Hayvan Soylarının Coğrafi ĠĢaret Olarak Tescil Edilmesi:

Hayvan soylarının coğrafi iĢaret olarak tescil edilmesi uluslararası sözleĢmelerde ve uygulamalarda rastlanan bir durum olmamasına rağmen Türk Patent Enstitüsü tarafından önceki yıllarda Gemlik Türk Atı, Kars Çoban Köpeği, Türk Tazısı, Kangal Koyunu, Kangal Türk Çoban Köpeği, AkbaĢ Türk Çoban Köpeği, Kangal Çoban Köpeği coğrafi iĢaret olarak tescil edilmiĢlerdir. Burada bir ayrım yapmak gerekmektedir. Hayvanların ürünlerinden yani etinden, yününden üretilen ürünler tescil edilebilmektedir örneğin Parma jambonu, Ġskoç dana eti gibi. Fakat uluslararası uygulamada hayvanların ırk özelliklerinin korunması için bu canlıların tescil edildiği görülmemiĢtir. Hayvana ırk özelliklerini veren özellikler toprak, iklim gibi doğa veya üreticilerin üretim yaparlarken kullandıkları teknik gibi beĢeri unsurlar değil onların genleridir.83

Dericioğlu, Türk Patent Enstitüsü

81

Gündoğdu, Türk Hukukunda Coğrafi ĠĢaret Kavramı, s. 12, Cahit Suluk ,Ali Orhan, Uygulamalı Fikri Mülkiyet Hukuku, Cilt 2, Genel esaslar-Fikir ve Sanat Eserleri, Ġstanbul, 2005 s. 22, Tekinalp, s. 23. Tekinalp CoğĠĢKHK 1. madde hükmünün sadece mallar için coğrafi iĢaretlerin tescil edilebileceği zannını uyandırmaktaysa da hizmetler için de kullanılabileceğini belirtmekte ve bunlara örnek olarak ılıca ve kaplıcaları göstermektedir.

82 _{Coğrafi ĠĢaretler KHK Taslağında da bu konuyla ilgili herhangi bir düzenleme yapılmamıĢtır.} 83 _{Serap Tepe, ‗Coğrafi ĠĢaretlerin Ekonomik Etkileri‘, Türk Patent Enstitüsü, Uzmanlık Tezi, Ankara,}

tarafından tescillenen köpek ve atlarla ilgili olarak, Türk köpek ve atlarının coğrafi iĢaret olarak tescil edilmelerinin ilginç örnekler olduğunu, köpek ve atların coğrafi iĢaret olarak tescil edilmelerinin hukuki açıdan mümkün olamayacağını belirtmiĢtir.84_{Aksi görüĢü savunan Suluk ve Orhan ise Coğrafi ĠĢaretler Hakkında}

Kanun Hükmünde Kararname 5. maddesinden dolayı hayvan soylarının tescil edilebileceğini belirtilmiĢlerdir.85

Kanımca hayvan soylarını korumak, hayvanların yurt dıĢına kaçırılmasını ve nesillerinin tükenmesini önlemek amacıyla hayvanların coğrafi iĢaret tescilleriyle korunmaya çalıĢılması hukuka aykırıdır. Zira hayvan ıslahı ve soy kütüklerinin tutulması, tescili hususları 4631 sayılı Hayvan Islahı Kanunu86

ve ilgili yönetmelikleri ile esasen Tarım ve Köy iĢleri Bakanlığı‘nın yetki ve görevindedir.87

Bu uygulamanın yanlıĢlığı ilk derece mahkemelerinin verdiği kararlarla ortaya çıkmaktadır. Tarım ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü‘nün Türk Patent Enstitüsü ve Kangal Kaymakamlığı aleyhine coğrafi iĢaret tescil baĢvurusuna yapılan itirazın reddi kararlarının iptali ile tescil olunan ‗Kangal Çoban Köpeği‘ coğrafi iĢaretinin hükümsüzlüğüne yönelik açtığı davada, Ankara Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi söz konusu coğrafi iĢaretin hükümsüzlüğüne ve sicilden terkinine hükmetmiĢtir.88

