Mülakat formundaki cevapların özeti

Katılımcılara yöneltilen mülakat soruları, görüşme formundaki sırasına göre ve verilen cevapların özeti şu şekildedir:

1. Kazakistan’ın dünya coğrafyasındaki yerinin turizmine etkisi nedir?

“Kazakistan’ın dünya coğrafyasındaki yerinin turizmine etkisi nedir?” sorusunda görüşmecilerin verdikleri cevaplara göre özet olarak dikkat çekici şu hususlar yer almaktadır.

• Görüşmeciler genel olarak Avrupa ve Asya yollarının birbirine bağlayan bir noktada yer aldıklarını ve bu jeopolitik konumun Kazakistan turizmine etkisinin olumlu yönde olduğunu belirtmişlerdir.

• Kazakistan’ın coğrafi olarak önemine vurgu yapılmaktadır. İfadeleri şu şekildedir: “Kazakistan yolları Avrupa ve Asya yollarını birbirine bağlar. Bu yüzden transit geçiş bölgesidir. Yani turistler mutlaka bu yolları kullanır ve hatta birçoğu ülkemizde kalır.”

• “Bizim yollarımız Avrupa ve Asya yollarının tam ortasında yer alıyor. Ulaşım olarak bu yüzden avantajlıyız. Genel tabloya baktığımızda Asya Ana Karayolları Projesinde, uzunluğa göre otuz iki ülke arasında 13 189 km ile üçüncü sırada yer almaktayız. Ayrıca kültürel olarak da Türk dünyasının merkezinde bulunuyoruz”.

• Asya ve Avrupa’nın ortasında bulunmanın değerinden bahsedilmektedir. “Kazakistan, iki kıtayı birbirini bağlayan uluslararası öneme sahip bir güzergâh üzerinde bulunur. Mesela Jambıl, Almatı ve Güney Kazakistan

bölgeleri üzerinden geçerek uluslararası önem arz eden A2 yolu, Avrupa’nın E40 karayolu ile Asya’nın AH5 karayollarını birbirine bağlamaktadır.” • “Kültürel açıdan önemimiz var. Hem Türk dünyası hem İslam dünyasının

özelliklerini barındırıyoruz. Bir de ulaşım ağı olarak hem Asya hem de Avrupa’nın ortasındayız. Bu da önem teşkil ediyor. Örneğin Avrupa ve Asya karayollarını biz bağlamaktayız”.

• Ulaşım ağının birleştirici olduğunu belirtilmektedir. “Ulaşım ağı olarak tam ortadayız. Transit geçişlere de açığız. Bu bize hem ekonomik hem de kültürel açıdan etki ediyor. Tabi ki artı olarak etki ediyor”.

• Kazakistan’ın coğrafi konum itibariyle önemli bir noktada olduğunu belirtilmiştir: “Orta Asya ve Sibirya'da Avrasya'nın doğa bölgelerinde ikisi arasında çok farklı olan Kazakistan bölgesi, soğuk kuzeydeki hava kütlelerinin ve güneydeki boğucu havaların etkisiyle kesişmektedir. Coğrafi konum ile geniş bölge ve zengin doğal kaynaklar ülkemizin doğal avantajlarıdır. Komşu ülkeler olmak üzere mesafesi uzak olan ülkelerle ekonomik ilişkiler sağlamaktadır. Kazakistan’ın hem Avrupa hem de Asya sınırında olmasına rağmen, ürünlerin ithalatı ve ihracatının asıl kısmı, Çin ve Rusya başta olmak üzere Asya ülkeler ile ortak çalışmaktadır. Asya ülkeleri ile ticaret ilişkilerini geliştirmek için Kazakistan topraklarında (deniz yolları dahil) 40'tan fazla güzergâh geliştirilmiştir. Kazakistan Avrasya bölgesinin tüm büyük karayolu transit yollarının kesiştiği noktada bulunduğundan Doğu ve Batı, Avrupa ve Asya kültürleri arasında "İletişim köprüsüdür". Orta Asya bölgenin çeşitli kültür devletlerin kavşağındaki belirli coğrafi konumu ile sahip olduğumuz Büyük İpek Yolu boyunca uzanan çeşitli kültürel ve tarihi anıtları dikkate alınması yönünde dünyaya bir Ata topraklar bir turizm destinasyonu ile zirveye çıkalım”.

