Üçüncü Parti Lojistik Firmalarının Dağıtım Ağları ile Düzey 2 Sisteminin

Firmaların dağıtım ağları ile Düzey 2 sisteminin karşılıklı olarak değerlendirilmesinde ilk olarak bölge sayıları ile birlikte yoğunluk değerlerinin, daha sonra alan- nüfus dağılımlarının karşılaştırılması ve son olarak bu karşılaştırmaların yoğunluk haritalarının değerlendirilmesi ile desteklenmesi yararlı olacaktır.

Düzey 2 sisteminde 26 bölge bulunmaktadır. Bu sayı özellikle A (24) ve C (28) firmalarının bölge sayısına yakındır.

Ortalama yoğunluk değeri Düzey 2 sisteminde 94 olarak bulunmuştur. Bu değer A (97), C (94) ve D (92) firmaları dağıtım bölgelerinin ortalama yoğunluk değerlerine yakındır.

Kademelenme teorileri kapsamında Düzey 2 yapısı ile lojistik firmalarının dağıtım ağlarının benzeyip benzemediği alan- nüfus korelasyon değerleri aracılığı ile test edilmelidir. Nitekim kademelenme teorilerinde alan ve nüfus arasında doğrusal pozitif bir ilişki olduğu söylenmektedir.

Korelasyon katsayıları incelendiğinde lojistik firmaları dağıtım ağında değerin A, B, C ve D (E firması bölge sayısının az olması nedeni ile değerlendirmeye alınmamıştır) firmaları için sırasıyla 0.362, 0.459, 0.404 ve 0.449’dur. Ancak Düzey 2 sisteminde bu değer -0.107’dir. Bu durumda alan- nüfus ilişkisi açısından Düzey 2 sisteminde negatif, lojistik firmaları dağıtım ağı yapısında ise pozitif bir ilişki bulunmaktadır. Bu sonuç neticesinde lojistik firmalara ait dağıtım ağı yapısının kademelenme teorilerinde ortaya konulan alan- nüfus arasında doğrusal, güçlü ilişki yapısına Düzey 2 sisteminden daha yakın olduğu görülmektedir. Üstelik Düzey 2 yapısında negatif bir ilişkinin olması kademelenme teorilerindeki yapı ile ters bir durumdadır.

162

Böyle bir farklılığın ortaya çıkmasının nedenlerini görmek için yoğunluk haritaları kapsamında bölge sınırlarının karşılıklı olarak değerlendirilmesi ve farklılaşan bölge merkezlerinin incelenmesi gerekmektedir.

Lojistik firmalarının dağıtım ağında bölge sayısının batıdan doğuya gidildikçe azaldığı ancak Düzey 2 sisteminde böyle bir değişikliğin olmadığı görülmektedir. Bu nedenle firmaların dağıtım bölgelerinin belirlenmesinde nüfusun/ sosyo ekonomik yapının (görüşmelerden elde edilen sonuç), Düzey 2 bölgelerinin belirlenmesinde ise alan büyüklüğünün daha etkin bir rol oynadığı görülmektedir.

Düzey 2 sisteminde korelasyon değerinin negatif olmasının açıklaması daha küçük alanlarda daha fazla nüfusu ve daha büyük alanlarda daha az nüfusu barındırmasıdır. Bunun en güzel örneği İzmir ve Ankara bölgelerinde görülmektedir (aynı durum İstanbul için de geçerlidir, ancak İstanbul nüfus- alan korelasyonuna yüksek nüfusu nedeni ile bu değerlendirmeye alınmamıştır

). Kademelenme teorilerine göre İzmir ve Ankara sahip oldukları yüksek nüfus değeri ile daha geniş bir alana hizmet etmelidirler ancak bu bölgeler Düzey 2 sisteminde sadece kendi illerinden oluşmaktadır. İncelenen 5 lojistik firmasının dağıtım bölgelerinde de Ankara bölgesi kendi ili dışında başka illeri de etkilemektedir. İzmir bölgesi hakkında da aynı koşul C firması dışında geçerlidir. Nitekim C firması, Düzey 2 sistemi gibi İzmir ilini tek başına bir bölge olarak almıştır.

Bu durumun benzeri Adana ve Gaziantep bölgelerinde de geçerlidir. Nüfusu yüksek olan bu bölgelerin etki alanı Düzey 2 sisteminde, A, B ve C firmalarının dağıtım ağındaki Adana ve Gaziantep bölgelerinden daha küçüktür.

Düzey 2 yapısında tek ilin bölge oluşturduğu iller genelde nüfus açısından ülkede en yüksek değere sahip olan iller olan İstanbul, Ankara ve İzmir’dir. Lojistik dağıtım ağlarında ise bu durum, özellikle Akdeniz Bölgesi’nde, farklılaşmaktadır. İçel ( Mersin ) ili E firması dışında, Antalya ili C ve E firmaları dışında, Muğla ili A ve E firmaları dışında ve Denizli ili B ve E firmaları dışında tek il olarak bölgeler oluşturmaktadır.