Diğer bir dava olan Tarım ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü‘nün Türk Patent Enstitüsü ve Milli Savunma Bakanlığı aleyhine açtığı davada Ankara 3. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi ‗AkbaĢ Türk Çoban Köpeği‘ coğrafi iĢaretinin hükümsüzlüğüne ve sicilden terkinine hükmetmiĢtir.89

B. ĠĢaret:

Coğrafi iĢaretin bir diğer unsuru ise iĢarettir. Ürünün kaynaklandığı coğrafi yeri gösteren adlar, iĢaretler veya sembollerdir. Ürünün kaynaklandığı coğrafi yeri, kökeni açıkça ürünün kaynaklandığı yerin adını belirten iĢaretlere doğrudan

84 _{M. Kaan Dericioğlu, Coğrafi ĠĢaretler, Legal Fikri ve Sınai Haklar Dergisi, Yıl 1, sayı 3, Ġstanbul,}

2005, s. 665.

85

Suluk , Orhan s. 22

86 _{RG. 10.03.2001, 24338S.}

87 _{Anadolu mandası, Ankara keçisi, Denizli horozu gibi türler hayvan soyu olarak ırk özellikleri soy}

tüküğüne tescil edilerek Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı tarafından koruma altına alınmıĢtır.

88

Ankara 3. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi‘nin Esas No: 2004/194 Karar No: 2006/342 01.06.2006 tarihli yayımlanmamıĢ kararı.

89 _{Ankara 3. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi‘nin Esas No: 2006/506, Karar No: 2006/40}

kaynak iĢareti denir. Örneğin ‗Made in Turkey‘ gibi. Ürünün kaynaklandığı coğrafi yerin doğrudan belirtilmesine gerek yoktur bu yeri çağrıĢtıran zihinlerde bu yerlerle özdeĢleĢen bir iĢaretin, sembolün ya da Ģeklin kullanılması da mümkündür. Ürünün kaynaklandığı yeri açıkça o yerin adıyla göstermeyen baĢka iĢaret, ad ya da Ģekillerle gösterildiği durumlarda dolaylı kaynak iĢaretinden bahsetmiĢ oluruz. Dolaylı kaynak iĢaretlerine örnek olarak Ġstanbul menĢeli mallar için ‗Boğaziçi Köprüsü‘, Paris için ‗Eiffel Kulesi‘ örnek olarak verilebilir. Ayrıca coğrafi kökeni hatırlatan iĢaret ya da sembol olarak90 o coğrafi bölgeyle özdeĢmiĢ hayvan91 ya da yer Ģekilleri92 hatta ünlü kiĢilerin isimleri kullanılabilinir.

Ürünün kaynaklandığı coğrafi yerin dolaylı yönden belirtilmesi amacıyla, coğrafi yerin adı dıĢında bir adın kullanılması durumunda geleneksel adlardan söz edilir. Geleneksel adlar coğrafi yerin adını açıkça belirtmeyerek, malla coğrafi köken arasındaki bağlantıya iĢaret eden, coğrafi kökenin dolaylı olarak belirtilmesini ifade eden adlardır.93

Bu tür isimlere örnek olarak feta peyniri ve Basmati pirinçleri örnek gösterilebilinir. ‗Feta‘ kelimesi, bu peynir türünün üretildiği coğrafi yerin adını içermemektedir. Kelime sözlükte dilim anlamına gelmektedir. Bununla birlikte ‗feta peyniri‘ ifadesi belirli özelliklere sahip ve belirli bir coğrafi alanda üretilen peynir türüne iĢaret etmektedir ve geleneksel ad olarak kabul edilmektedir. 94

