Kazakistan Turizm Sektörü Tarihi Gelişimi

Turizm, tour (tur) seyahat kökünden gelmektedir. (Tourisme) Fransızca kökenli bir kelimedir. Köken olarak çok eski tarihlere dayanmakla birlikte İkinci Dünya Savaşı sonrasında yeni bir alan olarak gelişmeye başladığı kabul edilmektedir (Lim, 2009:563). Kazakistan’da turistik alanları dünya standartlarına yükseltmek için dünya ve yerli turizmin geçirdiği aşamaları incelemek gereklidir. Değişik ülkelerde görülen turizmin yaklaşık bin yıl süren gelişiminin yarattığı pozitif neticeler Kazakistan’da da turizmin geliştirilebilmesi amacıyla izlenmesi gereken sağlam bir temel niteliği taşımaktadır. İnsan hareketlerinin her tarihi devirde yapmış olduğu birtakım hareketler turizme dahil edilmektedir. Bu sayede hem yerel uygarlıklar hem de dünya medeniyetinin oluşmasında turizm önemli etken olarak görülmektedir. Kazakistan’daki turizmin tarihi gelişimi beş aşamada aşağıda verilmiştir (Saprunova, 1997:54):

1- Aşama: M.Ö 3000’den 15. yüzyıla kadar olan bu ilk ve en uzun dönem

aralığında olan aşama iki alt kolda incelenmektedir. Büyük İpek Yolu’nun Moğol istilası öncesindeki gelişimi bu zaman M.Ö 3000’den 13. yüzyıla kadar ki dönemi oluşturmaktadır. İkinci dönemi ise büyük İpek Yolu’nun Moğol ve Timur dönemindeki gelişimidir 13.-15. yüzyıllar arası gelişimidir.

2- Aşama: 15. yüzyıldan 1731 yılına kadar olan, Kazakistan topraklarında

geçen büyük İpek Yolunun bozulması dönemi.

3- Aşama: 1731-1917 Kazakistan’ın Rus İmparatorluğu dönemi.

4- Aşama: 1917-1991 yılları arasında Kazakistan’ın Sovyetlere dahil olduğu

dönem. Bu dönem İkinci Dünya Savaşı öncesi (1917-1945) ve sonrası (1945- 1991) olarak iki aşamadan oluşmaktadır.

5- Aşama: 1991 ve sonrası bağımsız Kazakistan dönemi gelişmeleri ihtiva

etmektedir. Bu alanda da gelişim iki aşamadan oluşmaktadır. İlk dönem 1991 ve 2000 yılları arasındaki dönemdir bu dönemde piyasa ilişkileri ve turistik faaliyetlerde gerilemelerin göründüğü kriz dönemdir. İkinci dönem ise 2000

sonrası turizmde reform hareketlerinin ve canlanmaların yaşandığı dönemdir.

Kazakistan 70 yıl boyunca Sovyetler Birliği’ne bağlı olarak idare olunduğundan dolayı, siyasi, iktisadi ve sosyal gelişimi ile tarihi bakımdan Sovyetler Birliği’ne bağlı olarak gelişmiştir (Nikitinskii, 2003:82). Kazakistan’ın turizminin gelişmesi Sovyet döneminde gerçekleşen bölümüne sosyalist dönem olarak adlandırma yapılmıştır. Kazakistan turizminin geçmişi incelendiğinde karşımıza çıkan tablo, turistik değer ve faktörler arasında bağlantı kurulamayan ve eksik bilgiler çıkmaktadır (Saprunova, 1994:54). Bilimsel araştırma ve tarihi prensiplere göre Kazakistan’ın tüm tarihi ve turistik kaynakları değerlendirilerek analiz yapılması gerekliliği vardır. Bunların neticesinde turistik gelişmeler ve tarihi vakalar bu kaynaklara dayanarak açıklanmakta ve ortaya çıkarılmaktadır. Özellikle on dokuzuncu ve yirminci yüzyıl arasında Kazakistan’da faaliyet göstermiş olan Rus Coğrafi Kurumu, Kazakistan’da yer alan müzeler ve Türkistan’daki arkeolojik yapıların Kazak turizmine olan katkıları muallak kalmaktadır. Diğer taraftan bununla ilgili dergi, rehber, kitap ve bilimsel gezilerden toplanmış araştırma neticeleri kullanılmamaktadır (Saprunova, 1994:54).