• Hem kültürel hem de maddi anlamdaki coğrafi avantajları öne çıkaran bir cevaplar verilmiştir. “Sorunuzun üç farklı cevabı vardır. Birincisi, Avrupa’nın E40 karayolu ile Asya’nın AH5 karayollarını birbirine bağlayan yol olan A2 yolu bizim yollarımız bünyesindedir. Bu sayede bir köprü görevi üstlenir. İkincisi ise Türk ve İslam dünyasının tam olarak beşiği konumundadır. Bu sebeple büyük bir avantaj taşımaktadır. Üçüncüsü ise, Kazakistan’ın doğal

yapısı hiçbir türlü bozuntuya uğramamış yani tahrip edilmemiştir. Kazakistan’ın tahrip edilmeyen doğal zenginliği onu öne çıkarmaktadır”.

2. Kazakistan’ın İpek Yolu boyunda yer alması Kazakistan turizmi açısından bir öneme sahip midir?

Araştırmanın ikinci sorusunda Kazakistan’ın İpek Yolu boyunda yer almasının turizm açısından bir öneme sahip olup olmadığı sorulmuştur. Genel olarak bu faktörün büyük bir etki yarattığı ve çeşitli fırsatlar sunduğu belirtilmiştir.

• Kazakistan’ın İpek Yolu hattına bulunmasının büyük önem taşıdığına vurgu yapılmıştır. “Tabi ki önem taşımaktadır. Hatta bu nedenle İpek Yolu üzerine birçok proje ve hat oluşturulmaktadır. Örneğin, Taşkent-Şımkent-Taraz- Almatı ve Horos arasındaki rota bu hatlardan biridir. Sonra, Astana- Kostanay-Çelyabinsk-Ekaterinburg da bu hatlardan bir diğeridir. Kazakistan hükümeti bu saydığım hatlar gibi birçok rota oluşturmuştur. Bu doğrultuda da İpek Yolunun turizme çok büyük artıları vardır diyebiliriz.”

• İpek Yolu üzerinde bulunmanın ülke açısından öneminden bahsedilmektedir: “Oldukça önemlidir. İpek Yolu eskiden SSCB’nin kontrolünde iken bugün birçok devletin kontrolüne geçmiştir. Bu devletlerarasında bizim de söz hakkımız var. Bu sayede İpek yolunu canlandırma çabası içerisine girdik. İpek yolunun canlanması yalnızca Kazakistan’ın turizmini değil, ticaretini, kültürünü, siyasetini ve ekonomisini de olumlu yönde etkilemektedir”.

• “Coğrafi açıdan büyük şans. Orta Çağ’da, bugün Kazakistan sınırları içerisinde yer alan Sayram, Almatı, Türkistan ve Kızılorda gibi şehirlerden İpek Yolu hattı geçmekteydi. Bu hat Çin’den başlayarak Orta Asya’ya kadar geliyordu. Günümüzde de bu hatlar üzerinde çeşitli çalışmalar gerçekleştirmekteyiz. Bu çabalarımız sonucu kültür turizmimiz büyük bir gelişme gösterecektir.”

• İpek Yolu hattında olmanın geliştirilebilirliği üzerinde durulmakta ve İpek Yolu üzerinde Kazakistan’ın oluşturduğu hatlardan bahsedilmektedir: “Coğrafi açıdan böyle bir avantajımız var. Ancak bunu çok daha iyi kullanmalıyız. Son on yıldır İpek Yolu üzerine çeşitli projelerimiz var. Çünkü

bu yol küresel dünyanın aktif olarak kullandığı bir yoldur. Coğrafi önemi son derece yüksektir.”

