Lider Kavramı ve Tanımı

İnsanlığın var oluşundan beri topluluklar içinde diğerlerinden farklı olarak öne çıkan, insan gruplarını etkileyen ve onları bir araya getirerek örgütleyen bir kişi mutlaka olmuştur. Bazı bireyler diğerlerine karşı bir üstünlük elde etmiş ve grup üyelerini arkalarından sürükleyebilmeyi başarabilmişlerdir. Grup üyeleri de bazen bilinçli, bazen bilinçsiz bir şekilde bu insanların peşlerinden gitmiş, başarılı olmaları durumunda onları birer kahraman gibi görmüş ve saygı göstermişler (Güney, 2012a:336), başarısızlık durumunda ise hafızalarından silerek unutup gitmişlerdir. Örgütlerin ortaya çıkışı ve gelişmeye başlamasıyla birlikte, örgüt üyelerinin ortak amaç ve hedeflerini gerçekleştirmeyi sağlayacak ve bu konuda yol gösterecek insanlara duyulan ihtiyaç da giderek artmıştır (Arslan ve Uslu, 2014:42-60). Sonuçta da bu kişiler ya grup üyeleri tarafından görevlendirilmişler ya da aralarından birini seçerek bu görevi ona vermişlerdir.

Bu görevlendirme ve seçim aşamasında rol oynayan etkenler kişilerin diğerlerinden farklılıkları ve onları etkileme gücü olmuştur. Örgüt içinde bazı üyelerin işlevi diğerlerinden farklıdır. Bazı grup üyeleri yapılan tüm faaliyetlere diğerlerinden biraz

25

daha fazla katılır. Bazı kişiler fikirleri ve davranışlarıyla grubun biçimlenmesine katkıda bulunur. Bazıları, diğerlerinin göstermediği farklı davranışları gösterir(Freedman vd., 1989:435) ve onların önüne geçer. Grubun faaliyetlerini, çabalarını birleştirme ve koordine etmek amacıyla öne çıkan bu kişiler liderlerdir (Gürüz ve Gürel, 2009:294).

Liderler, bir grubun içinden çıkmasına rağmen grubun diğer üyelerinden farklı özelliklere sahip, başarıları ve başarısızlıkları ile grubun geleceğini etkileyen seçilmiş insanlardır (Şafaklı, 2005:133). Lider olarak nitelendirilen kişilerin psikolojik yapıları, davranış ve eylemleri diğer insanlardan belirgin bir şekilde farklıdır (Güney, 2012b:26). Bu farklılık liderin en temel özelliklerinden birisidir. Liderin farklılığının yanında, en temel özelliklerinden birisi de etkilemedir. Liderler, grup üyelerinin inançları ve eylemleri üzerinde belirgin şekilde etkiye sahip olan kişilerdir. Lider, tüm grup üyelerinin davranış ve tutumlarını etkileme gücüne sahiptir. Bu etkiyi yaratabilmesi için bir liderin sahip olduğu yetenek ve bilgiyi yerinde ve zamanında kullanabilmesi gereklidir. Böylece etrafındaki bireyleri belirli amaçlara odaklayabilecektir (Gürüz ve Gürel, 2009:293-294). Ayrıca, bu amaçları gerçekleştirme yolunda onları yönlendirebilecektir.

Amaç, yapı, üyelik özellikleri açından birbirinden tamamen farklı olmasına rağmen her grup, hedeflerine ulaşmak ve belirlediği işlevlerini yerine getirebilmek maksadıyla bir liderin varlığına ihtiyaç duyamaktadır (Freedman vd., 1989:435). Diğer yandan liderin var olabilmesi için belirli bir grubun varlığı ve bu lideri takip edecek ve ona inanan takipçilerinin mevcudiyeti şarttır.

