KOBİLERİN TANIMI

Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin (KOBİ) genel kabul görmüş veya yaygın bir tanımı bulunmamaktadır. Bunda temel etken, tanımlamada kullanılan ölçütlerin değişik olmasından kaynaklanmaktadır.Tanımlamada genel olarak 3 ölçüt öne çıkmaktadır: Söz konusu firmanın çalıştırdığı personel ya da işçi sayısı, bilanço değerleri ve bağımsızlık ölçütleridir. Bağımsızlık ölçütünden kasıt, bir firmanın sermayesi ve hissesinin % 25 ten fazlasının bir büyük sermaye grubuna ait olmamasıdır, yani hisse payı içinde büyük sermayenin payı % 25´ten az olan bütün firmalar KOBİ kategorisine girmiş sayılmaktadır.

Ölçütlerdeki farklılık, değişik sektörlerde ve faaliyet alanlarında bile görülmektedir. Örneğin bilişim sektöründe faaliyet gösteren bir işletmenin KOBİ olması için 50 ya da daha az bilgisayar sahibi olması gibi bir eğilim söz konusudur. Burada görüldüğü gibi temel ölçüt, üretim aracının yani bilgisayar sayısının tanımda kullanılmış olmasıdır. Yine aynı şekilde, imalat sanayinde ise çalışan sayısı devreye girmekte fakat ölçütler aynı olmasına rağmen sonuç değişmemektedir.

Dış Ticaret Müsteşarlığı imalat sektöründe KOBİ olabilmenin üst sınırını 200 işçi olarak verirken, Hazine Müsteşarlığı ise bu sınırı 250´ye çıkarmaktadır. Bu durum bir çok uzman ve ekonomi yazarı tarafından ortak KOBİ tanımı yaratmada büyük bir sorun olarak kabul edilmekte, hatta istihdamda üst sınırın 250 çalışan olmasını bile büyük bir yanlışlık olarak ifade etmektedirler (KOBİTEK, 2007).

KOBİ’ler kendi içinde üç kısma ayrılmaktadırlar; Mikro ölçekli işletmeler, küçük işletmeler ve orta ölçekli işletmeler.

Mikro işletmeleri, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerden ayırmak gerektiğinde, bunlar, '10'dan az işçi çalıştıran işletmeler' olarak tanımlanırlar.

Dönem sonu bilançosunda bir işletme, takip eden iki yıl içinde, üstüste; işçi sayısı ile ilgili ya da finansal kıstasları aştığı veya bu sınırların altına düşmesi durumunda o işletme, "Orta büyüklükteki işletme" "Küçük İşletme", veya "Mikro İşletme" statüsünü kaybedecek veya kazanacaktır (KOSGEB, 2001:3).

3624 sayılı kanuna göre küçük sanayı işletmesi 1-50 arası işçi çalıştıran, orta ölçekli sanayi işletmesi ise, 51-150 arası işçi çalıştıran işletmeleri kapsamaktadır (KOSGEB-b, 2007).

KOBİ’ler ülke ekonomilerinin gelişmesinde ve değişmesinde önemli rol oynarlar. Çünkü, KOBİ’ler girişim ve yönetim aktiviteleri ile bir değişim aracısı gibi hareket ederek, önemli bir yaratıcılık, iş ve işgücü merkezi olabilirler (Menkveld ve Thurik, 1999). Jovanoviç’e göre günümüz KOBİ’lerin ve genç şirketlerin etkin olduğu zamanlardır ve sermaye piyasalarında firmaların ortalama yaşları devamlı düşmektedir (Jovanovic, 2001). Bu durum KOBİ’lerin ülke ekonomisinin büyümesinde etkin rolünün devam etmesi için daha fazla yenilikçi esnek ve insan kaynaklarına önem veren bir şekilde faaliyet göstermelerini gerekli kılmaktadır (Akdede ve Turan, 2007:10).

