Lider Yönetici

Çevresel koşullardaki karmaşa, belirsizlik ve değişim ortamı insanların planlı ve programlı hareket etmesine çeşitli yönlerden kısıtlamalar getirmekte ve hatta imkânsızlaştırmaktadır. Artık insanlar yarın ne yapacaklarını tam olarak belirleyemez hale gelmişlerdir. Bu nedenle yöneticilerin gelecekteki olayları önceden planlayabileceği ve kontrol altında tutabileceği fikri (Eren, 2003:142) ve durumu idare etmek, statüyü korumak anlamına gelen geleneksel yöneticilik anlayışı tamamen değişmeye başlamıştır (Genç, 2004:31). Böylece yöneticiler, klasik örgütlerde görülen hiyerarşik yapıdan uzaklaşmaya, kademeler arası ilişkilerin şeklini değiştirmeye, katı kuralları yumuşatmaya, takım ve grup çalışmalarına önem vermeye, öneri sistemleri geliştirerek çalışanları keşfetmeye, onların yaratıcılıklarını, fikirlerini ve enerjilerini sorumlulukla hayata geçirmelerine (Eren, 2003:142) olanak sağlamaya yardım edecek bir yapı ortaya çıkarmaya çalışmaktadırlar.

Günümüzde bireylerin ihtiyaçlarının karşılanabilmesi ve bu ihtiyaçların örgütün amaçlarıyla bütünleştirebilmesi çok kolay olmayan ve giderek zorlaşan bir faaliyet olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle insanları en iyi şekilde yönetebilmek ve örgütün verimliliğini yükseltebilmek için, yönetenlerin yeni yönetim yeteneklerine sahip olmaları gerekmektedir. Bunun için de örgütlerin yönetim anlayışlarını değiştirmesinin yanında, yöneticilerin de davranışlarını, tutumlarını ve düşünce tarzlarını değişen bu yeni anlayışa uygun olarak değiştirmelerine gerek vardır

58

(Deliveli, 2010:3). Söz konusu bu değişim faktörleri yöneticileri yeni yönetim yöntemlerini keşfetmeye zorlamaktadır.

İyi bir yönetici gücü doğru zamanda ve doğru yerde kullanır, faaliyetlerde zayıflarla birlikte olmaktan kaçınır. Bunun başarısızlık olduğunu bilir. Amacı eldeki mevcut kaynaklar ile mümkün olan en fazla verimi elde edebilmektir. Gücün etkinliği organizasyonun ana gayesidir (Genç, 2004:144-145). Lider ise, var olan enerjisi, girişimciliği, özgürce düşünmesi, yaratıcı olması, hakkaniyeti, başkalarına yardım aşkı ve daha birçok özellikleri ile ve renkli, değişik bir insandır. Bu nedenle en küçük işletme ve kurumlardan en büyük topluluklara kadar, her çeşit insan gruplarının yaşama ve gelişmesi lider düzeyindeki yöneticilere gereksinim gösterir (Tosun, 1992:392). Bir organizasyonun başında bulunan yönetici aynı zamanda o organizasyonun lideridir. Etkili ve verimli bir şekilde uyumlu çalışmayı ancak bir lider, iyi bir lider yönetici sağlayabilir (Tortop, 1990:118). Sağlanan bu uyum ortamı sayesinde izleyiciler liderlerinin peşinden giderken aynı zamanda ona sevgi ve saygı duyarlar, ona inanırlar ve onu isteyerek takip ederler.

Yöneticiler organizasyonlardaçok sayıda faaliyet ve işlevi yerine getirirler (Güney, 2007:357). Bu faaliyetlerin başında kaynakları etkili ve verimli kullanma, çalışanları yönetme, onlara liderlik etme ve yönlendirme yer almaktadır (Akman vd., 2015:131). Organizasyonların başarılı olmasında parasal ve fiziksel kaynaklar önemli ancak yeterli değildir. Bunlardan daha da önemlisi yöneticinin bilgisi, becerisi ve yeteneğidir. Çünkü tüm kaynaklar yönetici liderliğinde kullanılmaktadır. Lider olarak yönetici bu safhada beceri ve yetenekleri ile hem kendisinin hem de kurumun başarısında çok büyük etkiye sahiptir (Canan, 2008:1). Başka bir deyişle yöneticilerin karşılaştıkları zorlu görevleri başarılı bir şekilde yerine getirebilmesi için liderlik yeteneği önemli ve gereklidir (Kul, 2010:2). Bu nedenle liderliğin yönetimin çok önemli bir boyutu olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

