Lizbon SözleĢmesi’nin Değerlendirilmesi:

Lizbon SözleĢmesi kendisinden önceki SözleĢmelerden farklı olarak coğrafi köken gösteren iĢaretlerden biri olan menĢe adlarını uluslararası tescil ile uluslararası alanda koruyan ilk sözleĢme‘dir.

SözleĢme kendinden önce yürürlüğe giren Paris ve Madrit SözleĢmeleri‘nin eksik taraflarını gidermiĢ ve bu SözleĢmelerin kaynak iĢaretlerine sağladığı

korumadan daha üstün bir korumayı menĢe adalarına sağlamıĢtır. SözleĢme menĢe adlarını kullanmaya yetkili olmayan kiĢilerin bu adları, ürünün gerçek kaynağı belirtilse dahi kullanılmasını hatta tercüme olarak veya ‗tür‘, ‗tip‘, ‗yapım‘, ‗taklit‘ gibi sözcüklerle bir arada kullanılması yasaklanmıĢtır. MenĢe adlarına sağladığı bu üstün koruma SözleĢme‘nin olumlu tarafıdır.285

Fakat SözleĢme içerdiği bazı hükümlerden dolayı eleĢtirilmektedir bu durum SözleĢme‘ye taraf olan ülkelerin sayısının az olmasına neden olmakta ve menĢe adlarının uluslararası alanda etkin bir Ģekilde korunmasını engellemektedir.

Ancak SözleĢme sadece menĢe adlarını korumaktadır ve bu tanıma uymayan kaynak iĢaretleri ve coğrafi iĢaretler SözleĢme kapsamında korunmamaktadır. SözleĢme‘nin sağladığı bu dar kapsamlı koruma SözleĢme‘ye taraf olan ülkelerin az olmasına neden olmuĢ ve bu nedenden dolayı birçok ülke SözleĢme‘ye taraf olmamayı tercih etmiĢtir286

SözleĢme‘nin menĢe adlarına markalar karĢısında üstünlük tanıyan ve daha önce tescil edilen markaların sonradan Lizbon SözleĢme‘si kapsamında tescil edilen menĢe adları karĢısında terkinine neden olan SözleĢme‘nin 5/6. maddesi doktrinde eleĢtirilmiĢtir. SözleĢme‘nin menĢe adlarını diğer sınai haklar karĢısında üstün tutması ve marka sahiplerinin daha önceden markalarını iyi niyetle tescil ettirip uzun yıllar kullanmasına rağmen SözleĢme‘nin marka sahiplerinin uzun yıllar haklı olarak sahip oldukları markalarından menĢe adı lehine vazgeçmelerini istenmesinin marka hakkı sahipleri yönünden adil olmadığı savunulmaktadır. INTA, SözleĢme‘nin TRIPs ile çeliĢen hükümler içerdiğini, SözleĢme‘nin üye ülkelerden birinde önceden tescil edilmiĢ bir marka ile Lizbon SözleĢmesi‘nce tescili yeni yapılan bir menĢe adının karĢı karĢıya gelmesi durumunda Lizbon SözleĢmesi‘nin açık bir Ģekilde menĢe adına üstünlük sağlayarak tescilli markanın en geç iki yıl içinde iptal edilmesinin tescilli markaların haklarına zarar verdiğini belirtmiĢtir. TRIPs koruma konusunda minimum standartları belirtmiĢtir ve TRIPs‘in 16/1. maddesi tescilli marka sahibinin, üçüncü kiĢilerce ‗karıĢtırma ihtimali‘ yaratan benzer ‗iĢaretler‘ kullanımını