• İpek Yolu üzerinde bulunmanın turizme getirisinin artılarına dikkat çekilmektedir: “Turizmimiz açısından büyük değer taşıyor. Yalnız turizm de değil, ekonomik ve kültürel açıdan da büyük önem taşıyor. Yani bizi besliyor diyebiliriz. Özellikle son yıllarda İpek Yolu üzerine gerçekleştirilen faaliyetlerle birlikte daha da gelişim sağlandı. Mesela turist rotaları yapıldı. Almatı-Taraz-Şımkent-Taşkent-Semerkandv-Ürgenç-Bişkek ve OrdanRıbaçe. Son olarak da tekrar Almatı. Bu şehirlerarasındaki gidiş geliş yolu turistlerin rotasını oluşturmaktadır.”

• “Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı XiJinping, Çin’in ‘İpek Yolu Ekonomi Kuşağı Projesi’ni ilk olarak 2013 yılında kamuoyuna sunmuştur. Hatta bu duyurundan sonra ilk ziyaretini de ülkemize (Kazakistan) gerçekleştirmiştir. Çünkü bu projenin kilit noktası Kazakistan’dır. Bu projedeki demiryolunun başlangıç noktası Çin'den sonra Khorgos sınır bölgesidir. Yani bizim topraklarımızdır. Bu proje sayesinde Doğa ve Batı ticareti arasında bir arabulucu rolünü üstlenmiş olduk. Böylece daha somut ve görünür bir hal aldık. Bu bağlamda görülmektedir ki İpek Yolu doğrudan doğruya ülkemizin her noktasına sirayet eden bir zenginliktir.”

• “Kazakistan, kıtaların ve kültürlerin bir araya geldiği bir yerdir. İpek yolu da bizi tüm dünyaya tanıtmaktadır. Bu sebeple bizi dünyaya tanıtan Büyük İpek Yolu’nu tekrar canlandırmalıyız. Bu nedenle de yeni yollar inşa etmeliyiz ki gerekli kazanımı elde edelim. Zaten bu doğrultuda biliyorsunuz ki ‘Khorgos Uluslararası İşbirliği Merkezi’ kurulmuştur. Bu gibi projeler de bizim iktisadi, sosyal ve kültürel yaşamımıza olumlu katkılar yapmaktadır.”

İkinci soru sonucunda katılımcıların ifadeleri incelendiğinde Kazakistan’ın İpek Yolu boyunda yer almasının turizm sektörü açısından büyük önem taşıdığı görülmektedir.

3. Kazakistan’ın bölge ülkeler ile karayolları ulaştırmasının rekabet gücünün seviyesi nedir?

Araştırmanın üçüncü sorusu olarak görüşmecilere “bölge ülkeleri kıyasladığınızda Kazakistan karayolları ulaşım altyapısının rekabet gücünedir?” Sorusu yöneltilmiştir.

Genel itibariyle görüşmeciler Kazakistan ulaşım altyapısının bölge ülkeler arasında en iyisi olduğunu söylemişlerdir.

• Kazakistan ulaşım altyapısının bölgedeki en iyisi olduğunu ifade edilmiştir: “Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, 1997’de “Kazakistan’ın 2030 Planı”nı açıklamıştı. Açıkladığı planda ulaşım ve iletişim altyapısının geliştirilmesi gerektiği de vardır. Günümüzde de bu atılımlar devam etmekte. Uzun süredir altyapı üzerinde yoğunlaştığımız için bölge ülkeleri arasında en iyisiyiz. Diğer ülkeler bize göre daha geride seyretmekte. Kazakistan'ın mevcut karayolu taşımacılığı, Gümrük Birliği ülkeleri de dâhil olmak üzere diğer ülkelerde yapay bariyerlerin yaratılması nedeniyle uluslararası taşımacılık hizmetleri pazarındaki sayısı azalmaktadır.”

• Bölge ülkelerine göre daha iyi bir konumda olduğu ancak henüz istenilen seviyeye gelinemediği ve gelişim sürecinin devam ettiği ifade edilmektedir: “Altyapı çalışmalarını başarılı bir biçimde devam ettirmemiz uluslararası piyasadaki yerimizi pozitif olarak etkilemiştir. Bildiğiniz gibi, 2015'ten beri Nurly Zhol programı uygulanıyor. 2019 yılına kadar bu program kapsamında, 2.400 km'lik yol yeniden inşa edildi. Yolların kalitesi için mekanizmalar geliştirilmekte, çeşitli teknoloji seçenekleri araştırılıyor.’’