Gruplar otomobiller gibidir. Otomobiller kendi kendilerine yol alamazlar (bazı özel durumlar hariç; sürücüsüz modeller, yokuş aşağı vb.). İşleyebilmeleri için bir sürücüye ihtiyaç duyarlar (Vries, 2007:19). Her otomobilin bir sürücüsü olduğu gibi her grubun da bir lideri vardır. Nasıl sürücüsüz bir otomobil uzun süre hareket edemezse, lidersiz bir örgütte kısa bir süre sonra hareket edemez hale gelir. Başka bir deyişle lidersiz bir grup varlığını uzun süre sürdüremez.

Tarih boyunca olduğu gibi, günümüzde de liderlerin, toplum ve grup üyeleri üzerindeki etkilerini kabul etmemek gerçek dışı olacaktır (Güney, 2012a:336). Bir grup söz konusu olduğunda, bu grubun etkinliği ve verimliliği, üyelerin ortak çabalarının bir araya getirilmesi, üyeler arasında doğru iletişimin sağlanması, bu

26

faaliyetlerin koordine edilmesi ve sürdürülmesi gerektiğinde hep bir lidere ihtiyaç duyulmuştur (Eren, 2003:525). İnsanlar, grup yaşamının bir sonucu olarak iş birliği içinde faaliyet göstermek zorundadırlar. Tüm icra edilen faaliyetler de hiyerarşik bir düzen içinde gerçekleşmektedir (Gürüz ve Gürel, 2009:293). İşte bu hiyerarşik düzeni yönetecek ve yönlendirecek bir lidere daima ihtiyaç duyulmuş ve duyulmaya devam edilecektir.

Grubun yapacağı eylemler liderler tarafından başlatılır, emirler onlar tarafından verilir, önemli kararlar onlar tarafından alınır, grup üyeleri arasından ortaya çıkan sorunları çözme görevini onlar üstlenir ve son kararları her zaman onlar verirler. Grup üyelerin icraatlarını beğenen ya da beğenmeyen ve yapılan tüm faaliyetlerde en önde olan ve faaliyetleri yönlendiren, yöneten hep onlardır. Grup üyelerini motive eden, cesaretlendiren, özendiren, gönüllü olarak işleri yapmalarını sağlayan yine liderlerdir. Üyeler, liderin isteği şekilde davranış sergilerler, onun istediğini görür ve duyarlar (Freedman vd., 1989:436). Tüm bunlar liderin grup üzerindeki etkisinin derecesini gösterir. Liderden bağımsız davranmak akıllarından geçmez, davrananları da grup dışına iterler.

Liderler güç peşinde koşan, yarışma duygusu içinde hareket eden insanlar değildir. Güçleri, doğuştan getirdikleri ve sonradan eğitim ve deneyimle zenginleştirdikleri liderlik özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Liderler güç peşinde koşmazlar, çünkü grup ya da toplumun üyeleri onları zaten kabul etmiştir. Yarışmazlar, çünkü yarışma ve rekabet liderliğin doğasına aykırıdır. Liderin rakibi sadece kendisidir. Ancak, güç peşinde koşmamalarına, yarışma ve rekabet içinde olmamalarına rağmen, liderlerin başarma duyguları zirvede olmalıdır. Başarı liderliğin ana esaslarından biridir. Liderin sahip olduğu bireysel özellikler, yetenek ve beceriler grubun ve kendisinin başarısında çok önemli faktörlerdir. Liderlerin başarısı, çevresindeki insanların haklarını koruması, onları bireysel amaçlarına ulaştırması ve hem kendisinin hem de takipçilerinin başarıya ulaşması ile ölçülür (Şafaklı, 2005:133). Grup üyeleri liderlerden daima başarı beklerler. Bu nedenle, bir liderin başarısız olma gibi bir lüksü yoktur. Başarısız olan liderler kısa sürede liderliklerini kaybederler (Güney, 2012b:252). Lider eğer bu başarıyı sağlayamazsa, takipçileri üzerindeki etkisi azalır ve grup üyeleri belirli bir süre sonra lideri takibi bırakarak, lideri değiştirme ve kendilerine yeni bir lider bulma yoluna giderler.

