s. 82.
326 İ. Albayrak, agm., 2016b, s. 30. 327 İ. Albayrak, agm., 2016b, s. 28. 328 S. Çeçen, agm., 2002, s. 67, 68.