Müstakiller Birliği Partisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetler

Müstakiller Birliği, 5 Nisan 1950 tarihinde merkezi İstanbul olmak üzere

kurulmuştur. Birliğin ikametgâhı Galata Karaköy Palas’tır213_{. Partinin kurucusu}

İsmail Hami Danişmend’dir. Mustafa Hazim Dağlı214_{, Fuat Demiroğlu, Hüsnü Emir}

Erkilet215_{, Mehmet Semuh Günur, Akif Erdemgil}216_{, diğer kurucularındandır. Partiye}

üye olabilmek için anayasanın 3 maddesini kabul etmiş olmak şartını öne sürmüşlerdir. Partinin şube açma eğilimi ihtiyaç olduğu takdirde gerçekleşecektir. Partinin gelirlerinin cemiyetler kanunun ikinci maddesine göre azalardan toplanacak para ile sağlanması kararlaştırılmıştır. Birliğin üç yüz liradan fazla parasının bankaya yatırılması planlanmıştır. Partinin feshi halinde gelirlerinin hayır kurumuna bağışlanması amaçlanmıştır.

Dönemin gazetelerinde Müstakiller Birliği’nin kurulma teşebbüslerinden bahsedilmiştir. Partinin kurucuları sayıldıktan sonra yapmak istedikleri önemli işler arasında; çok partili hayata fiili olarak geçme, Ayan Meclisi’nin kurulması, insan haklarına ve anayasaya uymayan kanunların kaldırılması, köylü bankasının kurulması sayılmıştır217

. Müstakiller Birliği bir tebliğ yayınlayarak muhalefetin el birliği yapması için partilere mektupla müracaat edildiğini duyurmuştur218

.

212

İsmail Hami Danişmend, “Küstahlığın Son Derecesi”, Milliyet, 25 Aralık 1950, s. 3.

213_{Cumhuriyet, 7 Nisan 1950, s. 5.}

214 _{Mustafa Hazım Dağlı (Doğum 1906 Çankırı- Ölüm 1990): İstanbul Hukuk Fakültesi’ni bitirdi.}

Serbest avukatlık, Kurucu Meclis Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Temsilciliği ve XIV dönem Çankırı Milletvekilliği ile Milli Savunma Bakanlığı yapmıştır. Bilgi için bk., TBMM Tercüme-i Hal Tutanakları.

215 _{Hüseyin Hüsnü Emir Erkilet (Gazze 1883- Ankara 1958): Türk subay ve siyaset adamı. I. Dünya}

savaşına katılan Erkilet, Bern ataşeliği de yapmıştır. Yazarlık yönü de bulunan Erkilet, pek çok süreli yayınlarda düşüncelerini açıklamıştır. Ayrıntılı bilgi için bakınız., İsmail Özalp, Yıldırım Hüseyün

Hüsnü Emir (Erkilet), Ankara 2002.

216 _{Akif Öztekin Erdemgil- Akif Erdemgil-( Manastır 1876- İstanbul 1962): Tümgeneral, Askeri}

Temyiz Mahkemesi Azası, Milletvekili, Ayrıntılı bilgi için bakınız., TBMM Tercüme-i Hal Tutanakları.

217

Cumhuriyet, 6 Nisan 1950, s. 3.

218

48

Muhalefet partilerini bir cephede birleştirmek maksadı ile yola çıkan

Müstakiller Birliğinin amaçlarını, Avukat Hazım Dağlı; “Siyasi bir parti teşekkül etmediklerini, siyasi bir cemiyet kurmuş olduklarını” söyleyerek ifade etmiştir219

. Çalışmalarının, ilerde siyasi parti şeklini almasını planlamaktadırlar. Hazım Dağlı, Partinin kurulma amacını en basit anlamda muhalefeti, seçimlerde elbirliğine davet etmek ve muhalif partilerin ortak bir liste çıkarmalarını temine çalışmak şeklinde ifade etmiştir220

. Müstakiller Birliğinin ayrı bir listesi olmayacağını belirtmiştir. Hazım Dağlı, memleketin menfaatinin böyle bir hareketi gerektirdiğine inanmıştır. Halk Partisinin milleti temsil edecek vaziyette olmadığını ileri süren Hazım Dağlı, muhalefeti dağıtmadan birleştirmeyi, iktidarı almak için zaruret olarak görmüştür221

. İsmail Hami Danişmend ise, gazetelere Müstakiller Birliğinin kuruluşu hakkında bilgi vermiştir. İsmail Hami, Müstakiller Birliğinin muhalif parti olmadığını ifade etmiştir. Müstakillerin nüfusun yüzde seksenini teşkil ettiğini ve uzun incelemelerden sonra böyle bir birliğe ihtiyaç olduğunu hissetmeleri üzerine partiyi kurduklarını ifade etmiştir. Yukardan inme jakobenizme karşı ümitsiz olan ve seçimlere katılmayan bu büyük zümreyi, bir kuruma bağlamaya çalıştıklarını ifade etmiştir222_{. Bundan dolayı büyük bir programları olmamakla birlikte siyasi bir} cemiyet gibi şube açacaklarını ifade etmiştir.