27

Örgütlerin içinde yaşadığı karmaşık çevre ve değişim ortamı örgütü sürekli yeniliğe ve gelişime zorlamaktadır. Bu karmaşık ortamda başarının anahtarı teknolojiden öte örgütün ana unsuru olan çalışanlarda olacaktır. Bu da onların değişime, yeniliğe ne kadar uyum sağladığı ve örgüte adanmışlığı ile ilgilidir. Önemli olan liderin bunu ne kadar başarabildiğidir. Örgütsel yapının inşası, stratejilerin belirlenmesi ve uygulanması, takip edilecek yolların belirlenmesi, örgütün ve örgüt çalışanlarının amaçlarına ulaştırılmasında liderler anahtar rol oynamaktadır (Şafaklı, 2005:133). İstenilen sonuçlara en kısa sürede ulaşılmak isteniyorsa tüm bu faaliyetlerin liderler tarafından ayrıntılı bir şekilde planlanması ve uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir.

Sözlük anlamı önder, yol gösteren, öncülük eden, yönetimde söz sahibi olan kişi anlamına gelen lider de liderlik gibi çok çeşitli şekilde tanımlanmıştır. Liderlikte olduğu gibi, her yazar farklı açılardan yaklaşarak kendi tanımını yapmıştır. Bu kapsamda yapılan bazı lider tanımları şu şekildedir:

 Lider, bir grup veya bir örgütün hedeflerine ulaşabilmesi için, grup veya organizasyon üyelerini etkileyen kişidir (George ve Jones., 2008:391).

 Lider, belirlenen amaçları elde etmek için insanları peşinden sürükleyen kişidir (Sabuncuoğlu ve Tüz, 2003:216).

 Lider, grubu oluşturan kişileri etkileyebilen ve yöneticilikle ilgili yetkilere sahip olan kimsedir (Robbins vd., 2013:300).

 Lider; rehberlik eden, yol gösteren, öncü, öğretici, aydınlatıcı, kendisinin istediği bir şeyi, grup üyelerine de isteyerek yaptırma gücüne sahip olan kişidir. Bunu da geleceği tahmin ederek, üyelerin ve grubun arzu ve ihtiyaçlarını zamanında sezerek, grubun istek ve gereksinimlerini örgütleyerek, yöneterek ve yaratıcı kişiliğini kullanarak yapar (Tosun, 1992:392).

 Lider, işletme personelini bütünleştirerek eyleme geçiren, ortak bir ekip ruhu inşa eden ve tüm çalışanlar arasında iş birliğini yaratan belirlenen ortak amaçlara ulaştırmak maksadıyla yan yana getiren, kişidir (Silkü, 2008:102).  Lider, takipçilerini ortak amaçlar doğrultusunda harekete geçiren, bunu da

onları etkileyerek yapan kişidir (Koçel, 2010:569).

 Lider, grupların kendisine başkanlık etmesi için seçtiği kişidir (Güney, 2012b:36).

 Lider, örgüt için vizyon geliştiren ve vizyonu uygulamak için işletmelerde gerekli değişikliklere yönelik strateji üreten, başkalarının gelişimine somut katkı sağlayan değerlere sahip kişidir. Başka bir deyişle lider, örgütün misyon ve amaçlarını, üyelerine ileterek, bu misyon ve amaçlara isteyerek, samimiyet

28

ve özveri ile bağlanmasını sağlayabilme yeteneğine sahip kişidir (Montgomery, 2006:38-42).

 Lider; insan, iş ve bilgiyi insani değerleri merkeze alarak yöneten, bu değişkenler arası ilişkileri düzenleyen kişidir (Fındıkçı, 2012:312).

 Lider, grup üyeleri tarafından hissedilen ancak netleştirilememiş düşünce ve istekleri, benimsenebilir ortak bir amaç şeklinde ortaya koyabilen ve üyelerinin mevcut gücünü belirlenen hedefler doğrultusunda harekete geçiren kimsedir (Eren, 2003:525).