İyi bir yöneticinin yönetim alet ve araçları hakkında bilgisinin yanı sıra insanlarla ilgili becerilerinin çok daha fazla olması gereklidir. Organizasyonların yapısı büyüdükçe yöneticiler bu ikinci kategori beceri ve yeteneğe ihtiyaç duyarlar. Ekip ruhu, grup ve takım çalışması ancak iyi bir lider tarafından gerçekleştirilebilir(Tosun, 1983:12).Birey olarak başarılı olmak isteyen bir yönetici, diğer insanlarla bir takım halinde çalışabilmeli ve onlara liderlik yapabilmelidir (Koçel, 2010:490).

59

Yöneticinin etkinliği sadece kendi etkinliği değil, çalışanlarının etkinliğini de kapsamaktadır. Yöneticinin bireysel etkinliği yönetim kadrosunun ya da bir bütün olarak organizasyonun tamamının etkinliğidemektir (Hales, 1986:111). Çünkü yöneticilik tek başına değil astları ile birlikte hedefi ele geçirme işidir. Bu beceri ve yetenek ise ancak liderlik özellikleri taşıyan yöneticilerde bulunur.

Günümüzde başarılı organizasyonların tümünün yönetimlerinde bilgi ve beceri düzeyleri oldukça yüksek olan lider yöneticilerin yer aldığı bir gerçektir. Yönetme yetenekleri ve becerileri düzeyleri yüksek olan liderler, takipçilerini de kolaylıkla etkileyerek ikna edebilmektedirler. İzleyenlerinin iş veya görevi istenilen biçimde yapmalarını sağlamak için ihtiyaç duyulan güç ve enerjiyi yaratma sürecinde, liderler zorlama yerine onları motive ederek belirlenen amaçlara ulaşmaya çalışırlar (Güney, 2012b:245). İnsanlar liderlerden etkin bir ilişki yönetimi beklerler. Lider eğer örgüt ile iletişim kuramazsa onun tutkusu örgütü motive etmede faydalı olmayacaktır(Goleman, 1998:102). Tüm yöneticiler, çalışanlarını işi yapma konusunda isteklendirmeli, desteklemeli ve onların kişisel ihtiyaçları ile organizasyonun amaçlarını bütünleştirmenin yolunu bulmalıdır. Yöneticinin etkisi en iyi liderlik davranışlarında saklıdır. Biçimsel otoriteye sahip yöneticiler büyük potansiyel güce sahipken, liderler bu gücün ne kadarını kullanacağını belirler(Mintzberg, 1990:5). Yönetici astları yönlendirmede, onların duygularını, düşüncelerini, değer yargılarını, inançlarını ve davranışlarını etkilemede bilinen yöntemlerin dışına çıkabilir ve belli otorite kaynaklarını aşabilirse liderlik özelliği sergilemiş olur.

Değişimin baş döndürücü şekilde hızlı olduğu çağımızda, gelişen ekonomik ve sosyal koşullar karşısında örgütlerin diğer örgütler ile rekabet kabiliyetini etkileyen unsurlardan birisi de örgütlerin yöneticileri ve lideri konumunda bulunan kimselerin sahip oldukları liderlik becerisi, tarzı ve gücüdür. Statükoyu korumayı ve verimliliği merkeze alan geleneksel bir yönetici aracılığıyla, rekabet yoğun ve hızlı bir şekilde değişen koşullar içinde örgütlerin amaçlarına ulaşması gittikçe güçleşmektedir (Yörük vd., 2011:103-104). Özellikle çıkar gruplarının bir araya gelmesi, çalışanların moral durumunun verimliliğe yansıması ve zenginleşen ekonominin meslekleri çeşitlendirmesi sonucunda yöneticilerin ve liderlerin rolü değişmiş, daha karmaşık bir hal almıştır (Canan, 2008:1-2).