1883 tarihli Paris SözleĢmesi‘nin 10/1 maddesine göre doğrudan ve dolaylı kaynak iĢaretleri korunmaktadır. Lizbon SözleĢmesi‘nin 2/1 maddesine göre ise ürünlerin menĢe adı olarak korunabilmeleri için mutlaka tescil edilirken ürünün kaynaklandığı yerin isminin belirtilmesi gerekmektedir. SözleĢmeye göre dolaylı kaynak iĢaretlerinin tescil edilmesi mümkün değildir. Aynı Ģekilde 510/206 sayılı Avrupa Birliği Tüzüğü‘nde de menĢe adında da Tüzüğün 2/1 maddesine göre ürünün kaynaklandığı coğrafi yerin adı mutlaka belirtilmelidir. Avrupa Birliği Tüzüğünde sadece kural olarak doğrudan nitelikli kaynak iĢaretleri korunmaktadır. Ayrıca Tüzüğün 2. 1.b maddesine göre menĢe adında olduğu gibi coğrafi iĢaret kavramında

90 _{Ġrlanda için dört yapraklı gonca.} 91

Çin için Panda Ayısı ya da Almanya için Ayı.

92 _{Ġsviçre için Ġsviçre Alp‘lerinin görüntüsü.}

93 _{O‘Connor, The Law of Geographical Indications, s. 52, Audier,s. 28.} 94 _{Yıldız, Coğrafi ĠĢaret Kavramı, s. 48.}

da mutlaka coğrafi yerin adı belirtilmelidir. Tüzük sadece doğrudan nitelikli coğrafi iĢaretleri korumaktadır. Böylece ürünlerin coğrafi kökenini gösteren ve ürünlerin bu yerden kaynaklanan belirgin nitelik, özellik ya da ününe dolaylı göndermede bulunan iĢaretler, AB Tüzüğü‘ne göre coğrafi iĢaret sayılmayacaklardır.95

Ancak Tüzüğün 2/2. maddesi bu kurala istisna getirerek geleneksel olarak yerleĢmiĢ adlar 2/1/b maddesinde belirtilen Ģartları taĢımaları halinde coğrafi iĢaret sayılabilmektedirler.96

TRIPs SözleĢmesi‘nde ise coğrafi iĢaret tanımı Avrupa Birliği Tüzüğünde belirtilen tanımdan daha geniĢ bir tanımı vardır ve coğrafi iĢaretlerin malın kaynaklandığı coğrafi yerin adından, coğrafi yer adı olmayan bir addan veya iĢaretten oluĢmasına izin vermektedir. SözleĢmenin 22/1 maddesinde gösterge ‗indication‘ kavramı kullanılmıĢtır ve coğrafi ad yerine gösterge kavramının temel alınmasıyla birlikte coğrafi kökene dolaylı yönden iĢaret eden adlar SözleĢme kapsamında korunmaktadır. Bir malın coğrafi iĢaret olarak korunması için malın kaynaklandığı yerin adının açıkça belirtilmesi gerekmemektedir.

C. Belirli Bir Coğrafya:

Coğrafi iĢaretten bahsedebilmek için öncelikle ürünün geldiği bir kaynağa, mekana ihtiyaç vardır. Ürünün kökenini belirten coğrafya, ulusal ve uluslararası sözleĢmelerde hemen hemen aynı Ģekilde tanımlansa bile bu tanımlarda farklılıklar bulunmaktadır. Örneğin Lizbon SözleĢmesi‘nde bir ürünün menĢe adı olabilmesi için mutlaka o ürünün kaynaklandığı coğrafi yerin ya da bölgenin adının belirtilmesi gerekmektedir. Lizbon SözleĢmesince tescil edilmiĢ ürünlere örnek olarak Porto ġarabı, Ġskoç Viskisini gösterebiliriz. 510/206 sayılı Avrupa Birliği Tüzüğü‘nün 2/1/a maddesine göre menĢe adından bahsedebilmek için ürünün üretimi, iĢlenmesi ve hazırlanması iĢlemlerinin tamamının belirtilen coğrafi alan sınırları içinde yapılması gerekmektedir. Belirtilen coğrafi alan kavramının anlamı Ģartnamede