 Lider, belirli amaçlar yönünde başkalarını harekete geçiren kişidir. Diğer bir ifade ile lideri, grup üyelerini belirlenen amaçlar doğrultusunda başarılı olmaya yönelten, onların çalışmalarını koordine ve kontrol eden, bütün faaliyetleri gerçekleştirmek için yeterli bilgi, özellik ve yeteneğe sahip olan kişi olarak da tanımlamak da mümkündür (Güney, 2000:155).

 Lider, yönelten, yönlendiren ve bu süreçte üst rolü oynayan kişidir (Aslan, 2013:10).

 Lider, belirlenen amaçları gerçekleştirmek üzere insanların çabalarını birleştiren, harekete geçiren ve ortak bir vizyona yönelten kişidir (Gürüz ve Gürel, 2009:294).

 Lider, grubu oluşturan tüm fertleri kişilik özellikleri ile etkileyebilen bir örgüt üyesidir (Çetin, 2008:15). Aynı zamanda lider; grup üyelerinin, kendi bireysel amaçlarına ve mensubu olduğu grubun ortak amaçlarına ulaşabilmesi için arkasından gittiği, onun emir ve talimatlarına göre davrandıkları kimsedir (Çetin, 2008:15,23).

 Lider, takipçilerine kendi isteklerini yaptırmaktan öte, kendi isteklerini istemelerini sağlayan kişidir (Genç, 2004:147).

 Lider, insanların ortak hayal güçlerine seslenerek onları kendisi ile birlikte yola çıkmaya ikna eden, harekete geçmelerini sağlayan, takipçilerinin kendisine ve amaçlara tam sadakatle bağlanmasını sağlayan ve olandan fazla çabaya motive eden kimsedir (Vries, 2007:20).

Lider, herhangi bir insandan farklı olarak daha gelişmiş, yoğun bir bilgi, yetenek, güç ve potansiyele sahiptir. Bu var olan gizil gücün, başarıma dönüşmesi ile lider, kendi etki ve ilgi alanlarına göre izleyenlerinin önünü açar. İnsanların beklenti, istek ve arzularını kendisinin önüne koyar (Fındıkçı, 2012:59). Bu güç çok küçük bir insan topluluğu tarafından keşfedilerek kullanılabilmektedir (Sharma, 2010:72). Önemli olan bu gücün farkına varabilmektir. Lider, özgür düşünme becerisi, yüksek enerjisi, girişimci ruhu, yaratma gücü, hakkaniyet ve eşitlik duygusu, etrafındakilere yardım etme isteği ve buna benzer özellikleri nedeniyle ayrıcalıklı bir insandır (İbicioğlu, 1998:23). Bu nedenle ideal bir insan örneği olarak nitelendirebileceğimiz liderler toplumda sıklıkla rastlanan kişiler değildirlerdir.

29

Tüm bu açıklamalar ve tanımlamalar göz önüne alındığında geniş bir lider tanımı yapacak olursak; lider, grubun içinden kendiliğinden çıkan veya grup tarafından kendisine grubu yönetme yetkisi verilen, bu aşamadan sonra grup üyelerini peşinden sürükleyen, onları etkileyen, inandıran, grup üyelerinin çabalarını bir araya getirerek, onları kişisel ve ortak amaçlar doğrultusunda yönlendiren ve harekete sevk eden, grup faaliyetlerini koordine ve kontrol eden, onları başarılı olma konusunda isteklendiren ve öncülük eden, sonuca ulaşmak için sahip olduğu gücü, bilgiyi ve yeteneği yerinde ve zamanında kullanan yaratıcı bir kişiliktir.

Sonuçta; bir grup varsa ve bu grup amacını gerçekleştirmek için çaba harcıyorsa, bu çabalar sonucunda da ortaya çıkan sorunları çözmek için bir arayışa giriyorsa, o noktada bu sorunların üstesinden gelecek ve grubu amacına ulaştıracak bir lidere ihtiyaç duyulacaktır. Bu geçmişte de günümüzde de böyle olmuş, gelecekte de böyle olmaya devam edecektir.