Kyoto Protokolü’nün Hazırlanma Süreci

Üçüncü Taraflar Konferansı (COP 3) 1997 yılının Aralık ayında Japonya’nın Kyoto kentinde yapılmıştır. Toplantıda, CO2 ve öteki sera gazlarının emisyonlarını 1990 düzeyinin altına indirmeyi amaçlayan bir protokolün kabul edilmesi hedeflenmişti. Söz konusu hedeflere ilişkin olarak farklı öneriler sunulmuş, Küçük Ada Devletleri Birliği, Ek I Taraflarının CO2 emisyonlarını 2005 yılına kadar 1990 düzeyine göre % 20 azaltmalarını; AB ülkeleri ise, CO² ve öteki sera gazı emisyonlarını 2010 yılına kadar 1990 düzeyinin % 15 altına indirmeyi,⁹⁹ söz konusu indirgemenin % 7.5’inin 2005 yılına kadar gerçekleştirilmesini önermişlerdi.¹⁰⁰ Ancak, toplantılar sonucu hazırlanan Protokolün hedefi, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nin EK-I’inde yer alan ülkelerin sera gazı emisyonlarını 2012 yılına kadar 1990 düzeyinin % 5.2 altına düşürmek olarak belirlenmiştir.

10 Aralık 1997 tarihinde, İDÇS’nin uygulayıcı hükümlerini içermekte olan

“BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Üzerine Kyoto Protokolü” (Kyoto

98 Ott, “The Kyoto Protocol”, s. 16-26.

99 Hürriyet web sayfası

http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=-276354 – 1 Ekim 2010 tarihinde erişilmiştir.

100 Ott, “The Kyoto Protocol”, s. 16-26.

Protocol to the United Nations Framework Convention on Climate Change) başlıklı Protokol (KP) kabul edilmiştir. Söz konusu Protokol, gelişmiş ülkelerin 2000 yılındaki sera gazı emisyonlarını 1990 yılı düzeyinde tutmak için İDÇS’nin yetersiz olduğu dikkate alınarak, yükümlülüklerin daha gerçekçi hale getirilmesi ve yasal bağlayıcı bir belge olması amacıyla hazırlanmış olup, 16 Mart 1998 ve 15 Mart 1999 tarihleri arasında imzaya açık kalmıştır.

Kyoto Protokolü, BM İDÇS hükümlerinin yer aldığı 28 maddeye ilave olarak aynı sözleşmede olduğu gibi iki ek liste içermektedir. 1990 yılına oranla sayısal emisyon indirme hedeflerinin yer aldığı Ek-B listesi, Sözleşmenin Ek-I listesinde yer alan taraf ülkelerden oluşmaktadır.¹⁰¹ Protokole taraf olmayan, ancak Ek-I listesinde adları geçen Türkiye ve Beyaz Rusya ise Ek-B listesinde yer almamaktadır. Ek-B ülkeleri Protokol kapsamında sınırlama getirilen altı sera gazı toplam emisyonlarını 2008-2012 döneminde 1990 yılı düzeyinin en az %5.2 altına indireceklerdir.¹⁰² Türkiye, Sözleşmenin EK-I listesinde yer almakla birlikte, Protokolün EK-B listesinde yer almadığı için sayısal emisyon azaltım hedefi bulunmamaktadır.

Kyoto Protokolü, İDÇS’nin nihai amacına ulaşma yolunda oldukça önemli bir adımdır. KP, Ek I Tarafları için sera gazı emisyon azaltma ve sınırlandırma hedeflerini miktar olarak düzenlemektedir. Protokole göre; Ek-I listesinde yer alan

101Reşat Uzmen, Küresel Isınma ve İklim Değişikliği, İstanbul, Bilge Kültür Sanat Yayınevi, 2007.

102 Kyoto Protokolü 3. madde 1. fıkra: “ Ek-I’de yer alan Taraflar, 2008–2012 yıllarını kapsayan taahhüt döneminde, Ek-A’da sıralanan insan faaliyetlerinin neden olduğu karbondioksit eşdeğeri sera gazlarının emisyonları toplamını, 1990 yılı düzeylerinin en az yüzde 5,2 aşağısına indirmek için, Ek-B’de kayıtlı sayısallaştırılmış emisyon sınırlandırma ve azaltım taahhütlerine uygun olarak ve iş bu Madde’nin hükümleri gereğince hesaplanarak tayin edilmiş olan miktarları aşmamasını, bireysel ya da müştereken sağlayacaklardır.”