60

Hem örgüt içinde hem de örgüt dışında meydana gelen değişimler yöneticinin geleneksel yönetim anlayışını sorgular hale getirmiş ve bu anlayış strateji–yapı– sistem merkezli olmaktan çıkarak amaç–süreç–insan ağırlıklı bir merkeze kaymıştır(İlmez, 2010:22). Pazarların gittikçe büyümesi, teknolojinin gelişmesi ve yönetsel karmaşıklardaki artış nedeniyle, özellikle üst yönetimi de içine alacak şekilde yönetim kademelerinin mevcut rolleri değişmiş, yöneticilerin kahraman bir komutan olarak görüldükleri zamanlar geride kalmıştır (Pınar, 1999:28). Değişimin hızı yöneticilere yeni görevler yüklemiş, yeni görevler yeni yönetici rolleri ortaya çıkarmış, böylece klasik yönetici kimliğinin lider yönetici kavramıyla birlikte ele alınmasına neden olmuştur. Bu sonuç değişimi arzulayan ve yeni yaklaşımlar ışığında değişimi başlatma cesaretini gösterebilen yöneticilerin bazı özel yetenek ve becerilere sahip olmasını gerekli kılmıştır (Deliveli, 2010:3). Dolayısıyla örgütlerde başarının elde edilebilmesi ve sürdürülebilmesi için lider özellikli yöneticilere ve bu yöneticilerin hangi beceri ve yeteneklere sahip olması gerektiğinin bilinmesine ihtiyaç vardır.

Son yüzyılın temel kavramlardan birisi olan liderlik kavramı yöneticilerin ilgilenmek zorunda oldukları önemli konulardan biri haline gelmiştir. Her yöneticinin liderlik yapması gerektiği anlayışı, konunun önemini daha da artırmaktadır (Ceylan, Keskin ve Eren, 2005:33). Organizasyon yapılarındaki değişmeler ve grup, takım çalışmalarına önem verilmesi, personel geliştirme ve güçlendirme uygulamaları, kazanılmış otorite vb. kavramlar, geleneksel yönetici yerine, lider kavramını ön plana çıkarmıştır (Koçel, 2010:569). Yöneticilerin sahip olmaları gereken beceri ve yetenekler ele alınırken yöneticinin liderlik özelliklerine dikkat çekilmiş, bu anlayış da lider yönetici kavramını ortaya çıkarmıştır. Böylece yöneticinin özellikleri ile liderlik özelliklerinin bir araya getirilmesi konusunda görüş birliği sağlanmıştır. Organizasyonlarda liderliğin, yöneticiliğin önüne geçmesinin temelinde bilginin, teknolojinin, çevre koşullarındaki değişim ve yeniliğin hızının tüm zamanlardakinden daha fazla hale gelmesi yatmaktadır. Mevcut riski en aza indirerek yönetmeyi kapsayan geleneksel yönetim anlayışı (Kılınç, 2002:4) bu değişim ortamında sürdürülebilir görünmemektedir. Ortaya çıkan bu değişim ve belirsizlik ortamında yöneticiler risk alma cesareti gösterebilmelidirler. Yöneticiler karşılaştıkları tehlikelerle mücadele ederken daha fazla astlarının bilgisine, düşünce

61

ve becerilerine ihtiyaç duyacaklar, riskleri onlarla paylaşacaklar ve böylece belirsizlikle daha etkin olarak savaşabilecek ve başarıya ulaşabileceklerdir (Eren, 2003:142). Bu nedenle çağdaş yönetici güçlü ahlak ilkelerine dayanmalı, çalışanlarına ortaklık etmeli, onların yeteneklerinin, başarı ihtiyaç ve dürtüsüne gereksinim duyduklarının farkında olmalı, astlarının ön plana çıkabilmesi için onlarla yetki paylaşımı yapmalıdır (Ertürk, 2013:23). Böylece astları da onlara güç ve kontrol etme yetkisini verecek ve lider olarak benimseyecektir. Bu yetkiyle onları yönlendirmeli, onlara liderlik etmeli ve yönetimin kendisine sağladığı gücü arkasına alarak, liderliğin nimetlerini de kullanarak amaçlara ulaşmayı başarabilmelidir. Yöneticilik ve liderlik kavramları ne kadar farklı gibi görünse de çalışma yaşamında iç içe geçmiş iki kavram ve uygulamadır. Hangi yönetim düzeyinde bulunulursa bulunsun etkin bir yönetici, liderlik özelliklerine de sahip olmalıdır. Liderlik özellikleri taşımayan bir yöneticinin, etkinliğinden söz etmek mümkün değildir (Gürüz ve Gürel, 2009:295). Yöneticilerin, çalışanların bilgi, yetenek ve uzmanlıklarını örgütün amaçları yönünde kullanmaları için birçok rol üstlendiği göz önüne alındığında, onların liderlik yeteneklerinin ortaya konması örgütler için hayati bir önem taşımakta (Özdemir, vd., 2015:366), liderliğin dört yönetim işlevinden biri olması nedeniyle de tüm yöneticilerin lider olması (Robins vd., 2013:300) istenen bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle yöneticilerin liderlik etmesi konusu günümüzde organizasyonların en önemli konuları arasında yer almaktadır.