163

Erzurum bölgesi firmaların dağıtım ağ yapılarının tamamında kendi doğusunu da (Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan) kapsayan bir yapıya sahiptir ancak Düzey 2 yapısında etki alanı daha dar tutulup Erzurum, Erzincan ve Bayburt illerinden oluşturulmuştur.

Güneydoğu bölgesinde lojistik firmalarında genel olarak Diyarbakır merkez konumunda geniş bir etki alanına sahipken, Düzey 2 yapısında Diyarbakır Şanlıurfa’ya bağlı bir bölge ili niteliğinde kalmıştır.

Dağıtım ağlarında D firması dışındaki firmaların tümünde Adana ve İçel ( Mersin ) illeri farklı iki bölgenin merkezleri oldukları görülmektedir ancak Düzey 2 yapısında Adana ve İçel Adana merkezli bir bölge durumundadır.

Yüksek nüfusu nedeni ile alan- nüfus dağılımına dâhil edilmeyen İstanbul bölgesinin sınırları da Düzey 2 sistemi ile firmaların dağıtım ağı yapısında farklılaşmaktadır. Düzey 2 yapısında tek başına bir bölge ifade eden İstanbul ili, C ve D firmaları yapısında da aynı özelliktedir. Ancak A, B ve E firmaları dağıtım ağında ise özellikle Trakya bölgesini etkisine alarak daha geniş bir bölge oluşturmaktadır.

Düzey 2 yapısı ile firmaların dağıtım ağlarının karşılaştırılmasında bölge merkezlerinin nasıl farklılaştıklarını da değerlendirmek gerekmektedir. Bu amaçla farklılaşan bölge merkezlerinin listesi oluşturulmuştur. Bu kapsamda en az 3 lojistik firması dağıtım ağında bölge merkezi olup Düzey 2 sisteminde bölge merkezi olmayan iller ile Düzey 2 sisteminde bölge merkezi olup en az 3 lojistik firması dağıtım ağında ortak olarak bölge merkezi olmayan iller tespit edilmiştir (Bkz: Çizelge 5.18).

164

Çizelge 5.18: Lojistik firmaları dağıtım ağı merkezleri ile Düzey 2 sistemi

merkezlerinin karşılaştırılması

En Az 3 Lojistik Firmasında Ortak Olup Düzey 2 Sisteminde Olmayan Bölge Merkezi Yapısındaki İller

Düzey 2 Sisteminde Olup En Az 3 Lojistik Firması Dağıtım Ağında Ortak Olarak Olmayan Merkez Yapısındaki İller

1. AFYON 1. AGRI 2. AKSARAY 2. AYDIN 3. AMASYA 3. HATAY 4. DENIZLI 4. KASTAMONU 5. DIYARBAKIR 5. KIRIKKALE 6. DUZCE 6. KOCAELI 7. ESKISEHIR 7. KONYA

8. ICEL (MERSİN) 8. MANISA

9. MARDIN 10. SANLIURFA 11. TEKIRDAG 12. VAN

13. ZONGULDAK

Farklılaşan bölge merkezleri incelendiğinde Düzey 2 sisteminde 13 bölge merkezinin (toplam bölge merkezi sayısının yarısı) lojistik firmaları dağıtım ağında genel anlamda (5 lojistik firmasının en az 3’ünde) bölge merkezi olarak değerlendirilmedikleri görülmektedir. Lojistik firmaları dağıtım ağında ortak olan 8 bölge merkezi ise Düzey 2 yapısında merkez niteliğinde değildir. Merkezlerin bu şekilde farklılaşmasının nedenlerinden bazıları ise daha önce farklı bölümlerde açıklandığı gibi şunlardır:

Firmaların lojistik hizmeti verdiği üreticilerin bulundukları merkezlerin farklı olması bölge merkezlerinin seçiminde önemli iken Düzey 2 yapısında bölge içerisinde (genelde) nüfusu yüksek olan ilin bölge merkezi olması

Düzey 2 yapısında yüksek nüfus değerine sahip merkezlerin etki alanlarının daha küçük olması ve dolayısı ile komşusu olan illerin farklı bölgeler oluşturması

Lojistik firmalarının merkez ve bölge belirleme kriterlerine bakıldığında (yarı yapılandırılmış görüşmeler neticesinde) ülkedeki nispeten gelişmiş bölgeler tercih edilmektedir. Bu bölgeler ulaşım durumu açısından daha ideal bir yapıda, büyük tüketim merkezlerini barındırmaktadır. Bunun dışında önemli üreticiler bu bölgelerde yer seçmektedir. İş gücü bu bölgelerde daha fazladır vb. Bu nedenle, daha önce de belirtildiği gibi, lojistik firmaların bölge dağıtım merkez sayıları ülkenin batısında doğusuna göre daha fazla olması

165

Düzey 2 yapısında, devletçi bakış açısı gereği, kamu hizmetlerinin tüm ülkeye dengeli yayılması amacı ile firmaların dağıtım ağından farklı olarak bölge merkez sayılarının doğu ve batıda daha dengeli olması. Firmalarda nüfusun farklılaşması ile doğu ile batı arasında bölge/ merkez sayılarının farklılaşması

167