ülkeler, 2008-2012 dönemi sonunda toplam sera gazı emisyonlarını ortalama olarak 1990 yılı düzeyinin en az %5.2 altına indirme yükümlülüğünü kabul etmişlerdir.

Sözleşmeye göre, Ek I ülkeleri küresel ısınmanın önlenmesi amacıyla sera gazı emisyonlarının azaltıcı politikalar uygulamakla yükümlü kılınmışlardır. Kyoto Protokolü’nün 3. maddesine göre, gelişmiş taraf ülkeler insan kaynaklı CO2 eşdeğer sera gazı emisyonlarını 2008-2012 döneminde 1990 düzeylerinin toplam olarak en az

% 5,2 altına indireceklerdir. Avustralya, İzlanda ve Norveç gibi bazı ülkeler, bu dönemde sera gazı emisyonlarını arttırma ayrıcalığı alırken, Yeni Zelanda, Rusya Federasyonu ve Ukrayna’nın sera gazı emisyonlarında 1990 düzeylerine göre herhangi bir değişiklik olmayacaktır. Tablo 3’te de yer aldığı gibi AB’nin, hem birlik olarak hem de üye ülkeler açısından % 8’lik bir azaltma yükümlülüğü bulunmaktadır. Protokol’de A.B.D.’nin belirlenmiş emisyon azaltma yükümlülüğü

% 7’dir. ¹⁰³ . Kyoto Protokolü Ek-B listesi uyarınca, Ek-1 ülkelerinden Türkiye ve Beyaz Rusya (Belarus) hariç olmak üzere: emisyon değişim oranları, Yeni Zelanda, Rusya Federasyonu ve Ukrayna için yüzde 0, Norveç için yüzde +1, Avustralya için yüzde +8, İzlanda için de yüzde +10 olarak belirlenmiştir.¹⁰⁴

103Kyoto Protokolu: EK-B’de yer alan Taraf / Sayısallaştırılmış emisyon sınırlandırma ya da azaltım taahhüdü listesinde ABD’nin taahhüdü baz yıla göre % 93 olarak belirlenmiştir. ABD Protokolü onaylamış olsaydı baz yıla göre % 7 azaltım yapması gerekecekti.

B.P. Flannery, “An industry perspective on successful development and global commercialization of innovative technologies for GHG mitigation”, IPCC Workshop, Tokyo, 2005.

104 UNFCCC Web Sayfası

http://unfccc.int/kyoto_protocol/items/2830.php - 5 Ağustos 2010 tarihinde erişilmiştir.

Tablo 3:Kyoto Protokolü Ek-B Listesi Sınırlandırma ya da Azaltım Taahhüdü (%)

Kaynak: United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), “Kyoto Protocol”

2008b.

http://unfccc.int/kyoto_protocol/items/2830.php, 05.08.2010 tarihinde erişilmiştir.

Tablo 3’te görüldüğü gibi, Japonya, Kanada, Polonya ve Macaristan için %6 indirim, Hırvatistan için %5 indirim, İzlanda için %10 artış, Avrupa Birliği kapsamındaki diğer ülkeler için ise %8 indirim hedefleri belirlenmiştir. Gelişme yolundaki ülkeler de gönüllü olarak sayısal sera gazı emisyon azaltım hedefi verebileceklerdir. Ek-B’de yer alan taraf ülkelerin, belirlenen sayısal emisyon azaltım oranı hakkında 2005 yılında gösterilebilir bir ilerleme kaydetmiş olduklarını belgelerle sunmaları kararlaştırılmıştır. Bu tarih, aynı zamanda ikinci taahhüt döneminin çalışmalarına başlanacak yıl olarak kabul edilmiştir. Tablo 4, Tablo 3’de yer alan değerlerin özeti olarak hazırlanmıştır.

Tablo 4: Kyoto Protokolü Ek-B ve Sayısallaştırılmış Azaltım Yükümlülükleri

Ek B Ülkeleri 1990 Düzeyine Göre Yükümlülükler

AB-15, Bulgaristan, Çek C., Estonya, Letonya, Likenştayn, Litvanya, Monako, Romanya, Slovakya, Slovenya, İsviçre

-8%

ABD -7%

Kanada, Macaristan, Japonya, Polonya -6%

Hırvatistan -5%

Yeni Zelanda, Rusya F., Ukrayna 0%

Norveç 1%

Avustralya 8%

İzlanda 10%

Kaynak: İDKK-Değerlendirme Raporu 2009, s.4 - Kyoto Protokolü 3. madde 1. fıkra.

http://www.iklim.cob.gov.tr/iklim/Files/Raporlar/TR%20%C3%96zel%20%C5%9Eartlar%20Raporu

%20Yeni.pdf

Tablo 5’te ise AB-15 ülkeleri arasında yükümlülük paylaşımı oranları gösterilmektedir.

