ULUSLARARASI DÜZENLEMELERE GÖRE COĞRAFĠ ĠġARETLERĠN KORUNMAS
E. ġarap ve Alkollü Ġçkiler Üzerindeki Coğrafi ĠĢaretler Ġçin ÖngörülmüĢ Ek Koruma:
TRIPs SözleĢmesi‘nin 23/1. maddesine göre ‘ Her üye ülke, malların gerçek
menşei belirtilse veya gerçek coğrafi işaret tercüme edilse veya ‘çeşit’, ‘tür’, ‘stil’, ‘taklit’ vb. terimlerle birlikte kullanılsa dahi, şarapları, menşei söz konusu coğrafi işarette gösterilen yer olmayan şaraplarla özdeşleştiren veya alkollü içecekleri, menşei söz konusu coğrafi işarette gösterilen yer olmayan alkollü içeceklerle özdeşleştiren coğrafi işaretlerin kullanılmasını önlemek için ilgili taraflara hukuki imkanları sağlayacaktır.’ Bu maddeden açıkça anlaĢıldığı gibi TRIPs SözleĢmesi‘nin
23. maddesi Ģarap ve alkollü içkilere diğer ürünlerden farklı olarak ek koruma sağlamaktadır.
SözleĢme‘nin 23/1. maddesine göre sahte coğrafi iĢaretin kullanımının yasaklanabilmesi için bu kullanımın kamuyu yanıltması, kamuyu yanıltabilecek nitelikte olması veya haksız rekabet oluĢturması gibi Ģartları taĢıması gerekmemektedir bu nedenle sadece sahte coğrafi iĢaretin kullanımının varlığının
330 O‘Connor, s. 58; Gervais, s. 197; Dwijen Rangnekar, ‗Demanding Stronger Protection for
Geographical Indications: The Relationship Between Local Knowledge, Information and Reputation‘, United Nations University Institute for New Technologies Discussion Paper Series, The Netherlands, April, 2004, s. 13.
331Vick Waye, ‗Assessing Multilateral vs. Bilateral Agreements and Geographic Indications
Through International Food and Wine‘, 14 Currents: International Trade Law Journal, Winter 2005, s .58
olması SözleĢme‘nin 23/1. maddesinin uygulanabilmesi için yeterlidir.332
Bu nedenle Ģarap ve alkollü içkilere tanınan bu koruma diğer ürünlere tanınan genel nitelikli korumaya göre objektif ve tespiti daha kolay bir korumadır.
Ġlgili maddeye göre Ģarap ve alkollü içkilerin bu ek korumadan yaralanabilmeleri için sahte coğrafi iĢaret kullanımının aynı kategoride bulunan mallar üzerinde olması gerekmektedir. Böylece Ģarap üzerinde alkole iliĢkin sahte coğrafi iĢaretin kullanılması veya alkollü içki üzerinde Ģarap ile ilgili sahte coğrafi iĢaretin kullanılması durumunda SözleĢme‘nin 23/1. maddesi değil bütün mallar için getirilen genel nitelikteki 22/2.a hükmü geçerli olacaktır.333
SözleĢme‘nin bu hükmüne göre ‗Kaliforniya Chablis‘, ‗Almanya‘da üretilen ġampanya tarzında köpüklü Ģarap‘, ‗Amerikan ġampanyası‘ gibi ifadelerin kullanılması yasaktır. Oysa ki SözleĢme‘nin 22/2. maddesine göre ‗Kanada‘da Comte Peyniri‘ veya ‗Ġtalya‘da üretilen Rokfor Peyniri‘ ifadeleri kullanılması yasak değildir.
SözleĢme üye ülkelerin hangi hukuki imkanları sağlayacakları konusunda herhangi bir açıklama yapmamıĢ üye ülkelere uygulayacakları hukuki imkanlar konusunda takdir yetkisini kendilerine bırakmıĢtır. SözleĢme‘nin 23/2. maddesinin dipnotunda ‗Üye ülkeler SözleĢmenin 42. maddesinin birinci cümlesinde belirtilen yükümlülüklerinin yanında334 idari iĢlemlerle de hukuki yaptırımlarını
uygulayabileceklerdir.