Öte yandan İsmail Hami, Müstakiller Birliğinin yapmak istediklerini şöyle açıklarken; gazetelerde demeçler vermiştir. Yeni bir anayasa hazırlayacak bir kurucu meclisinin kurulması ve anayasanın memleketin bütün ihtiyaçlarının karşılamasını hedeflemiştir. Cumhurbaşkanı olacak kişinin seçimlerden sonra partiler üstü ve tarafsız kalmalıdır. Basın kanununun mutlak surette kaldırılmasını amaçlamıştır. Büyük vilayetlerin kurulması planlanmıştır. Devletin ilme müdahalesini engelleyecek her türlü siyasi etkiden uzak bir akademi kurulması öngörülmüştür. Dil ve Tarih Kurumlarının acilen ilgasını talep edilmiştir. Liberalizm prensibi ekonomik faaliyetlerinin temeli olarak kabul etmiştir. İsmail Hami, otuz yıllık Halk Parti iktidarına muhalif partilerin son vermesini istemiştir223

. 219 Cumhuriyet, 7 Nisan 1950, s. 3. 220 Cumhuriyet, 7 Nisan 1950, s. 3. 221_{Cumhuriyet, 7 Nisan 1950, s. 3.} 222 Milliyet, 8 Nisan 1950, s. 4. 223 Cumhuriyet, 9 Nisan 1950, s. 3.

49

Müstakiller Birliği Partisi siyasete, ekonomiye, eğitim ve sosyal hayata dair

kesin çizgileri olan bir parti niteliğindedir. Milliyetçi bir yapısı bulunmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti anayasasının Türk milleti namına değiştirilmesini ve hazırlanacak anayasanın parti ihtiraslarından uzak olması için üç aşamalı yapılmasını istemiştir. Kuvvetler Birliği’nden vazgeçilerek kuvvetler ayrılığı esasının kabul edilmesini amaçlamıştır. Meclis işlerinin çabuk ve etkili olabilmesi için Büyük Millet Meclisinin Mebusan ve Ayan Meclisi olarak ikiye ayrılmasını istemiştir. Cumhurbaşkanının seçildikten sonra partisiyle alakasını keserek; gerekli görülürse kanunen de tarafsız olması gerektiğini savunmuştur. Medeni Kanun’un millî ve mahalli ihtiyaçlara göre yeniden inşası gerektiğini vurgulamıştır.

Hayatında basının önemli bir yer işgal ettiği İsmail Hami, Matbuat Kanun’unun da kaldırılmasını istemiştir. İsmail Hami, ekonomi üzerinde de tespitler yaparak partisinin çözümlerini sıralamıştır: İktisadi devletçilikten vazgeçilerek liberal ekonomiye hızla geçilmesini, sanayi ve ticaret kurumlarının müsait şartlarda bırakılmasını ve tekelleşmenin asgari düzeye indirilmesini çözüm olarak görmüştür. Ticaret ve seyahat serbestliğini sekteye uğratan kısıtlamaların ortadan kaldırılmasının faydalı olacağını düşünmüştür. Memlekete yabancı sermayenin girmesini sağlayacak kanuni emniyet yaptırımlarının düzenlenmesi amaçlamıştır.

Danişmend, partinin ticari hayata bakışını değerlendirirken; ticari ve iktisadi siyasetimizin ticaret odaları vasıtasıyla oluşan daimi bir Yüksek İktisat Meclisi teşkil etmesinin temel çözüm olacağını düşünmüştür. Devletin yapısında bulunan uygun bir sayıya indirilerek yüksek kabiliyetli az memur çalıştırılarak maddi kaybın önlenmesi gerektiğini savunmuştur. Ayrıca suiistimallerle elde edilen yasa dışı servetlerin takibinin yapılmasını istemiştir. Resmi israfı önleyecek kanuni maddeler konularak kırtasiye masrafının önüne geçilmesini talep etmiştir. Askeri ihtiyaçlarla alakadar olmayan, sıradan maddelerin yurtdışından getirilmesinin önüne geçilerek yerli sanayiye öncelik verilmesini önemli görmüştür.

İsmail Hami, partinin şehir hayatına yönelik planlarını değerlendirirken; şehir planlamasının gözden geçirilerek muhtelif mıntıka şartlarına göre düzenlemesini planlamıştır. İdare teşkilatında büyük vilayet teşkilat esasının kurulmasını amaçlamıştır. Seçim kanunun yeniden şekillendirilerek tüm belediye reis ve azalarının halk tarafından seçilmesi gerektiğine vurgu yapmıştır.

