Koruyucu Hekimlik

Bilindiği gibi tıp ilminin başlıca iki alanı vardır: Bunlardan biri olan koruyucu hekimlik, hastalıkları önlemek ve genel sağlığı korumak demektir. Diğeri de mevcut hastalıkları teşhis ve tedavi etmek ve bunun için gerekli araştırmaları yapmaktır. Bunlardan en etkili ve ekonomik olanı, şüphesiz koruyucu hekimliktir.

Peygamberimiz (s.a.v.)in tıpla ilgili hadislerinden çoğu, sağlığı koruma yani koruyucu hekimlik alanındadır. Resulullah, her şeyden önce, Müslümanlara sağlığın kıymetini bilmelerini öğütlemiş338 ve bunu sağlamanın yollarını da göstermiştir. Bunlar ana hatlarıyla temizlik, düzenli bir hayat, ölçülü ve dengeli beslenme, spor yapma339 sağlığa zararlı şeylerden sakınmak ve bulaşıcı hastalıklardan uzak durmaktır.340

Bilindiği gibi birçok hastalığın sebebi, mikroplardır. Bunun içindir ki Peygamberimiz (s.a.v.), öncelikle temizlik üzerinde durmuş ve bunu vurgulamak için de

ِنﺎﻤﻳِﻹا ُﺮْﻄَﺷ ُرﻮُﻬﱡﻄﻟا

“Temizlik, imanın yarısıdır...”341 buyurmuştur. O, gusletmeyi gerektiren sebepler olmasa dahi, haftada en az bir defa bütün vücudu

338 _{Buharî, Rikak, 1; Tirmizî, Zühd, 1; İbn Mâce, Zühd, 15.}

339 _{Hz. Aişe’nin verdiği bilgilere göre Arap toplumunda kadınlar kilolarına oldukça fazla itina}

gösterirlerdi. İnce yapılı ve narin olmaya çalışırlardı. Bu nedenle Aişe validemiz, genç yaşta fazla kilo alan kadınları uyararak daha dikkatli olmalarını öğütlerdi. Diğer taraftan Hz. Peygamber’in ve Hz. Aişe’nin zaman zaman beraberce koşu yaptıkları ve düzenli bir hayat yaşadıkları bilinmektedir. (Hamidullah, İslam Peygamberi, II, 1076; Öztürk, a.g.e., s. 83.

340 _{Sibaî ve Bâr, a.g.e., s. 90.}

yıkamayı tavsiye etmiştir.342 Uykudan kalkınca,343 yemekten önce ve sonra elleri yıkamayı,344 dişleri günde birkaç defa misvaklamayı (fırçalamayı)345, kasık ve koltukaltı kıllarını gidermeyi346, tırnakları kesmeyi, küçük ve büyük abdestten sonra temizlenmeyi, sünnet olmayı ve sık sık ağız ve burnu temizlemeyi347 öğütlemiştir. Bütün bunlar, onun, vücut temizliğine dolayısıyla koruyucu hekimliğe verdiği önemi gösterir.

Koruyucu hekimlik ve temizlikle ilgili hadisler arasında, diş bakımı ve diş sağlığı ile ilgili olanlar hem sayılarının çokluğu, hem de konunun önemini ısrarla vurgulamaları açısından dikkat çekici bir nitelik taşımaktadırlar. Sindirimin ağızda ve dolayısıyla dişlerle başladığı, dişlerin beslenme ve insan sağlığı açısından üstlendiği önemli görev göz önüne alınacak olursa bu durumun son derece normal ve gerekli olduğu anlaşılır.