• “Devlet politikası gereği altyapı çalışmalarına yapılan yatırımlar devlet tarafından desteklenmektedir. Özellikle dış yatırımcıların gerçekleştireceği altyapı yatırımları destek görmektedir. Çünkü Dış turizm ülkeye döviz girdisi sağlar. Ayrıca iç turizm de önemlidir. Çünkü iç turizm gelirin ülke içerisinde dağılımını ve turizm altyapısının gelişimini arttırmaktadır. Şehir içi ve şehirlerarası yolcu ve yük taşımacılığında ön plana alınması, alternatif ulaşım sistemleri kurmak için AR-GE çalışmaları yapılması, bölge ülkeler ile ulaşımı kolaylaştırmak amacı ile yeni koridor ve bağlantıların oluşturulması gerekmektedir”

• “Coğrafyayı değerlendirdiğimizde, bizim diğer ülkelere göre altyapıya daha fazla önem verdiğimiz devlet planlamalarımızda görülmektedir. Cumhurbaşkanımızın 1997 yılı itibariyle koyduğu hedef günümüzde hala aktif işlemektedir. Ayrıca Dünya Bankası bu endekste bazı kriterler göz önünde bulundurmaktadır. Ülke gümrükleri, altyapı, uluslararası gönderiler, lojistik

yeterlilik, takip-izleme ve zamanında teslim gibi. Tüm bu kriterler bazında değerlendirdiğimizde gelişimi görmemiz kaçınılmaz.”

• “Kazakistan araçlarının yüksek aşınma ve zayıf teknik durumu, düşük üretim ile yabancı nakliyecilerden uluslararası karayolu taşımacılığı hizmetleri pazarında rekabet yaratmaktır. Gelişim süreci içerisindeyiz ancak komşu ülkelerden daha iyi bir durumdayız. Bölge ülkelerinin birçoğu henüz altyapısı gelişim süresindedir.”

• “Avrasya bölgesi itibariyle belirli istatistiklere bakıldığında altyapı sisteminin güçlü olduğu ülkelerden biri olarak Kazakistan öne çıkmaktadır. Ayrıca altyapı hız seviyesi bakımından da en dinamik ülkelerden biriyiz. Bizim önümüzde Rusya Federasyon’u yer almaktadır. Ancak maddi şartlar onların önümüzde olmasını doğal olarak getirmiştir. Diğer bölge ülkelerine kıyasla baktığımızda ise Kazakistan’ın açık ara önde olduğu görülmektedir.”

• “Üçüncü Modernizasyon Programına göre ihracata yönelik sanayilerin konumlarının geniş coğrafyası ile ulaşım ağının yetersiz bir yoğunluğunun birleştirildiği Kazakistan ekonomisinin gelişmesi için etkili bir ulaşım altyapısının gerekli bir koşul olduğu görmektedir. Kazakistan karayolu taşımacılığı altyapısının bakımı ve geliştirilmesi için tek bir operatör oluşturulması, Kazakistan'ın ulaşım ve iletişim akışlarına entegrasyonu ve Kuzey ve Orta Avrasya için bir ulaşım merkezi oluşturulması gerekmektedir. Bugün Kazakistan'da karayolu ağının toplam uzunluğu 96,5 bin km'dir. Kazakistan'da araç sayısının artış hızına göre yol yapım hızı da diğer ülkelerin gerisinde kalmıştır. Son yıllarda yolların uzunluğunda önemli bir artış gözlenmedi, araç sayısı ise yıllık ortalama%4,2arttı. Kazakistan, Orta Asya Bölgesel Ekonomik İşbirliği (CAREC) Programı, Avrupa Birliği ve Avrupa- Kafkasya-Asya ulaşım koridoru (TRACECA) düzenlemesinde ortak ülkeler arasındaki Uluslararası İşbirliği Programı, Orta Asya Bölgesel Ekonomik İşbirliği (CAREC) Programı çerçevesinde bir kıtalararası yol ağının oluşturulması ve geliştirilmesinde aktif rol almaktadır. Birleşmiş Milletler Asya ve Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP) ve Demiryolları İşbirliği Teşkilatı (OSZhD). Asya'dan Avrupa'ya giden tüm kara yollarının güzergahında yer alan Kazakistan, Doğu ve Batı arasında transit ve lojistik mal taşımacılığı yolcu taşımacılığına dönüştürmeye çözümler yürütmektedir”.

