3. LOJİSTİK: TANIM VE KAVRAMLAR
3.3. Lojistik Faaliyetler
Lojistik faaliyetler, tedarik zinciri yönetiminin parçaları olan lojistik türleri; giriş lojistiği, üretim lojistiği ve çıkış lojistiği kapsamında gerçekleştirilen faaliyetlerdir. Bu faaliyetlerden bazıları ürün akışına yönelik iken bazıları da hizmet akışına yöneliktir.
Tarihsel süreç içerisinde lojistikte değişen ihtiyaçlar farklı lojistik faaliyetlerini de ortaya çıkarmıştır. Bazı lojistik faaliyetler kullanılmaz olurken bazıları ise yeni bir lojistik faaliyet olarak ortaya çıkmaktadır. Lojistik faaliyetlerdeki bu değişim aynı zamanda lojistiği kullanan sektörlerin farklılıklarından da kaynaklanmaktadır. Bu nedenle ortak bir lojistik faaliyet listesinden bahsetmek zordur (Keskin, 2011) .
52
Tanyaş lojistik faaliyetlerini, dördü ürün akışı sürecinde diğer dördü de hizmet akışı sürecinde olarak değerlendirmiştir. Buna göre lojistik faaliyetler (2012);
Depolama Taşımacılık
Paketleme ve katma değer işlemleri Muayene- gözetim
Sipariş yönetimi Stok yönetimi Sigorta
Gümrük
Beşli ise lojistik faaliyetleri şu şekilde incelemiştir (2004);
Nakliye Depolama Envanter Yönetimi Elleçleme Sipariş işleme Paketleme Satın alma Enformasyon yönetimi
Şekil 3.6: Lojistik Faaliyetler31
Şekil 3.6’da görüldüğü gibi lojistik ilk etapta emek yoğun faaliyetlere sahip iken ikinci etapta ise yönetim ile ilgili faaliyetlere sahiptir.
31Tanyaş, 2012 ve Beşli, 2004 verilerinden oluşturulmuştur
Hizmet Akışı Faaliyetleri Ürün Akışı Faaliyetleri
53 Taşımacılık
Taşımacılık lojistiğin en önemli bileşenidir. Bu faaliyet ürünlerin sadece gidişini değil aynı zamanda geri dönüşünü de kapsayan, başlangıç noktasından bitiş noktasına kadar devam eden bir yapıdadır (Keskin, 2011) . Tedarik lojistiğinde hammaddelerin, yardımcı ürünlerin üretim noktalarına sevkiyatı, işletme lojistiğinde ürünlerin üretim noktaları ile depolar arası taşınması ve son olarak çıkış lojistiğinde bitmiş ürünlerin müşteriye ulaştırılması ulaşım faaliyetidir.
Depolama
Depolama belirli bir noktadan gelen ürünlerin teslim alınıp, belirli bir süre korunup, belirli noktaya gönderilmek üzere hazırlanmasıdır. Depolara kullanım amaçlarına göre farklı isimler almaktadır. Bunlar; klasik depo, dağıtım merkezi, toplama merkezi, aktarma merkezi ve sipariş işleme merkezidir (Tanyaş 2012). Sürekli bir akımın konu olduğu lojistikte depolar bir duraklama, akış hızının sıfır olduğu noktalardır. Ürünün bir araçtan diğerine transferi, ürüne herhangi bir ilavenin yapılması gibi durumlarda depolar devreye girmektedir. Lojistikte depolar durağan bir yapıda değil, ürünün katma değerinin arttırıldığı noktalardır (Yıldıztekin, 2004).
Elleçleme
Elleçleme, malzemelerin kısa mesafeli taşınması işlemidir. Malzemelerin depoya taşınması, depoda istiflenmesi ve nakliye aracına taşınma işlemidir. Elleçleme işleminde froklift, vinç vb araçlar kullanılmakta ve faaliyet işletme dâhilinde yer almaktadır (Beşli, 2004).
Paketleme ve Katma Değer İşlemleri
Paketleme, üretim sürecinde ürünlerin kolay taşınması ve üretim sonucunda son ürünün müşteriye ulaştırılmasında olan faaliyet türüdür. Bu açıdan paketlemenin iki temel fonksiyonu vardır. Bunlardan ilki pazarlama fonksiyonudur. Ürünün çekiciliğinin arttırılması açısından bu fonksiyon önemlidir. Diğer fonksiyon ise malzemelerin taşınırken zarardan korunmasıdır (Keskin, 2011). Paketleme taşınma amacına ve ulaşım türüne göre değişkenlik göstermektedir.
54
Paketleme sürecinde ürüne yönelik katma değer faaliyetler de yer almaktadır. Bu faaliyetlerden bazıları koruyucu ambalajlama, etiketleme, bandrolleme, bar- kod uygulaması, küçük montajlar ve faturalamadır (Yıldıztekin, 2004).