Çalışma hayatının sürprizlerle dolu olması nedeniyle yöneticiler her zaman umduklarını bulamayabilir, daha önce hiç karşılaşmadıkları durumlarla yüz yüze gelebilirler. Rakipler, çevre, doğa, ekonomik koşullar beklenmeyen hamleler yapabilir (Yılmaz, 2010:22). Yöneticiyi lider yapan bir başka şeyde, olağanüstü bu durumlarda gösterdiği cesaret ve riski yönetme yeteneğidir. Riski görerek öne çıkmak ve herkesin yapılacak bir şeylerin kalmadığını sandığı bir anda, beklenmeyen bir çözüm ortaya koymak ve onların bu çözümün arkasından gitmesini sağlamak, ancak liderlik bilgisi, becerisi ve yeteneği sayesinde mümkün olabilir (Genç, 2004:147). İşte bunu başarabilen yöneticiler liderliğe ve lider yöneticiliğe adım atmış olurlar ki bundan dolayı gerçek liderler iyi bir yöneticidir diyebiliriz.

Yöneticinin bir takım üyesi olmasından daha ziyade sınırlı ve bencil uçları temsil eden bir kimse olduğu yönünde bir anlayış geliştirilmemelidir. Liderin yapmış

62

olduğu benzersiz bir katkının yönetici tarafından yapılamayacağı gibi yöneticiyi hafife alan bir anlayış yanlış olur. Hiç kimse liderliğin terk şart olduğunu ve yöneticinin tamamen işletme sahiplerinin istediği işleri yapan ücretli bir eleman olduğunu düşünmemelidir. Aslında yöneticinin amaçlılık, yaratıcılık ve örgüt hedeflerine bağlılık üreten ve eğitici bir yönü vardır. Pratikte bu adamın cesareti ve örnek iş yapma kabiliyeti de göz ardı edilmemelidir (Powell, 1972:54). Başarılı yöneticilerin, aynı zamanda iyi birer lider olmaları gerektiği konusunda hiç kimsenin şüphesi yoktur. Ancak, yöneticilerin gerekli liderlik yeteneklerine uygun davranışlar gösterebilmelerinin birinci şartı, liderliğe uygun bir düşünce oluşumu ve yapısına, başka bir deyişle uygun liderlik tarzına sahip olmalarına bağlıdır (Pınar, 1999:28-29). Önemli olan yöneticiye liderlik özelliklerinin nasıl kazandırılacağı, bu yeteneklerin nasıl geliştirileceği konusudur. Bu nedenle, lider eğitimlerinde yöneticilerin bu özellikleri unutulmamalı ve liderlik özellikleri ile birleştirme yoluna gidilmelidir. Yöneticiler guruplar içindeki özel konumları nedeniyle; grubun yapısını, kültürünü, iklimini, amaçlarını bilerek hareket ederlerse bu gruba kısa zamanda lider olabilirler. Lider olmak için yöneticinin grup tarafından kabul edilmesi gereklidir. Lider yöneticiler grupları; örgüt dışı ilişkilerden, düşünce birliğinden, işaret ve sembollerden doğan benimseme duygusundan yararlanarak güçlü ve iç bağları sağlam çalışma grupları halinde getirirler ve onları yönlendirirler (Eren, 2004:380). Yöneticilerin lider olabilmek için, kişisel değerlerini hesaplı eylemlere dönüştürmesi gereklidir (Badaracco, 1998, p.116). Lider olmak, hemen her yöneticinin arzusudur. Hangi düzeyde olursa olsun yöneticiler lider olmaya, lider gibi davranmaya ve kendinin liderliğe hazırlamaya gayret ederler (Fındıkçı, 2012:538), astlarına yönetilme değil yönlendirilme duygusu aşılarlar. Çünkü çoğu insan yönetilmek istemez, yönetilmek yerine yönlendirilmek ister. Bu nedenledir ki, dünya yöneticisi diye bir şey yoktur, ama dünya lideri diye bir şey duyarız. Aynı şekilde siyasi parti lideri, askeri lider, dini lider, sendika lideri, işçi lideri vb. bunların hepsi yönlendirirler, yönetmezler (Canan, 2008:25).