50

Danişmend, partinin eğitime bakışını gözden geçirirken; eğitim alanında yapılması gereken değişiklikler hakkında hassas olunması gerektiğini belirtmiştir. İsmail Hami, manevi bünyemizin yeniden kurulması, gençliğe millî bir ideal vaadini en büyük emel kabul etmesi lazım gelen maarif siyasetinin istikrarı için kaldırılmayacak bir Yüksek Maarif Meclisi teşkil edilmesini istemiştir. Millî tarih, din ve ahlak derslerinin ortak öğretime mecbur tutulmasını istemiştir. Devletin ilme müdahalesine ve bu yüzden çıkan millî kültür buhranına nihayet verilmek üzere her türlü siyasi tesirlerden uzak bir akademi kurulmasını arzulamıştır.

Danişmend, partisinin sosyal yaşama yönelik hedeflerini sıralarken; sosyal hayatta hastanesiz ve okulsuz, kasaba ve şehir bırakılmamasının gerekliliğini vurgulamış ve her vilayette bir sanatoryum224

ve prevantoryum225

açılmasını hedeflemiştir. Büyük şehirlerde sağlık merkezleri kurulmasını, köylerde ilk tedavi odaları teşkil edilerek halkın sağlık ihtiyaçlarının karşılanmasını planlamıştır. Köylü bankası tesisiyle köy sandıklarının teşkilini ve bu suretle uzun vadeli ucuz kredi temin edilerek ziraatın makineleşmesine destek sağlanmasını düşünmüştür. İşçilerle işçi aileleri için sermayedar hakları ve sosyal sigorta esaslarına uygun şartlar oluşturmak istemiştir.

İsmail Hami, partisinin dış politikada ise mevcut anlaşmalara riayete devam edilmek şartıyla teşebbüsler ve hukuki tedbirlerle milli varlığımızı edebi surette sağlayabilecek bir şekil ve vaziyette politikaya getirilmesi için şartların oluşmasını sağlamak partinin temel hedeflerinden birisi olmuştur.

Müstakiller Birliği, 1950 seçimleri için muhalifleri bir araya getirme

çalışmalarına Demokrat Parti iktidarından bir ay önce başlamış fakat 1950 seçimlerinden üç ay sonra kendisini feshetmiş bir siyasi partidir. Bu süreçten sonra

Müstakiller Birliğine Toprak- Emlak ve Serbest Teşebbüs Partisi katılmıştır. Emekli

General Süreyya İlmen tarafından kurulan Emlak Partisi fesih kararından sonra çalışmalarına son vermiştir226_{. Seçimlerden kısa süre önce kurulmuş olan bir parti} tam olarak seçimlere hazırlanamamıştır. İlk umumi toplantısında siyasi parti olarak

224 _{Sanatoryum: Uzun dönemli tedavi gerektiren hastalıklara sahip –özellikle verem- hastaların}

iyileştirilmesi için kurulmuş sağlık kurumları.

225 _{Prevantoryum: Vücutlarına verem mikrobu girmesine rağmen henüz hastalığa yakalanmamış zayıf}

kimselerin, vereme yakalanmasını önlemek amacıyla bakıldıkları sağlık kurumu.

51

teşkilatlanmaya başlamıştır. Fakat çalışmalar yolunda gitmeyerek yeni bir parti kurma çalışmaları yapılmıştır.

Yeni kurulacak olan partiyle, Milli Kalkınma Partisi, Toprak-Serbest Emlak ve Serbest Teşebbüs Partisi, Liberal Köylü Partisinin birleştirilmesi ve tek bir parti halinde ortaya çıkması kararlaştırılmıştır. Partiler birleştiği takdirde yeni parti liderliğine eski Başbakan Rauf Orbay’ın getirileceği haberleri basında çıkmıştır. Bu haberler üzerine İsmail Hami Danişmend, karşı çıkarak şunları söylemiştir: “Bizim

tüzüğümüz icabı son otuz yıldır hükümet mesuliyetlerine, her ne şekilde olursa olsun iştirak etmiş kimseler birliğimize aza olamaz. Bu böyle olduğundan Rauf Orbay’ın da liderliğe getirilmesi bahis mevzuu değildir” diyerek bu durumun mümkün

olmadığını ortaya koymuştur227

.

Yeni parti kurulması başarılamadığı için Müstakiller Birliği, Emlak Partisi ile birleştirilerek Liberal Köylü Partisi kurulmuştur. İsmail Hami Danişmend, bu partinin kurulmasında aktif olarak yer almamıştır. Zira bu partinin de siyasi yaşamı iki yıl sonra Türkiye Köylü Partisi ile birleşmesi sonucu nihayete ermiştir228_.