• Bölge ülkeleri arasında en iyisiyiz. Gümrük Birliği ülkeleri de dahil olmak üzere diğer ülkelerde yapay bariyerlerin yaratılması nedeniyle uluslararası taşımacılık hizmetleri pazarındaki sayısı azalmaktadır.

• Yolların Kalitesi boyutu bölge ülkeleri ile sıralarsak Azerbaycan ve Çin sonra Tacikistan ve üçüncü grupta Rusya (114) ve Kazakistan (115) ve Kırgızistan (124) sıralamadadır.

• Bölge ülkelere daha iyiyiz. Bölge ülkeler ile ulaşımı kolaylaştırmak amacı ile yeni koridor ve bağlantıların oluşturulması gerekmektedir

• Lojistik Performans Endeksi Raporu’nda Kazakistan 2014-2016 döneminde 77. Sıraya yükselerek 11 basamak yukarı çıkmayı başarmıştır.

• Komşularımızın birçoğu henüz altyapısını oturtamadı. Biz de tam oturtmuş değiliz fakat sağlam bir temelimiz var

• Avrasya Bölge ülkeleri arasında büyük bir dinamizme ve altyapı imkanına sahip olan ülke biziz. Bölge itibariyle değerlendirildiğinde Rusya’nın ve Kazakistan’ın başı çekmekte olduğu görülmektedir.

• Asya'dan Avrupa'ya giden tüm kara yollarının güzergahında yer alan Kazakistan, Doğu ve Batı arasında transit ve lojistik mal taşımacılığının yolcu taşımacılığına dönüştürmeye çözümler yürütmektedir.

Yukarıdaki katılımcıların ifadeleri incelendiğinde, bölge ülkelere kıyasladığınızda Kazakistan’ın bölge ülkeler arasında iyi bir altyapı seviyesine sahip olduğu görülmektedir.

4. Kazakistan’ın Ulaşım altyapısının uluslararası anlamdaki yeterlilik

derecesinin ölçümünün yapıldığı soruda görüşmeciler tarafından kullanılan ifadeler

Araştırmada dördüncü soru olarak Kazakistan ulaşım altyapısının uluslararası anlamdaki yeterlilik derecesi sorulmuştur. Görüşmeciler genel itibariyle uluslararası anlamda geride olduklarını fakat gelişme süreci içerisinde olduklarını dile getirmişlerdir.

• Birçok görüşmeci Kazakistan ulaşım altyapısının gelişmeye açık olduğu dile getirmiştir. Sorumuza şu şekilde cevap verilmiştir: “Uluslararası anlamda gerideyiz. Çünkü özellikle Avrupa devletleri altyapı çalışmaları için yaklaşık

yüzyıldır çaba sarf ediyor. Biz bağımsızlığımızı yeni kazanmış bir devlet olarak onlara göre gerideyiz. Ancak zaman içerisinde mutlaka yeterli seviyeye ulaşacağız.”

• Bazıları yetersiz olduklarını söylemektedir: “Uluslararası camiada henüz yeterli seviyede değiliz ancak altyapı çalışmalarımız bizim uluslararası piyasadaki yerimizi pozitif olarak etkilemiştir. Bu bizim gelişim hızımızın yüksek olduğunu kanıtlamaktadır.”

• “Maalesef yeterli seviyede değiliz. Çünkü özellikle Avrupalı devletler çıtayı çok üst düzeye çıkardılar. Tabii ki bu bir itiraz olamaz ancak durum böyle. Biz onlara oranla gelişmekte olan bir ülkeyiz. Bu nedenle zamana ihtiyacımız var. Dünyada hiçbir devlet bir anda gelişimini tamamlayamadı. Her devletin, her toplumun zamana ihtiyacı vardır.”