Tablo 5: AB-15 Ülkeleri Arasında Yükümlülük Paylaşımı

Lüksemburg -28% Finlandiya,

Fransa 0%

Almanya,

Danimarka -21% İsveç 4%

Avusturya -13% İrlanda 13%

İngiltere -12.5% İspanya 15%

Belçika -7.5% Yunanistan 25%

İtalya -6.5% Portekiz 27%

Hollanda -6%

Kaynak: İDKK-Değerlendirme Raporu 2009, s.4 - Kyoto Protokolü 3. madde 1. fıkra.

http://www.iklim.cob.gov.tr/iklim/Files/Raporlar/TR%20%C3%96zel%20%C5%9Eartlar%20Raporu

%20Yeni.pdf

Kyoto Protokolü’ne taraf olan ülkeler, genel olarak şu koşulları kabul etmektedir:¹⁰⁵

 Gelişmiş ülkelerin sera gazı emisyonları kendileri için belirlenmiş olan miktarların üzerine çıkamayacaktır.

 Ülkeler enerji verimini ve tasarrufunu artırıcı önlemler alacaklardır.

 İklim değişimini engellemeye yönelik politikalar geliştirilip uygulanacaktır.

 Ulaşım sektöründen kaynaklanan emisyonlar sınırlandırılacak ve/veya azaltılacaktır.

 Sera gazı yutakları korunacaktır.

105 Mikdat Kadıoglu, Küresel Isınma, İklim Değişiklikleri ve Türkiye, İstanbul, Güncel Yayıncılık, 2007, s. 266-267.

 Sürdürülebilir tarım ve benzeri konularda bilimsel araştırmalar desteklenecektir.

Kyoto Protokolü’nde sera gazı ve sektörler konusunda tanımlamalar getirilmiştir. Protokolün Ek-A Listesinde, “Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü” ile kontrol altına alınan sera gazları dışında kalan gazlar, Kyoto Protokolü kapsamına alınmış ve Protokol ile 6 sera gazının toplam emisyonuna sınırlama getirilmiştir. Bu gazlar:

Karbon dioksit (CO2) Metan (CH4)

Diazot Monoksit (N2O) Kükürt hekzaflorid (SF6) Perflorokarbonlar (PFCs) Hidroflorokarbonlar (HFCs)

olarak belirlenmiştir.

Diğer taraftan, Protokolün Ek-A Listesinde enerji, endüstri, çözücüler, tarım, atık olmak üzere beş adet sektör tanımlanmıştır. Bu sektörlerde sera gazı emisyonlarının azaltımı hedeflenmektedir.

Kyoto Protokolü ile ülkelere sera gazı emisyonlarını ve iklim değişikliğinin etkilerini azaltmak amacıyla yaptıkları faaliyetleri mümkün olan en düşük maliyetle yapabilmelerini sağlamak amacıyla üç tane esneklik mekanizması düzenlenmiştir.

Bu mekanizmalar, gelişmiş ülkelere, ulusal sınırlarının dışına çıkma kolaylığı sağlamaktadır.¹⁰⁶ Protokolde, ülkelerce yükümlülüklerin yerine getirilmesinde piyasa düzeneklerinin kullanılması olanağı sağlanmış, karbon piyasası yeni bir çevre yönetimi aracı ve ekonomik faaliyet olarak tanımlanmıştır.

Kyoto Protokolü’nün yürürlüğe girebilmesi için, 1990 yılında hesaplanan toplam CO2 emisyon miktarının en az %55’inden sorumlu EK-I ülkelerinin içinde yer alacağı 55 ülke tarafından onaylanması gerekmekteydi. ABD’nin Protokolü onaylamaması nedeniyle, 1997 yılında oluşturulan Protokol uzun süre yürürlüğe girememiştir. Rusya Federasyonu’nun 18 Kasım 2004 yılında Protokolü onaylamasıyla birlikte, Kyoto Protokolü 16 Şubat 2005 yılında resmen yürürlüğe girmiştir. Protokolu SSCB devrinden kalan ve devre dışı bırakılmış tesisler nedeniyle karbon ticareti yoluyla milyarlarca dolar kazanacağı düşüncesiyle imzalayan ancak planladığı sonucu elde edemeyen Rusya, 2011’deki Cancun toplantısında 2012 sonrasına katılmayacağını açıklamıştır.¹⁰⁷