285 _{Yıldız, Paris, Madrit ve Lizbon SözleĢmeleri, s. 86.} 286 _{Baeumer, Santenay, s. 18.}

engelleme konusunda münhasır bir hakkı bulunmaktadır. Burada bahsi geçen iĢaretler kavramına menĢe adları da girmektedir ve INTA sınai haklar konusunda ‗ilk gelen ilk hak sahibi olur‘ ilkesini savunmaktadır. INTA bu savına dayanak olarak menĢe adlarının markalardan farklı bir uygulamaya sahip olamayacağını ve sınai mülkiyet hukukunun bu genel ilkesinin geçerli olması gerektiğini belirtmektedir. INTA ayrıca menĢe adlarının markalar karĢısında üstün olabileceği tek durumun Ģaraplar üzerine getirilen özel koruyucu hükümlerin ihlal edildiği veya markaların yanıltıcı olduğu durum olarak açıklamaktadır. INTA ayrıca Lizbon SözleĢmesi‘nin bazı noktalarda TRIPs‘e uygun olmayan hükümler içerdiğini, TRIPs‘de Paris SözleĢmesi, Bern SözleĢmesi, Roma AnlaĢması ve Entegre Devrelere ĠliĢkin AnlaĢma olarak bahsi geçen uluslararası sözleĢmeler istisnai sözleĢmeler arasında bulunan sözleĢmeleri içinde Lizbon SözleĢmesi‘nin bulunmamasından dolayı Lizbon SözleĢmesi‘nin hakkı azaltıcı hükümler içeremeyeceğini belirtmiĢtir ve TRIPs SözleĢmesi‘nin Lizbon SözleĢmesi‘nden sonra yürürlüğe girmesinden dolayı TRIPS‘in Lizbon SözleĢmesi‘nin yerini aldığını belirtmiĢtir. 287

SözleĢme‘ye taraf olan ülkelerin sayısının az olmasının diğer nedeni ise birçok ülkede menĢe adları herhangi bir resmi iĢleme gerek kalmadan genel hükümlere göre örneğin haksız rekabet veya tüketicinin korunması hükümlerine göre koruma sağlanmaktadır. Bu durumda bu menĢe adları SözleĢme‘nin 2/1. maddesindeki tanıma uysalar bile korunmaları resmi bir iĢleme dayanmadığı için bu menĢe adları SözleĢme kapsamında korunamayacaklardır.288

Ayrıca baĢvurusu yapılan menĢe adının bir üye ülke tarafından reddedilmesi için hangi geçerli nedenlerin esas alınacağı belirtilmemiĢ olması SözleĢme‘ye taraf olan ülkelerin sayısının az olmasına neden olmuĢtur.289

Jenerik adlar konusunda ise SözleĢme‘nin belirlediği kural ve konuyla ilgili herhangi bir istisna getirilmemiĢ üye ülkelerin birinde jenerik ad haline düĢen menĢe adlarının kaynak ülkede hala menĢe adı olarak

287 _{Issue Brief Lisbon Agreement For The Protection of Appellations of Origin, Violation of The}

TRIPS Agreement Prepared By The Issue Advocacy Subcommittee of The External Affairs Committe June 2000, http://www.inta.org/downloads/tap_ftaacomments2001_appendixA.pdf, (16.04.2008).

288 _{Jing Hua Zou, ‗Rice and Cheese, Anyone? The Fight Over TRIPS GIS Countries‘, Brooklyn}

Journal of International Law, Volume 30, No: 3, 2000, s. 1151.

korunuyor olması ve bu konuyla ilgili SözleĢme‘de herhangi istisna getirilmemiĢ olması SözleĢme‘ye taraf olan ülkelerin sayılarının az olmasına neden olmuĢtur.290

Lizbon SözleĢmesi‘nin günümüz koĢullarında daha fazla iĢlerlik kazanabilmesi ve SözleĢme‘ye taraf ülkelerin artabilmesi için SözleĢme‘nin hükümlerinde bazı değiĢikliklere gidilmesi gerekmektedir en azından SözleĢme‘nin 5/6. maddesinde görülen belirsizliğin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Özellikle SözleĢme‘nin 5/6. maddesiyle ilgili markanın tescilli olması ve/veya marka sahibinin korunan haklarının olması durumunda sorunun nasıl çözüleceği hususunda SözleĢme açık hüküm içermemekte ve sorunun çözümünü ulusal hukuk düzenlemelerine bırakmıĢtır.291