Koruma Alanı Yönetim Etkinliği ve Değerlendirme

Yönetim etkinliğinin “yönetim kalitesi ve verimliliğinin” değerlendirilmesi koruma alanının ve koruma alanı kaynak değerlerinin ne düzeyde korunduğunun ve koruma alanı hedeflerinin ve amaçlarının ne düzeyde gerçekleĢtirildiğinin ölçümüdür. Korunan alanlar yönetim etkinliğinin değerlendirilmesi, Biyolojik ÇeĢitlilik SözleĢmesinin korunan alanlar iĢ programının da bir tavsiyesidir. 2003 yılında

düzenlenen BeĢinci Dünya Parkları Kongresinde katılımcılar: “Koruma alanlarının yönetiminin iyileĢtirilmesi, Ģeffaf ve hesap verebilir sorumlulukla raporlama için yönetim etkinliğinin değerlendirilmesi ve izlemenin önemini temel bir konu olarak” görerek tavsiye kararı almıĢlardır. Bu karar ile üye devletleri ve koruma alanı yöneticilerini yönetim etkinliği konusunda Ģeffaf raporlamanın uygulanması ve sağlanması konusunda çağrıda bulunmuĢlardır. Yönetim etkinliğinin değerlendirilmesine yönelik amaçlar aĢağıda verilmiĢtir (WDPA, 2008):

i. Daha etkin koruma alanı yönetiminin sağlanması,

ii. Proje plȃnlamasının, kaynak tahsisinin ve önceliklerin belirlenmesinde yol gösterme,

iii. Hesap verebilirlik ve Ģeffaflığın sağlanması,

iv. Topluluğun farkındalığının, katılımının ve desteğinin yükseltilmesi.

Yönetim etkinliğinin değerlendirilmesi, koruma alanının ne kadar iyi yönetildiğinin değerlendirilmesi olarak tanımlanmaktadır. Öncelikle sahip olduğu değerleri koruyor mu? ve hedeflerine ve amaçlarına ulaĢıyor mu? “Yönetim etkinliği” terimi koruma alanı yönetimi ile ilgili üç kavramı yansıtmaktadır.

 Tek bir koruma alanı ve korunan alan sistemi ile ilgili konuları.  Yönetim sistemlerinin ve süreçlerinin uygunluğunu ve yeterliliğini.

 Korunan alan içindeki değerlerin muhafazasını da içeren koruma alanı hedeflerinin gerçekleĢtirilmesi durumu.

Koruma alanları yönetim etkinliğinin değerlendirilmesi için kullanılan metodoloji koruma alanına göre farklılık göstermekte olup, zaman ve kaynak durumu, alanın önemi, veri kalitesi ve paydaĢ baskısı gibi faktörlere bağlıdır. Yönetim etkinliğinin değerlendirilmesine yönelik mutabık kalınan metodlar, ülkelerin tüm koruma alanlarının 2012 yılına kadar etkin bir Ģekilde yönetildiğini garanti eden biyolojik çeĢitlilik hedeflerinde baĢarılı olup-olmadığını değerlendirmek için yapılacak çabalar açısından önemlidir. Daha önemlisi bu tür metodlar yöneticilere koruma alanındaki koruma ve yönetiminin geliĢtirilmesi imkânını sunacaktır. Metodlar kaynakların etkin bir biçimde tahsisi konusunda ve potansiyel tehditler ve olasılıklar için yöneticilere plȃn yapma imkânı sağlayacaktır. Değerlendirme karar mercilerini

kapsadığı için kimileri bu durumu olumsuz bir durum olarak veya tehdit olarak algılamaktadır. Bununla birlikte, yönetim etkinliğinin değerlendirilmesi yapılan yanlıĢlardan ders alınmasını sağlayacak ve baĢarıya götürecek pozitif bir süreç olmalıdır (WDPA, 2008).

Koruma alanları için farklı ihtiyaçlar ve Ģartlar farklı değerlendirme metodlarını gerektirir. Yönetim etkinliğinin değerlendirilmesi sürecinde en önemli aĢama koruma alanında neyin çalıĢıp neyin çalıĢmadığını daha iyi anlamak ve önemli değiĢimleri olabildiğince verimli olarak plȃnlamak için mevcut statüsünün ve yönetiminin değerlendirilmesidir (IUCN WCPA, TNC, WWF, 2008).