95 _{Gevers‘e göre AB Tüzüğü‘nde dolaylı coğrafi iĢaretlerin tescil edilememesinin TRIPs‘e aykırı}

olduğunu ve bu nedenle Tüzükteki tanımın TRIPs‘e uyumlu olacak Ģekilde değiĢtirilmesi gerektiğini savunmaktadır. Gevers, bu eleĢtirileri o tarihte yürürlükte olan 2081/92 sayılı eski Tüzüğe referans vererek yapmıĢtır fakat 510/206 sayılı yeni AB Tüzüğünde‘de kavram açısından eski Tüzük ile arasında bir fark olmadığından yapılan eleĢtiriler günümüzde de geçerliliğini sürdürmektedir. Gevers, s. 149.

belirtilen coğrafi alandır. Tüzüğün 2/1/b maddesine göre ise ürünün üretimi, iĢlenmesi ve hazırlanması iĢlemlerinden en az birinin belirtilen coğrafi alan içinde yapılması gerekmektedir. Böylece ürünün Ģartnamede belirtilen coğrafi alan dıĢında üretilmesi yasaklanmamıĢtır.

TRIPs SözleĢmesi‘nin 22/1. maddesinde ise ürünün kalitesini, itibarını veya diğer özelliklerinin coğrafi bölgeye atfedilmesi Ģartı aranarak belirli bir coğrafya unsurunu karĢılamak üzere ‗bir üye ülke, bu ülkedeki bir bölge veya yöre‘ ifadesi kullanılmıĢtır.

CoğĠĢKHK‘de ise menĢe adı tanımlanırken 3/a maddesinde ‘Coğrafi sınırları

belirlenmiş bir yöre, alan, bölge veya çok özel durumlarda ülkeden kaynaklanan bir ürün olması’ 3/c maddesinde ise ‘Üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümüyle bu yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılan bir ürün olması’. Mahreç iĢareti ile

ilgili hükmünde ise 3/5a‘da ‗Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan, veya

bölgeden kaynaklanan bir ürün olması’ ve 3/5c‘de ise ‗Üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az birinin belirlenmiş yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılan bir ürün olması’ gerekmektedir. Ayrıca CoğĠĢKHK 8/1-d maddesi ve Yönetmeliğin

5/3-g maddesine göre tescil için baĢvururken ‘yöre, alan veya bölgenin coğrafi

sınırlarını açıkça tanımlayan ve belirleyen bilgi ve belgelerin de başvuruya eklenmesi gerekmektedir’.

D. Ürün Ayırt Edici Özelliğe Sahip Olmalıdır:

Coğrafi iĢaret olarak bir ürünün tescil edilip, korumadan yararlanabilmesi için o ürünün mutlaka ayırt edici özelliğe sahip olması gerekmektedir. Lizbon SözleĢmesinde bir ürünün korunabilmesi için SözleĢmenin 2/1. maddesine göre ‗kalitesinin ve karakteristik özelliklerinin‘ olması Ģartı aranmıĢtır. Ancak SözleĢme ürünün ‗kalitesi‘ ve ‗karakteristik özellikleri‘ kavramlarını açıklamamıĢtır. TRIPs SözleĢmesinin 22/1. maddesine göre bir ürünün coğrafi iĢaret olarak korunabilmesi

için ‗belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özelliklere‘ sahip olması gerekmektedir.97

Tarım Ürünleri ve Gıda Maddelerinde Coğrafi ĠĢaretlerin ve MenĢe Adlarının Korunması Hakkında 510/2006 sayılı AB Tüzüğü‘nde ise bir tarım ürünün veya gıda maddesinin menĢe adı olabilmesi için Tüzük‘ün 2/1a maddesine göre tarım ürünü veya gıda maddesinin tüm veya esas nitelik veya özelliklerinin, belirli coğrafi çevreye özgü doğal ve beĢeri unsurlardan kaynaklanması gerekmektedir. 510/2006 Sayılı Tüzük‘te ‗nitelik‘ ve ‗özellik‘ kavramlarının tanımları yapılmamıĢtır.98 Tüzük menĢe adı tanımında ürünün nitelik veya özelliklerinin belirli bir coğrafi çevreden kaynaklanması gerektiğini belirtmiĢtir. Bu nedenle sadece ürünün niteliğinin veya özelliğinin bu coğrafi bölgeden kaynaklanması yeterli sayılmıĢtır. Tüzük‘te, TRIPs‘de olduğu gibi ün kavramına yer verilmemiĢtir. 99