Bir yöneticinin asli görevi, bir organizasyonun en iyi bir şekilde yönetilebilmesi için faaliyetlerin uyum içinde gerçekleştirilmesini sağlamaktır. Buradan bir kimsenin yönetici pozisyonunda olduğu ve yönetici rolü oynadığını anlamak gerekir. Ancak ele alınması gereken konu buradaki yöneticinin bir lider yönetici olması gerektiğidir.

63

Lider yönetici, sorumluluğunda bulunan organizasyonu yöneten, onu ileriye taşıyan ve bu konuda öncü olan kişidir (Ertürk, 2013:173). Bu nedenle yöneticide aranacak önemli özelliklerden birisi de etkili bir liderliktir.

Liderlik yönetimin doğal işi (Öztürk, 2003:128), yöneticiliğin tamamı değil bir parçasıdır. Liderlik özelliklerine sahip olan bir yöneticinin, iyi bir yönetici olabileceği söylenebilir (Gürüz ve Gürel, 2009:295). Lider yöneticiler örgütün hedeflerine ulaşabilmesini sağlamak için hem yöneticilikten kaynaklanan yasal yetkilerini, hem de liderlikten kaynaklanan doğal yetkilerini kullanabilen kişilerdir(İbicioğlu, 1998:29). Daha önce yöneticilik ile liderlik ayrı ayrı kavramlar olarak düşünülürken artık günümüzde birbirlerinden ayrı düşünülemeyecek, iç içe geçmiş iki olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunu şekil olarak şu şöyle gösterebiliriz (Koçel, 2010:570):

Şekil 2.2: Lider, Yönetici, Lider Yönetici

Lider yöneticiler, klasik yöneticiler gibi bürokratik güce dayanmayan, prosedürlerle pek fazla ilgilenmeyen, bunun yerine güçlerini karizmalarından alan ve değişimle uğraşan kişilerdir. Birlikte çalıştıkları insanların çıkarlarını korurlar, onların performanslarını ilerletmeleri için uygun öğrenme ortamı sağlarlar, ideal bir çalışma ortamını sağlayacak güven ortamı yaratırlar ve kendi alanları içindeki genel üretkenliğe katalizörlük yapmayı görev edinirler. Bu nedenle yöneticinin liderliği, kendi referans çerçevesi içinde, layıkıyla takdir edebileceğimiz olumlu, üretken bir kuvvettir (Gerzon, 2006:54). Lider yöneticiler değişimin farkında olarak faaliyette

64

bulundukları çevreyi çok iyi analiz eden değişimin önemini, gereğini en iyi anlayan(Genç, 2004:146-147) ve değişimin sağladığı olanakları görüp en iyi kullanan kimselerdir. Çünkü hiçbir şey durağan değildir. Değişen bir dünyada değişmeden kalabilmek mümkün görünmemektedir.

Lider yöneticiler klasik yöneticilerden farklı olarak; krizleri önceden sezebilen, gündelik krizlerin arkasını görebilen ve uzun vadeli düşünebilen insanlardır. Örgütün tamamı ile ilgilenir, sadece yönettikleri bölümlerle sınırlı kalmazlar. Onlara göre örgütün her bir bölümünün diğer bölümleri nasıl etkilediğinin bilinmesi gereklidir. Bu nedenle kendi sınırlarının ötesine geçmeye çalışırlar. Sürekli olarak gelişim ve yenilik taraftarıdırlar. Vizyon, misyon ve değerleri paylaşan, yayılmasını sağlayan, ayrıca motivasyona önem veren kişilerdir. Karmaşık ve tartışmalı durumlardan kolayca çıkmasını bilirler ve bunu sağlayacak güçlü politik becerilere sahiptirler. Mevcut durumu asla kabul etmezler (Canan 2008:25), daima bir çözüm yolu olduğuna inanırlar ve onu bulurlar. Kendi sorumluluk alanları içine odaklanarak görevlerini başarı ile yerine getirir ve amaçlarına ulaşırlar.