Korunan Alanlar Dünya Komisyonu (IUCN WCPA) yönetim etkinliği konusunda aĢağıdaki Ģekilde görülen örnek bir model önermiĢtir. Bu model, koruma alanı yönetimini bir süreç olarak veya birbirinden bağımsız altı aĢama veya elaman olarak görmektedir.

 Alanda var olan koruma değerleri ve tehditlerin belirlenmesi (Kapsam)  Plȃnlama ile ilerleme (Plȃnlama)

 Kaynakların tahsisi (Girdiler)

 Yönetim eylemlerinin sonucu (Süreç)  Üretilen hizmet ve ürün (Çıktı)

 Etkide ortaya çıkan değiĢim veya sonuç (Sonuç)

ġekil 2.3.2.1 Korunan Alanlar Dünya Komisyonu (WCPA) yönetim etkinliği değerlendirilme modelini göstermektedir. Bu Ģekildeki elemanlar arasında yer alan “Çıktılar” en açık Ģekilde alanın kendi koruma değerlerini devam ettirip ettirmediğini iĢȃret etmektedir. Ancak çıktıların doğru bir Ģekilde ölçülmesi zordur. Bununla birlikte, çerçevenin diğer elementleri koruma alanının iyileĢtirilmesi ve uyumlu hale getirilmesi için gerekli olan alanların tanımlanmasında yardımcı olmaktadır. Yönetim etkinliğinin tespiti için izleme sistemleri, son zamanlarda, koruma alanlarının tamamında gittikçe önem kazanmıĢtır. AĢağıdaki model tek baĢına bir metodoloji olmayıp; değerlendirme sistemlerinin geliĢtirilmesi ve değerlendirme uygulamaları için kılavuz niteliğinde bir çerçevedir. Temelde koruma alanı yönetiminin esas aĢamalarını ifade etmektedir (IUCN

WCPA, TNC, WWF, 2008). ġekilden de anlaĢılacağı gibi, değerlendirme koruma alanı yönetiminin her aĢamasında uygulanmaktadır. Bu model tüm korunan alan sistemlerinin yönetimlerini değerlendirmede, hızlı değerlendirme sistemlerinin geliĢtirilmesinde, tek bir koruma alanının değerlendirilmesi veya kapsamlı izleme programlarındaki alan temelli yönetimlerin değerlendirilmesinde de kullanılabilir. Korunan alan sistemlerinin değerlendirilmesinde günümüze kadar 70‟den fazla metodoloji geliĢtirilmiĢtir. Bunlardan uluslararası ölçekte en yaygın olarak kullanılanları Tablo 2.3.2.1‟de yer almaktadır (IUCN WCPA, TNC, WWF, 2008).

ġekil 2.3.2.1: Korunan Alanlar Dünya Komisyonu (IUCN WCPA) Yönetim Etkinliği Değerlendirilme Modeli (IUCN WCPA, TNC, WWF, 2008).

Tablo 2.3.2.1: Küresel Veri Tabanında Var Olan Yönetim Etkinliğini Değerlendirme Listesi (IUCN WCPA, TNC, WWF, 2008).

Kısaltma Metodolojinin adı Organizasyon veya

referans

RAPPAM Hızlı değerlendirme ve

koruma alanı yönetimini önceliklendirme

WWF

Ġz Sürme Araçları Yönetim etkinliği iz sürme aracı

Dünya Bankası WWF Topluluğu

EOH Mirasımızı geniĢletme UNESCO

DKA‟nınız nasıl gidiyor? DKA‟nız nasıl gidiyor? NOAA/Ulusal Okyanus Hizmetleri

IUCN-WCPA Deniz, WWF

TNC CAP Koruma eylem plȃnlaması Ġngiltere Doğa Koruma TeĢkilatı (TNC)

Deniz Ġz Sürme Araçları WWF-Dünya Bankası DKA skor kartı

WWF,

3 YÖNTEM

Dünyanın farklı ülkelerindeki kıyı ve deniz koruma alanları ile ilgili üniversitelerin, araĢtırma merkezlerinin, ulusal ve uluslararası kuruluĢların bütünleĢik kıyı alanı yönetimi kapasite geliĢtirmesi için uyguladıkları eğitim programlarının çeĢidi, düzeyi, eğitimin belgelendirilmesi ile sertifikasyon programları taranmıĢtır. Elde edilen bilgi ve belgelerden Ülkemizin doğal, sosyal ve ekonomik gerçeklerine uyumlu; hukukî mevzuatımızı karĢılayacak nitelikte, lisansüstü ve sertifikasyon programları geliĢtirilmiĢtir.