• Dünya ülkeleri ile özellikle gelişmiş ülkelerle mukayese ettiklerine alt seviyede bulunduklarını söylemektedir. Soruya olan cevabı şu şekildedir: “Dünya seviyesine göre bence ortalama bir yerdeyiz. Avrupalı devletlere göre ise geride konumlanmaktayız. Fakat zaman içerisinde yapılacak atılımlar ve Kazakistan’ın dış yatırımlara ve ilişkilere açılmasıyla beraber aradaki fark azalacaktır”.

• “Kazakistan turizminin artıları ve eksileri bağlamında bakacak olursak bölge devletlerine oranla iyi bir konumda iken uluslararası seviyede kötü bir durumdayız.”

• “IMD (Uluslararası Yönetim Geliştirme Enstitüsü) her yıl bir Dünya Rekabet Sıralaması yayınlanan raporu değerlendirmeye tabi tutulan 63 ülke arasında Kazakistan genel sıralamada 38 yer almaktayız. Sıralamadaki ilk 5 ülke geçen yılki sıralamayla aynı Hong Kong, Singapur, Hollanda ve İsviçre’dir. Bölge ülkeleri arasında Kazakistan (38) en üst sırada yer almaktadır, Rusya 45 sıradadır”.

• “Uluslararası seviyede ortalama bir düzeye sahibiz. Özellikle Sovyet egemenliğinin kırılması ve az zamanda büyük işler yaparak bu seviyelere gelmemiz de dikkat çekicidir. Kazakistan artık geleceğe umutla bakmaktadır. Gelecek yıllarda potansiyelimizi yüzde yüz yansıtarak iyi noktalara geleceğimiz kesindir”.

5. Bölgenin tarihsel ve kültürel değerinin turizm sektörüne olan etkisi nedir sorusu hakkında görüşmecilerin görüş özetleri

Yukarıda yer vermiş olduğumuz tablo incelendiğinde, katılımcılar genel olarak; Kazakistan altyapı düzeyinin henüz uluslararası anlamda istenilen seviyede olmadığını ancak gelecek vadeden bir yapısı olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmamızın bu sorusunda görüşmecilere bölgenin tarihsel ve kültürel olarak değerinin turizm üzerine etkileri sorulmuştur. Genel olarak bölgenin kültürel ve tarihsel açıdan Türk ve İslam dünyası için büyük önem taşıdığına vurgu yapılmıştır.

• “Türk ve İslam dünyası için büyük bir hazine taşıyoruz. Kazakistan’da yaklaşık olarak dokuz – on bin tane arkeolojik ve tarihi anıt bulunmaktadır. Bu anıtlardan gerek soydaşlarımız ve gerek dini görüşü İslam olan kişiler açısından önem taşımaktadır. Bu nedenle her yıl binlerce turist ağırlıyoruz. Yani aslında bu bizim temel turizmimizi oluşturuyor bir yerde. Çünkü insanlar eski tarihi ve kültürel miraslarını görmek istiyorlar”.

• “Yüzyıllar önce buradan ayrılan soydaşlarımız, şimdilerde atalarının eski yaşadığı yerleri görmek için buraya akın ediyorlar. Yani turizmimizin büyük çoğunluğunu yine kendi soydaşlarımız oluşturuyor. Bu sadece tek taraflı değil aslında. Biz de Anadolu’ya sık sık gidiyoruz. Yani Türkiye Cumhuriyeti ile aramızda sanki resmi bir bağ var. Bunun nedeni de aynı yerden ve aynı mirastan beslenmemiz tabi ki. Eski tarihi anıtlara ve mirasa karşı koruma faaliyetlerinin olmaması üzücü.”