Stok Yönetimi
Stok, satışa sunulmaya hazır ürünlerin tümüdür. Ne nitelikte, ne tarzda ne kadar ürünün vb stoklanacağı meselesi firma için ekonomik açıdan önemlidir. Ürünlerin eskime maliyetleri, alanda kaplayacakları alan- depolama maliyetleri gibi maliyet türleri firmalara ekonomik kayıplar getirecektir. Bu nedenle ideal bir stok yönetimi firmanın maliyetini azaltacaktır. Stok yönetimi sektörlere- firmalara göre değişkenlik göstermektedir. Ara ürün üreten bir firma ile hızlı tüketim ürünleri üreten bir firmanın veya modası çok kısa süre olan ürünleri üreten firmanın stok yönetimi aynı olmamaktadır (Keskin, 2011).
Daha önce de belirtilen tam zamanında üretim (just in time production) lojistik sektörüne bu noktada katkı sağlamaktadır. Tam zamanında üretimin otomotiv sektöründe (Toyota) ortaya çıkması otomotiv sektörüne yönelik taleplerin devamlı değişmesi ile ilgilidir. Bu nedenle özellikle teknolojinin yoğun olarak kullanıldığı (bilgisayar üretimi vb.) üretimlerde stok yönetimi daha da önemli bir durumdadır.
Sipariş Yönetimi
Müşteri memnuniyetini ön plana alan yönetimdir. Siparişin alınması, takvimin belirlenmesi, gerektiğinde müşteri talebi doğrultusunda ürününün gideceği noktanın değiştirilmesi, ürünün sağlıklı bir şekilde müşteriye ulaştırılması ve takvime uyulması gibi kriterler içermektedir. Ayrıca müşterilerin talepleri doğrultusunda elektronik sipariş sistemine geçmek de bu kriterler arasında sayılabilir (Beşli, 2004).
Lojistikte sigorta faaliyeti diğer sektör- firmalardaki sigorta işlemleri ile paraleldir. Personelin, araçların, taşınması- depolanması planlanan malzemelerin vb. sigorta işlemleri ile güvence altına alınmasıdır. Gümrük faaliyeti ise yurt dışından malzeme/ ürün gelmesi ile yurt dışına malzeme/ ürün gönderilmesi kapsamında gerçekleştirilir (Çancı ve Erdal, 2003).
55
Gümrük faaliyetlerinin lojistik faaliyetlerin gerçekleştiği alanda yapılması özellikle lojistik köy uygulamaları ile gelişmiştir. Lojistik köylerde gümrükleme ile ilgili birim yer almakta ve bu durum firmaların gümrük işlemlerini daha kolay ve hızlı yapmasına olanak sağlamaktadır (Aydın ve Öğüt, 2010).
Lojistik faaliyetlerin maliyet oranları
Lojistik maliyetinin toplam ürün maliyetine oranı sektörlere göre farklılık göstermektedir. Bu maliyet oranı aynı zamanda sahip olunan altyapıya (fiziksel ve teknolojik) da bağlıdır. Altyapının yetersiz olduğu bölgelerde/ firmalarda bu oran daha yüksektir.
Tanyaş’a göre (2012), lojistik toplam maliyetler ürün satış fiyatının %4–20 aralığı kadarıdır (s.29).
A.T. Kearney danışmanlık firmasının dünya genelinde yaptığı araştırmaya göre bazı sektörlere yönelik lojistik toplam maliyet ve bu maliyetin lojistik faaliyetlere göre dağılımı Çizelge 3.1’deki gibidir (Tanyaş, 2012’de aktarıldığı gibi);
Çizelge 3.1: Sektörlere Göre Lojistik Maliyetler32 Faaliyet Maliyeti
%/ Sektör Nakliye Depolama Yönetim Stoklama Toplam
Kâğıt 4.7 3 2.1 3.6 13.4 Beyaz eşya 2.5 2.6 2.9 4.6 12.6 Toptan 2.9 3 2.2 2.9 11 Yiyecek 3.7 2.2 1.7 2.8 10.4 Bilgisayar 2 2 2.5 3.8 10.3 Kimya 3.8 2.3 1.5 2.6 10.2 Makine 2.3 2.2 1.9 2.9 9.3 Otomotiv 2.7 2.3 1.2 2.7 8.9 Perakende 2.3 3 1.6 2 8.9 İlaç 2.2 2 2.1 2.5 8.8
Veriler incelendiğinde firmaların lojistik maliyetleri, satış cirosunun ortalama % 10,4’üne denk gelmektedir. Nakliye faaliyetinde en yüksek maliyet kâğıt sektörüne aitken, depolamada perakende- toptan, yönetimde beyaz eşya, stoklamada tekrar beyaz eşya ve toplamda da beyaz eşya sektörü en yüksek lojistik maliyete sahip olan sektördür.
32Tanyaş, 2012 verisinden oluşturulmuştur
56
Toplam lojistik faaliyetler içerisinde maliyet dağılımı ise Çizelge 3.2’deki gibidir;
Çizelge 3.2: Lojistik Faaliyetlerin Toplam Lojistik Maliyetine Oranları33
Toplam lojistik maliyeti içerisindeki en yüksek değer taşımacılık faaliyetine aittir. Stoklama ise ikinci derece maliyeti belirleyen faktör iken depolama toplam lojistik faaliyetinin %25’ini oluşturmaktadır.