Bunun yanında 1918-1940 arası faaliyet göstermiş olan ve Kazakistan’ın turistik organizasyonlarını hayata geçiren gezi istasyonları, bölge etnografyası merkez bürosu, turizm bürosu, Sovyetler Birliği Mesleki Merkez Meclisi, İnturist (devlete ait turizm şirketi), Proletar Turizm Kurumu, turizm ve seyahat yönetimleri gibi çeşitli turizm koordinatörleri ile yapılmış olan çalışmalar konusunda hiçbir bilgiye ulaşılamamaktadır (Saprunova, 1994:56).

1921 senesinde Petrograd’da yukarıda adı zikredilen kurumların metodolojik, reklam ve bilgilendirme üzerinde olan çalışmaları “İlk Gezi Konferansı” ismiyle incelendiği gözükmektedir. 1930-1931 yıllarında “Abhaziya” ve “Ukrayna” gemileri ile Avrupa turları düzenlenmiş ve bu gezilere ait kitap ve filmler bulunmaktadır. Ancak bu adı geçen kaynaklarda da Kazakistan’dan bu turlara katılım sağlanıp sağlanmadığı bilinmemektedir (Saprunova, 1994:60).

Oysa Kazakistan topraklarından geçen ve dönemin en önemli taşımacılık unsurlarında biri Trans-Sibirya demiryoludur. Trans-Sibirya demiryolu 1891’de gelişmemiş bölgeleri kalkındırma politikası dahilinde yüksek masraf, zorlu doğa şartları yetersiz ekipman ve büyük bir iş gücü ile inşa edilmiştir (Saprunova, 1994:54).

Bu tren yolu buzullar dolayısıyla ulaşımın çok zor olduğu Sibirya bölgesine ulaşmaktadır. Kazakistan’dan geçen diğer bir demiryolu ise Orunbor-Taşkent demir yolu olup daha çok yük taşımacılığı amacıyla kullanılmıştır. Türkistan-Sibirya (Turk-Sib) demiryolunun başlıca istasyonları, Rusya’da Barnaul, Kazakistan’da Semey, Almatı, Taraz ve Çimkent’tir. Türkistan ile Rusya arasında ekonomik bağlantılar kurmak için bu yol kullanılmıştır (Lim, 2009:563).

Novosibirsky buğdayının Semey’de üretilen et ürünleri ve buğdayın Volga nehrinin batısında kalan bölgeye aktarımı bu vasıta ile yapılmıştır. Dostluk demiryolu adı verilen bir demiryolu ile de Doğu Türkistan’a ulaşım sağlanmıştır (Koray, 2012). 7500 km uzunluğunda olan ve yapımı 12 yıl süren demiryolu üzerinde turizm açısından önemli yerler bulunmaktadır. Yol üzerinde pek çok göl, bataklık, buz tutmuş toprak araziler ve Sibirya nehirleri bulunmaktadır. Ayrıca Rusya’nın merkezi olan Moskova’dan, Rusya’nın en büyük ve önemli kentlerinden olan Yaroslavl, meşhur çamur kaplıcalarının bulunduğu Kirov, beş ayrı denize çıkışı olan Perm şehri bu hat üzerindedir. Demiryolunun geçtiği diğer bazı şehirler ise sanayi şehri olan ve ulaşım ağının merkezinde yer alan Yekatarinburg, Tundra ormanları ve steplerle kaplı olan Omsk, çam ormanları ve ekolojisi ile ünlü olan Novosibirsk gibi şehirlerdir (Lim, 2009:566).

Demiryolu hattının Kazakistan üzerinde geçtiği şehirler ise; doğal ve kültürel zenginliği oldukça yüksek olan Semey, dini olarak önemli olup bu bağlamda pek çok ziyaretçileri olan Çimkent ve Taraz, Kazakistan’ın kültür merkezi olan Almatı şeklinde sıralanabilmektedir. Kazakistan’ın uluslararası turizminin geliştirilmesinde İpek Yolu havzası ile beraber Trans-Sibirya demiryolu da büyük önem taşımaktadır. Trans-Sibirya demiryolu Türkiye ile mukayese edildiğinde Doğu Ekspres demiryolu kıyaslanabilmektedir (Lim, 2009:563).