Diş bakımının ilk şartı, hiç şüphesiz dişlerin gıda artıklarından temizlenmesidir. Hz. Peygamberin yaşadığı dönem ve ortamda bu iş için kullanılabilecek en iyi araç “misvak” idi. Hz. Muhammed (s.a.v.) ağız temizliği üzerinde ısrarla dururken araç olarak da misvak kullanılmasını tavsiye etmiş, bunu kendisi de uygulamıştır. O eve geldiğinde348 gündüz ya da gece uykudan uyandığında349 _{ve abdest almadan önce misvak kullandığı bilinmektedir.}

ْنَأ ﻻْﻮَﻟ

ﻲﺘﱠﻣُأ ﻰﻠَﻋ ﱠﻖُﺷَأ

سﺎﻨﻟا ﻰﻠَﻋ ْوَأ

ْﺮﻣﻷ

ٍةﻼﺻ ﱢﻞآ َﻊﻣ ِكاﻮﱢﺴﻟﺎِﺑ ْﻢُﻬُﺗ

“Ümmetime veya insanlara zahmet vermekten çekinmeseydim her abdest aldıkça misvak kullanmalarını (ağızlarını temizlemelerini) emrederdim.”350 buyurarak ağız ve diş sağlığına verdiği önemi ortaya koymuştur.

342 _{Müslim, Cuma, 1.}

343 _{Buharî, Vudü, 26; Müslim, Taharet, 87, 88.} 344 _{Tirmizî, Et'ime, 39 ve 45.}

345 _{Buharî, Cuma, 8; Müslim, Taharet, 42.}

346 _{Müslim, Taharet, 56; Ebû Davud, Taharet, 29; Tırmizî, Edeb, 14: İbn Mâce, Taharet, 8.} 347 _{Müslim, Taharet, 56.}

348 _{Buharî, Cuma, 8.} 349 _{Müslim, Taharet, 43, 44.} 350 _{İbn Mâce, Taharet, 289.}

İbnü'l-Kayyim el-Cevziyye'nin (ö. 751/1350) ağız ve diş sağlığı ile ilgili olarak söyledikleri modern tıbbın verileri ile gösterdiği paralellik açısından oldukça ilginçtir: “Misvağın en uygun olanı ‘Erak’ ve benzeri ağaçlardan yapılanıdır. Misvak, özellikleri bilinmeyen bir ağaçtan yapılmamalıdır. Çünkü ağaç zehirli olabilir. Misvağı kullanmanın bir gayesi olmalıdır. Kullanımda aşırı gidilirse dişin parlaklığı ve sertliği gidebilir. Böylece mideden gelen yahut ağızdaki yiyecek artıklarından çıkan buharların (yani bakterilerin) dişlere işlemesine imkân hazırlanmış olur. Eğer misvak ölçülü kullanılırsa dişlere parlaklık verir, kökleri takviye eder. Diş çürümelerini önler. Ağza güzel bir koku verir. Dimağı berraklaştırır ve iştahı açar.”351

Peygamberimiz (s.a.v.) elbise ve çevre temizliğine de büyük önem vermiştir. Öncelikle giyilen elbiselerin her zaman namaz kılabilecek şekilde temiz, düzgün ve uygun olmasını buyurmuştur. Bir hadislerinde o, “Elbiselerinizi, kılık kıyafetinizi düzeltiniz ki, insanlar arasında bir benek gibi olasınız. Çünkü Allah, çirkinliği sevmez”352 buyurmuştur. Peygamberimiz (s.a.v.), evlerin, iş yerlerinin, insanların gelip geçtiği yolların, dinlenme yerlerinin, çarşı ve sokakların kirletilmemesini, temiz tutulmasını emretmiştir. Bu gibi yerleri kirletmenin lanet ve nefret sebebi olduğunu bildirmiştir.353

Sağlıklı olabilmek için temizlikten sonra en önemli konu, dengeli beslenmedir. Allah'ın elçisi bu konuya gereken önemin verilmesini istemiş, ancak yiyip içmede aşırı gitmekten sakınmamızı öğütlemiştir. O bir hadisinde şöyle buyurmuştur: “Hiçbir kişi, midesinden daha tehlikeli bir kap doldurmamıştır. Oysa insana kendini ayakta tutacak bir kaç lokma yeter. Şayet mutlaka çok yiyecekse, midesinin üçte birini yemeğe, üçte birini içeceğe, üçte birini de nefesine ayırmalıdır.”354 Kur'an-ı Kerim'de de buyrulmuştur:

اﻮُﻓِﺮْﺴُﺗ َﻻَو اﻮُﺑَﺮْﺷاَو اﻮُﻠُآَو

َﻦﻴِﻓِﺮْﺴُﻤْﻟا ﱡﺐِﺤُﻳ َﻻ ُﻪﱠﻧِإ

“…Yiyiniz, içiniz fakat israf etmeyiniz.”355

351 _{İbn Kayyim, a.g.e., IV, 323.} 352 _{Ahmed b.Hanbel, Müsned, IV, 180.}

353 _{Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 372; Müslim, Taharet, 68; Ebu Davud, Taharet, 14.} 354 _{İbn Mâce, Etima, 50; Tirmizî, Zühd, 47.}

Sağlığı bozulan kimselere hava değişimini öneren Peygamberimiz (s.a.v.)356 suyu dinlene dinlene üç defada357 ve mümkünse oturarak358 içmeyi; yenip içilen kaba üflenmemesini359 tavsiye etmiştir. Bütün bunların tıbbi yönden birçok faydasının olduğu inkâr edilemez.

İnsan sağlığını bozan etkenlerden biri de zararlı yiyecek ve içeceklerdir. Bunların başında da alkollü içkiler gelmektedir. Bu sebeple, Kur’an-ı Kerim’de ve hadislerde adı, tadı ve miktarı ne olursa olsun, her türlü alkollü içki yasaklanmıştır.360 Buna ilave olarak ölmüş hayvan eti, leş, kan, domuz eti361 ve sağlığa zararlı olan her türlü uyuşturucu da yasaklanmıştır.

Hz. Muhammed (s.a.v.), bulaşıcı hastalıklardan da uzak durulmasını istemiştir:

َﻓ ٍضْرﺄِﺑ ِنﻮُﻋﺎﱠﻄﻟﺎِﺑ ْﻢُﺘْﻌِﻤَﺳ اَذإ

َﻼ

َﻓ ﺎَﻬِﺑ ْﻢُﺘْﻧأَو ،ٍضْرﺄِﺑ َﻊَﻗَو اَذإَو ،ﺎَهﻮُﻠُﺧْﺪَﺗ

َﻼ

ﺎَﻬْﻨِﻣ اﻮُﺟُﺮْﺨَﺗ

“Bir yerde veba ve benzeri, herhangi bir bulaşıcı hastalık olduğunu işittiğiniz zaman, o yere girmeyiniz. Bulunduğunuz yerde böyle bulaşıcı bir hastalık varsa, oradan da çıkmayınız.”362 buyurarak karantina usulünü getirmiştir. Zinanın ve her türlü gayrimeşru cinsel ilişkilerin yasak oluşunun hikmetlerinden biri de bulaşıcı ve öldürücü hastalıklara sebep olmasıdır.

Bundan başka Resulullah, insan hayatı ve sağlığı için tehlikeli olan kuduz köpek, akrep, fare ve benzeri zararlı hayvanların ve zararlı böceklerin de imha edilmesini istemiştir.363 Bütün bu emir ve yasaklar insan sağlığını korumada önemli bir yere sahiptir.

Ruh ve beden bütünlüğünü koruma ve kollama görevini yerine getirmekle yükümlü olan, öncelikle bizzat kişinin kendisidir. Bu yüzden hayatını tehlikeye

356 _{Hamidullah, İslam Peygamberi, II, 809.} 357 _{Müslim, Eşribe, 123.}

358 _{Müslim, Eşribe, 116, 118-120.} 359 _{Buharî, Eşribe, 25.}

360 _{bk. Mâide, 5/90-91; Ayrıca bk. Buhrî, Vudû, 71; Müslim, Eşribe, 68, 88.} 361 _{bk. Mâide, 5/3.}

362 _{Buhâri, Tıb, 19.}

düşüren, beden ve ruh sağlığının zarar görmesine yol açan hastalığa yakalanmamak gerekli bütün tedbirleri almalıdır. Eğer hasta olmuş ise yeniden eski sağlığına kavuşmak için gerekli tedaviye başvurmalıdır.

Belgede İslam Hukukunda tıbbi müdahalelerden doğan hukuki sorumluluk (sayfa 96-100)