Kredi Riski Azaltım Teknikleri

Bankalar, kredi risklerini yönetebilmek için kredi riskinin ölçülmesi, kredilerin seçimi, sınırlandırılması ve çeĢitlendirilmesi gibi yöntemler yanında Basel II uzlaĢısı ile sınırları belirlenen bazı risk azaltıcı yöntemleri de kullanabilecektir. Basel II‟de “Kredi Riski Azaltım (Credit Risk Mitigation-CRM) Teknikleri” terimi kredi riskini azaltıcı –garantiler, kredi türevleri ve teminatlar gibi – araçları ifade etmektedir. Özellikle teminatlar bankaların risk azaltım teknikleri (CRM) kapsamında kullandıkları önemli unsurlardır (Murphy, 2008: 295-296).

Sermaye yeterliliği oranının hesaplanmasında paydaya ilave edilecek kredi riski tutarı, krediyle birlikte kabul edilebilir teminatlar dikkate alınarak hesaplanmaktadır (Candan ve Özün, 2006: 151). Sermaye hesaplamalarında, risk azaltıcı unsur olarak değerlendirmeye alınabilecek kıymetler bu bölümde ele alınacaktır. Kredilendirme sürecinde; Basel II‟de kabul edilen ve değerlendirmeye alınabilecek unsurlar kullanıldığı takdirde, kredi riski nedeniyle bankalar tarafından ayrılması gereken sermaye miktarı azalmakta ve bu durum kredi kullanıcılarının kredi maliyetlerine de olumlu Ģekilde yansıtılmaktadır.

2.2.2.1. Teminatlandırma

Basel II‟de, teminatların değerlendirilmesinde üç farklı yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemler bankaların kullandıkları risk ölçüm tekniklerine göre değiĢmektedir. Bunlar, basit yöntem, kapsamlı yöntem ve temerrüt halinde kayıpların bankalarca hesaplandığı yöntemleridir.

2.2.2.1.1. Basit Yöntem

Basit yöntemde, maruz kalınan riskler teminatlı ve teminatsız olarak iki kısma ayrılmakta, riskin teminatsız kısmı için borçlunun risk ağırlığı dikkate alınırken, teminatlı kısmı için teminatın risk ağırlığı göz önünde bulundurulmaktadır. Buradaki en önemli ilke, teminatın risk ağırlığının hesaplamada kullanılabilmesi için borçlunun risk ağırlığından daha düĢük olması gerektiğidir. Basel II‟ye göre kredi

riskinin azaltılması amacıyla basit yöntem kullanan bankalar, aĢağıda belirtilen finansal araçları teminat olarak dikkate alabileceklerdir (BDDK, 2007b: 45-46).

Nakit,

Kredi değerlendirme Ģirketleri tarafından kabul edilen borçlanma senetleri, o Devlet ya da kamu nitelikli alacaklar için belirlenen risk ağırlığına tabi

kamu kuruluĢları tarafından çıkarılmıĢ “BB-” ve üstü dereceye sahip menkul kıymetler,

o Bankalar, menkul kıymet Ģirketleri ya da Ģirketler tarafından çıkarılmıĢ “BBB” ve üstü dereceye sahip menkul kıymetler,

o Kısa vadeli borçlanma enstrümanları içinde en azından “A-3/P-3”4 dereceye sahip olanlar.

Bilinen bir derecelendirme kuruluĢu tarafından derecelendirilmemiĢ borçlanma senetleri,

o Banka tarafından ihraç edilen, o TanınmıĢ bir borsaya kote olan, o Birincil borç niteliğinde olan,

o Ġhraçcı banka tarafından ihraç edilen kıymetlerin hepsinin öncelik sırası aynı ve en azından “BBB-” veya “A-3/P-3” risk derecesine sahip olanlar,

o Kıymeti elinde bulunduran bankada söz konusu kıymetin “BBB-” veya “A-3/P-3”den daha düĢük risk derecesine sahip olmasına yönelik bir tavsiye bilgisi olmayanlar,

o Kıymetin piyasa likiditesine yönelik düzenleyici otorite tarafından yeterince güven verilmiĢ olanlar.

Belirli bir ana endekse kote hisse senetleri, Altın,

Transfer edilebilir menkul kıymetlere yapılan kollektif yatırımlara verilen garantiler ile yatırım fonları,

o Birim fiyatı günlük olarak açıkça kote edilenler.