SözleĢme‘nin 24/4. maddesi SözleĢme‘nin 23/1. maddesinin istisnasını oluĢturmaktadır. 24/4. maddeye göre SözleĢmeye taraf olan üye ülkelerden biri eğer diğer ülkede Ģarap ve alkollü içkiler üzerindeki coğrafi iĢaretleri aynı ya da ilgili mal veya hizmetler üzerinde iyi niyetle veya SözleĢme‘nin imzalandığı tarih olan 15 Nisan 1994 tarihi itibarıyla en az on yıldan beri kesintisiz kullanıyor ise bu ülke diğer
332 O‘Connor, The Law of Geographical Indications, s. 57; Addor, Grazioli, s. 882; Correa, s. 232. 333
Yıldız, TRIPs, s. 74; Addor, Grazioli, s. 882.
334 SözleĢme‘nin 42. maddesi‘nin birinci cümlesinde üye ülkelere, hak sahiplerinin bu SözleĢme
kapsamındaki her türlü fikri mülkiyet hakkının uygulanması ile ilgili olarak, özel hukukla ilgili adli usulleri kullanmalarına olanak sağlama yükümlülüğü getirilmiĢtir.
ülkenin vatandaĢlarının veya o ülkede ikamet eden kiĢilerin bu kullanımını engelleyemez. Böylece örneğin Amerikan firmaları ‗Chablis‘ coğrafi iĢaretini sadece Amerika‘da kullanabilmekte olup diğer ülkelerde kullanamazlar. Ayrıca ilgili ülkede ikamet etmeyen yabancılar da söz konusu coğrafi iĢareti kullanmaya devam edemezler.
SözleĢme‘nin bu hükmünün uygulanabilmesi için coğrafi iĢaretin ya SözleĢme‘nin imzalandığı tarih olan 15 Nisan 1994 tarihinden önce iyi niyetle kullanılmaya baĢlanmıĢ ve bu tarihten itibaren kullanılıyor olması gerekir ya da 15 Nisan 1994 tarihi itibariyle en az on yıldan beri kullanılıyor olmalıdır.
TRIPs SözleĢmesi‘nin 24/4. hükmüne göre Ģarap ve alkollü içkilere iliĢkin mal veya hizmetler üzerindeki coğrafi iĢaretlerin bu mal veya hizmetlerle aynı veya ilgili mal veya hizmetler üzerinde kullanılması durumunda geçerli olmaktadır. SözleĢme‘nin coğrafi iĢaretleri tanımlayan 22/1. maddesi sadece mal kavramını temel almıĢ hizmetler üzerinde coğrafi iĢaretlerin olamayacağına hükmetmiĢse de 24/4. hükmü 22/1. hükmünün istisnasını oluĢturarak hizmetler üzerindeki coğrafi iĢaret kullanımlarının da ilgili Ģartların gerçekleĢmesi durumunda korunacağına hükmetmiĢtir. ġarap ve alkollü içkiler hizmetler alanında örneğin reklamlarda veya restoran menülerin kullanılabilirler.335
Ayrıca SözleĢme‘nin 24/4. hükmüne göre Ģarap ve alkollü içkilere iliĢkin mal veya hizmetler üzerindeki coğrafi iĢaretlerin bu mal veya hizmetlerle aynı olması gerekmemekte ilgili/bağlı mal veya hizmetlerde kullanılması yeterli olmaktadır. Böylece Ģarap üzerindeki bir coğrafi iĢaret diğer ülkede alkollü içki üzerinde kullanılıyor olsa dahi istenen Ģartları gerçekleĢtirmesi durumunda SözleĢme‘nin sağladığı korumadan yararlanabilir. Ayrıca bu kullanım sürekli olmalıdır. Kullanımın sürekliliğini bozacak her faaliyet ilgili üye ülkenin bu istisnai korumadan yararlanabilmesini engeller. Kullanılan coğrafi iĢaretin diğer üye ülkede korunmakta olan coğrafi iĢaretle aynı Ģekilde kullanılmıĢ olması gerekmemekte benzer bir kullanımın olması yeterli olmaktadır.
15 Nisan 1994 tarihinden önce iyi niyetle veya en az on yıldan beri kesintisiz olarak kullanılan coğrafi iĢaretin ne Ģekilde kullanılmıĢ olacağı konusunda SözleĢme‘de bir hüküm bulunmamaktadır bu nedenle daha önce kullanılan coğrafi iĢaret her hangi bir Ģekilde gerçekleĢmiĢ olabilir. Kullanılan iĢaret marka olarak, jenerik isim olarak veya coğrafi iĢaret olarak kullanılmıĢ olabilir.336