İpek Yolu; Eski ve Orta Çağlar süresince Çin’den Avrasya’yı kullanarak Akdeniz ülkelerine ulaşan kervan yollarını takip eden ve bu yol boyunca geçtiği yerler arasında

ticari, kültürel ilişkiler oluşturan ticari-kervan yoludur. Kültür ve ticaret hayatının merkezinde yer alan bu yola “ipek” adı verilmesinin nedeni Hindistan, Çin ve İran’da üretilen ipeğin bu yol ile taşınmasından ileri gelmektedir (Lim, 2009:566).

İpek yolu güzergahı üzerine bulunan ülke, kültür ve milletlerin yan yana ve kültürel alışveriş içerisinde yaşamalarının modeli olarak göze çarpmaktadır. İpek yolu üzerinde, Güneydoğu Asya-Avrupa arasında devam eden ticari ve kültürel etkileşim meydana gelmiştir. Tarihte benzer örneği bulunmayan İpek Yolunun tarihi, kültürel, ekonomik ve iletişim özellikleri incelendiğinde günümüz siyasi, ekonomik, turistik ilerleme ve gelişim yolları taklit edilerek çağdaş varyasyonunun inşa edilmesi olası gözükmektedir (Lim, 2009:568).

Turizmin tarihi gelişiminde pek çok noktanın araştırılmaması nedeniyle Kazakistan’da turizmin başlangıcı 1900’de Dağcılar Birliği’nin kurulması ile başlatılmıştır. Bu kurum ile ilk dağ gezileri ve ilgili turistik gezilerin ilk yapıldığı organizasyon olmuştur. Sovyetler Birliği’nden ayrılan ülkeler için turizmin tarihi üç dönem halinde incelenmektedir (Lim, 2009:569).

1- Rusya’da turizm işletmeciliğinin oluşması, 2- Sovyet turizm işletmeciliğinin oluşması, 3- Sosyalizmin başlangıç döneminde turizm.

Kazakistan tarihi Sovyet turizminde önemli pay sahibidir. Günümüzdeki Rus araştırmacılar, yukarıda adı geçen üç turizm döneminden yola çıkarak, siyasi ve ekonomik etkenlerden yola çıkarak dünya ve Kazakistan turizmini içine alan dört ayrı dönem olduğuna karar kılmışlardır.

1930-1931 yılları arasında gerçekleşen Avrupa gemi turları Kazakistan turizminin uluslararası düzeyde olduğunun göstergesi olarak kabul edilebilir. Diğer taraftan Kazakistan topraklarından geçen İpek Yolu üzerinde gerçekleşmiş olan turizm faaliyetleri uluslararası turistik faaliyet olarak algılanmalıdır. Bundan dolayıdır ki dünya ve Kazakistan turizmi için dört aşamalı dönem daha uygun olmaktadır. Bu dönemler şu şekilde sıralanabilir (Lim, 2009:569):

2. 19.ve 20. Yüzyıl arasında geçen turizm şirketlerinin oluşması ve elit turizmin

geliştiği dönem,

3. 20.Yüzyıl başından İkinci Dünya Savaşı sonuna kadar geçen süre bu zaman

diliminde sosyal turizm oluşmuştur,

4. İkinci Dünya Savaşı’nda sonra günümüze kadar geçen süre zarfı. Bu son

zaman dilimi içerisinde turizm kitlesel olarak gelişmiş ve turizm endüstrisi çeşitli alanlar da gelişim göstermiştir.

Tarihi bilgilere göre Kazakistan’da turizm birinci yüzyıl öncesinde İpek Yolu üzerinde yapılan dini ve ticari geziler ile başlamaktadır. On dokuzuncu ve yirminci yüzyıl arası bölge turizmi ile alakalı kaynaklarda bölge etnografyası ile alakalı çalışmalar bulmak mevcuttur. Elde edilen kaynaklara dayanılarak uluslararası turizmin başlangıç tarihi 1956 olarak kabul edilmektedir. Bu alanda yayınlanan ilk rehber kitapçık ise 1932 tarihinde basılmıştır. Almatı-Issık Göl arası yaya olarak gerçekleştirilen ilk gezi faaliyeti 1929 tarihinde yapılmıştır (Kara, 2011:166).