• “Tarihimiz ve kültürel mirasımız turizm sektörümüzü geliştirdiği gibi sadece bununla sınırlı kalmıyor, eğitim politikalarımızı da etkiliyor. Yüzlerce gencimiz okumak için Anadolu’ya gidiyor. Oradan da bize geliyorlar. Yani tarihi ve kültürel bağlarımız bizi bu iş birliği içerisine sokuyor. Bu durum bizim turizmimiz açısından önemlidir. Buraya okumaya gelen gençler buradan ayrılamıyorlar. Ailelerini ve arkadaşlarını da getiriyorlar. Böylelikle turizm hacmimiz büyüyor. Fakat Kazakistan’ın bir turizm bağlamlı destinasyon olarak, ilerleme ve reklamda dahil olmak üzere pazarlamanın olmaması tam anlamda turist akışı yakalamıyoruz.”

• “İslam coğrafyasının birçok kalıntısı burada yer almakta. O yüzden İslam coğrafyası için burası önemli görülüyor. Örneğin binlerce anıtımız var. İnsanlar bu anıtları görmeye geliyorlar. Bu anıtlar yalnızca Kazak halkının değil bütün Türk-İslam dünyasının mirası konumundadır. Ancak tarihi mirasın korunmasıyla ilgili yeterli kaynağımız sağlanmıyor.”

• “Dünya tarihine doğrudan bir etkide bulunduk aslında. Soydaşlarımız Anadolu’ya yerleşti. Ama burada geçmişlerini bıraktılar. Şimdi geçmişlerinin tadını yeniden hatırlamak istiyorlar. Yani yeniden bir kavuşma söz konusu. Bizim için güçlü bir yön kesinlikle. Diğer bir deyişle, turizmimiz üzerine bir SWOT analizi gerçekleştirecek olursak, kültürel yapımız bizim için güçlü bir yön olarak konumlanır.”

• Katılımcı da bölgenin kültürel önemine dikkat çekmiş ve turist sayısının giderek arttığına vurgu yapmıştır. Kendisinin fikirleri şöyledir: “2018 yılında 8 488 bin kişi Kazakistan'ı ziyaret etti. İstatistik verilere göre 2017 yılında bu rakam %10,2 iken 2015 yılına göre ise %32 artış göstermektedir. Ama bölgeyi ziyaret potansiyeli olan turistlerde bilgi eksikliği yaşıyoruz.

• “Kazakistan Cumhuriyeti'nin turizm altyapısının modernize edilmesi gerekiyor. Kazakistan Cumhuriyeti'nde yeni yenilikçi konaklama seçenekleri geliştirmek uygun olacaktır. Teklif edilen projeler şu şekilde sıralanabilir:

o Kazakistan’da Orta Asya kültürüne uygun Ekolojik oteller oluşturulabilir. Kazakistan ve Orta Asya’daki ekolojik otellerin temeli bölgedeki yerli nüfusun ve gelen turistten oluşacaktır. Örneğin: Kazakistan otelin binaları çatının kubbe şeklinde dış hatlarıyla bir çerçeve yapısı olarak tasarlanmalı (Kazakların eski evleri bir yurt gibidir). Eko-otel odaları ve imkanlar minimum sunulmalı (örneğin bir yatak, masa, birkaç sandalye (tüm mobilyalar ahşaptan yapılmalı). Oteldeki yemekler geleneksel Kazak mutfağı ile sunulmalıdır: Kazak sorpa (etli çorba), Kazak tushparapelmeni (kıyılmış sığır eti, kıyılmış ateti ve deve etinden hazırlanan kıyılmış kıyma), kazi (bir tür Türk halkında at etinden yapılan geleneksel sosis), baursak (pişti), beshparmak, hamur ve diğer tabaklardan elde edilen kekler mutfakta yer almalıdır.

o Kazakistan’a gelen turistlere Orta Asya turlarında Kırmızı Kitap'ta listelenen Kazakistan Cumhuriyeti hayvanlarını ve bitkilerini incelemek için doğa rezervlerine geziler, inanç yerlerine ve eski göçebe yaşam kültürü gezileri düzenlenebilir. Örneğin, Ulytau ve Ahmet Yesevi türbeleri, Taraz ve Beket antik anıtları- Ata mezarları, Doğu