2.2.2.1.2. Kapsamlı Yöntem

Kapsamlı yöntemde, karĢı taraf (borçlu) riskleri ve karĢılığında alınan teminatların değerinde zaman içinde değiĢmeler olacağı varsayımıyla, karĢı tarafın riski uygun kesintiler aracılığıyla artırılmakta, teminat tutarları ise azaltılmaktadır. Artırılan risk ile azaltılmıĢ teminat tutarı arasındaki fark, karĢı tarafın risk ağırlığı ile çarpılmaktadır. Bu yöntemde, risk ile teminatın farklı döviz cinslerinden olması halinde, döviz cinslerindeki volatiliteyi de yansıtabilmek amacıyla farklı bir kesinti oranı uygulanmaktadır. Kapsamlı yaklaĢımda, basit yaklaĢımda kabul edilen teminatlara ek olarak aĢağıdaki teminat türleri de geçerli olmaktadır (BDDK, 2007b: 47; TBB, 2006: 10-11).

Temel bir ana endekse kote olmayan, ancak tanınmıĢ bir piyasada iĢlem gören hisse senetleri,

Yukarıda bir önceki maddede bahsedilen hisse senetlerine yatırım yapan kolektif yatırımlar ile yatırım fonları.

BasitleĢtirilmiĢ standart yaklaĢım ile kredi risklerini ölçen bankaların, teminatlar için sadece basit yöntem kullanmalarına izin verilmektedir.

2.2.2.1.3. Temerrüt Halinde Kayıp Yöntemi

Bu yöntem içsel derecelendirme yöntemi kullanan bankalardan tarafından çoğunlukla kullanılabilmektedir. Bu yöntemde istenen teminatlar konusunda Basel Düzenlemelerinde herhangi bir kısıt getirilmemiĢtir. Diğer yöntemlerde kullanılan teminat türlerinin tümü kullanılabilmektedir (Çelik ve Kızıl, 2008: 28). Bankalar bu yöntemde, geçmiĢ veri setlerini de dikkate alarak temerrüde düĢen kredileri için kayıp oranlarını (THK) tahmin edecek ve söz konusu kayıp oranlarını sermaye

yükümlülüklerini hesaplarken kullanacakları formulasyonlara dahil ederek kredi risklerini azaltabileceklerdir.

Teminatın risk azaltıcı etkisinin ulusal denetim otoritesine ispat edilmesi halinde, her türlü teminat kredi riskinin hesabında dikkate alınabilecektir. Örneğin, standart metotta gerçek müĢteri çek senedi risk azaltıcı unsur olarak kabul edilmezken, ĠDY yönteminde bu teminat türü sermaye gereksiniminde ve dolayısıyla kredi fiyatlamasında olumlu bir etkiye sahip olabilecektir (TBB, 2006: 13). Sonuç olarak geliĢmiĢ risk ölçüm yöntemlerinin uygulandığı bankalarda, risk azaltım tekniklerinde kullanılabilen araçlar artırılabilmektedir.

2.2.2.2. Garanti ve Kredi türevleri

Garanti baĢka bir kurum veya kiĢi tarafından sağlanır. Örneğin baĢka bir banka kredi iĢlemi için garanti verebilir. Bu noktada önemli olan risk unsuru, garantör kurumun kalitesi olmaktadır. Nitekim garantör kurumun kalitesine bağlı olarak, verilen garanti kredinin temerrüde düĢme olasılığını (TO) etkileyecektir (Heffernan, 2005: 200). Dolayısıyla kredi riskini azaltmak amacıyla belirlenmiĢ teminat kalemleri yanında, garantiler ve kefaletler de hesaplanan sermaye yükümlülüğünü azaltıcı bir unsur olduğu sürece dikkate alınabilmektedir.

Kredi türev enstrümanları da garantiler ile benzer Ģekilde hesaplamaya dahil edilebilmektedir. Bunların dıĢında bilanço içi netleĢme anlaĢmaları da kredi riski azaltım teknikleri arasında dikkate alınabilmektedir (TBB, 2006: 11). Farklı olarak basitleĢtirilmiĢ standart yaklaĢımda, kredi türevleri ve bilanço içi netleĢtirme kredi riski azaltım teknikleri içerisinde yer almamaktadır.