510/2006 sayılı Avrupa Birliği Tüzüğü‘nde ise bir tarım ürünün veya gıda maddesinin coğrafi iĢaret olabilmesi için Tüzüğün 2/1b maddesine göre ürünün ‗belirgin bir nitelik, ün veya diğer özelliklerden‘ birini taĢıması gerekmektedir. Bu hükme göre bir tarım ürünün veya gıda maddesinin coğrafi iĢaret olabilmesi için ürünün niteliği veya ününün veya diğer özelliklerinden sadece birinin bulunması yeterlidir.

97 _{Nitelik ve diğer özellikler objektif olsa da ünün sübjektif bir unsur olduğuna iliĢkin bilgiye bkz.}

Auider, s. 17, TRIPs SözleĢmesinde bahsedilen nitelik, ün ve diğer özellikler kavramlarıyla ilgili açıklamalar için, WIPO: Geographical Indications, SCT/10/4, Standing Committee on the Law of Trademarks, Industrial Designs and Geographical Indications, Tenth Session, Geneva, April 28-May 2, 2003, http://www.wipo.int /edocs/mdocs/sct/en/sct_10/sct_10_4.doc (16.08.2007)

98 _{Avrupa Birliği‘nde kalite kavramı ülkeden ülkeye değiĢmektedir. Kuzey ülkeleri için kalite sağlık}

ve hijyen koĢullarına uygun Ģekilde üretilen ürünler için kullanılmaktadır oysa güney ülkelerinde kalitenin daha geniĢ bir anlamı vardır. Güney ülkelerine göre kalite ürünün kaynaklandığı coğrafi yörenin özelliklerine sahip olup olmamasıyla ilgilidir. Dominique Barjolle, Bertil Sylvander, ‗Protected Designations of Origin and Protected Geographical Indications in Europe:Regulation or Policy? Recommendations, European Commission ,PDO (Protected Designation of Origin) and PGI (Protected Geographical Indication) Products:Market, Supply Chains and Institutions‘, Final Report, June 2000, http://www.origin-food/pdf/pdo-pgi.pdf (02.02.2008).

99

Her ne kadar Tüzükte ün kavramına yer verilmemiĢ olsa da Almanya‘da yapılan bir araĢtırmaya göre tüketiciler belirli bir markaya ve üne sahip olan ürünleri coğrafi iĢaretli ürünlerle karĢılaĢtırıldığında daha çok tercih etmektedirler. Maren Luth, Achim Spiller, ‗Brands as Quality Signals in The Meat Market: Lessons From The Poultry Sector‘, Paper Presented in 92nd EAAE (European Association of Agricultural Economists). Seminar on Quality Management and Quality Assurance in Food Chains, 2-4 March 2005, Göttingen, Germany, http://www.eaae.uni- goettingen.de, (12.10.2008). Portekiz‘de yapılan baĢka bir araĢtırmaya göre tüketicilerin Ģarap alırlarken en çok önem verdikleri hususların baĢında Ģarabın üretildiği bölge olurken ikinci unsur olarak ise Ģarabın markası ve fiyatı gelmektedir. Cadima Josè Ribeiro, Freitas Josè Santos, ‗Portuguese Quality Wine and The Region o Origin Effect Consumers‘ Retailers‘ Perceptions, NIPE WP 11/2008, http://www3.eeg.uminho.pt/economia/nipe/docs/2008/NIPE_WP_11_2008.pdf, (26.04.2010)

CoğĠĢKHK 3/5-b maddesine göre mahreç iĢaretleri için ürünün ‗belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri‘ haiz olması gerektiği belirtilmiĢtir. CoğĠĢKHK menĢe adları için herhangi bir açıklama yapılmamıĢtır. 100

E.Ürünün Ayırt Edici Özellikleriyle Coğrafi Kökeni Arasında Bağlantı