Lider yöneticiler örgütlerine bireysel olarak katkıda bulunma niyet ve arzusu içindendirler. Kuvvetli yanları kendilerini çevreleyen ve değişmez gibi görünen sınırların içinde en mükemmel olanı yakalayıp ortaya çıkarabilmeleridir (Gerzon, 2006:54). Lider yönetici nereye gitmek istediği konusunda kararlıdır. Birlikte yol aldığı çalışanları gerektiğinde ödüllendirmesini bilir. Amaçlara ulaşabilmek için ilerlerken gerektiğinde radikal değişiklikler yapar, soğuk kanlıdır, sakin ve mutludur, insanlara güven verir ve inandırır, onlara rehber olur, başarıyı hedef alır ve kendisinden sonra gelecek liderleri yetiştirmeye katkı sağlar (Kıranlı, 2010:20). Ayrıca lider yöneticiler, stratejileri ve hedefleri oluşturma, ihtiyaçları karşılama, iletişim kurma becerisine sahip olma, iş birliği yapma, takım çalışmasını destekleme, yetki ve sorumlulukları paylaşma, problem çözme becerisine sahip olma, kararlılık gösterme, karar verme ve kararı uygulama konusunda gerekli eğitime sahip olma, eğitim verme, kararları paylaşma, yönlendirme ve açıklık gibi özelliklere de sahiptirler. Lider yöneticiler anlaşılır mesajlar verirler ve tüm paydaşlarına doğru mesajlar iletirler (Silkü 2008:119). Sahip oldukları bu özellikleri tüm davranışlarında görmek mümkündür ve bu haliyle de diğer yöneticilere örnek teşkil ederler.

65

Kısaca lider yöneticiler, iyi yöneticinin özellikleri ile etkin liderin özelliklerini aynı potada eriten, bunu davranışlarına yansıtan ve uygulamaya aktaran kimselerdir. Günümüzde meydana gelen değişim ve gelişim yöneticilerin geçmişteki rollerinde değişimlere yol açmış, sorumluluklarını genişletmiştir. Buna göre; lider yöneticiler, her şeye duyarlı olmalı, tüm olaylardan haberdar olmalı, bilgileri analiz ve sentez yapabilme becerisine sahip olmalı ve yönetim becerilerinin yanı sıra liderlik özelliklerini de gösterebilmelidirler (Yeşilyurt, 2007:79). Bu nedenle, bir örgütün ya da bölümün yöneticilerinde hem yöneticilik hem de liderlik becerileri üst düzeyde bulunmalı ve yönetici lider sahip olduğu her iki beceriyi de dengeli olarak kullanma konusuna önem vermelidir.

Organizasyonların değişen şartlara uyum sağlamasının kolay olmadığına yukarıdaki açıklamalarda değinilmişti. Görüldüğü gibi, küresel rekabet koşullarında yönetim faaliyetleri artık geleneksel anlamdaki yöneticilik davranışlarıyla sağlanamamaktadır(Çağlar, 2004:96). Doğal olarak bu değişimin de klasik yöneticiler eliyle gerçekleştirilmesini beklemek gerçekçi olmayacaktır. Bilgi, yetenek ve yaratıcılığın öne çıktığı bu dönemde organizasyonların artık el yordamı ile yönetilmelerinin mümkün olmadığı, problemlerin klasik yönetici davranışları ile çözülmeyeceği ve değişimin sağlanamayacağı açıkça görülmektedir. Unutulmaması gereken nokta, her organizasyonun lider yöneticilere ihtiyacı olduğudur. Genel kabul görüş bir düşünceyle, iyi bir yönetici iyi bir lider ya da iyi bir lider iyi bir yönetici olmayabilir. Ancak arzu edilen her yöneticinin iyi bir lider olabilmesidir.