Avrupa Birliği kurumlarının uygulamalarında ise KOBİ’ler aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır;

Orta Büyüklükteki İşletmeler: 250 kişiden az işçi çalıştıran, -yıllık satış cirosu 40 milyon EURO’yu geçmeyen veya arsa ve bina hariç mevcut sabit sermaye tutarı, bilanço net değeri itibariyle 27 milyon EURO'yu geçmeyen, 'bağımsızlık' kriterine uygun olan işletmeler,

Küçük İşletmeler: 50 kişiden az işçi çalıştıran, yıllık satış cirosu 7 milyon EURO'yu geçmeyen veya arsa ve bina hariç mevcut sabit sermaye tutarı, bilanço net değeri itibariyle 5 milyon EURO'yu geçmeyen,-bağımsızlık kriterine uygun olan- işletmeler,

Bağımsız İşletmeler:Sermayesinin ya da hisse senetlerinin % 25 veya daha fazlası bir işletme tarafından üstlenilmemiş olan veya sermayesi,

"küçük ve orta büyüklükteki işletme" tanımı dışındaki işletmelerden meydana gelmemiş olan işletmelerdir. Ancak bu şart şu iki durumda aşılabilecektir:

• İstihdam edilen işçi sayısı, yıllık çalışma ünitelerinin (Annual Working Unit AWU) sayısı ile ilişkili olmalıdır. Bu demektir ki bir yıl boyunca tam gün çalışan işçi sayısının, kısmi ve dönemsel olarak çalışan işçi sayısı ile yıllık çalışma ünitelerinin (AWU) oranları olarak ilişkilendirilmesi gerekir. Esas alınacak referans yılı son hesap dönemini içeren yıldır.

• Yıllık satış cirosu ile bilanço net değerleri rakamları, son 12 aylık onaylanmış hesap dönemine ilişkin olmalıdır. Henüz hesapları onaylanmamış yeni işletmeler söz konusu olduğunda, o mali yılın gidişatına göre yapılacak gerçekçi tahminlerden çıkartılacak rakamlar, dikkate alınacaktır.

Komisyon, AB'deki ekonomik düzenlemeleri dikkate alarak, normal olarak her 4 yılda bir veya ihtiyaç oldukça bilanço net değeri ve yıllık satış cirosu ile ilgili rakamları değiştirebilir.

AB Komisyonu yukarıdaki tanıma göre, içinde 'KOBİ', "Orta Büyüklükteki İşletme", "Küçük İşletme" veya "Mikro İşletme" terimleri geçen tüm AB mevzuatını uyumlandırmıştır. Bu tanımlamalara göre AB’de 16.350.000 ( 99,78’si KOBİ) işletme bulunmakta, bunlar toplam istihdamın (101.350.000) % 71.48’ini sağlamaktadırlar (KOSGEB, 2001:4).

Halk Bankası; işçi sayısı, 1-50, sabit yatırım tutarı 150 milyar TL’yi

aşmayan KOBİ’leri Teşvik Belgeli KOBİ, İşçi sayısı 1-250, sabit yatırım tutarı 400 milyar TL’yi aşmayan KOBİ’leri de normal KOBİ olarak sınıflandırmıştır.

Eximbank; kısa vadeli Türk Lirası kredileri kapsamında "Küçük ve Orta

Boy İşletmeler İhracat Kredisi için 1-200 işçi çalıştıran imalat sanayi işletmeleri KOBİ saymaktadır.

Hazine Müsteşarlığı, imalat sanayiinde faaliyette bulunan ve yasal defter

kayıtlarında arsa ve bina hariç, makine ve teçhizat, tesis, taşıt araç ve gereçleri, demirbaşlar vb. toplamının net tutarı 400 milyar Türk Lirasını aşmayan; 1-9 işçi

çalıştıran işletmeler çok küçük ölçekli, 10-49 işçi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli, 50-250 işçi çalıştıran işletmeler orta ölçekli işletme olarak tanımlamıştır.

Dış Ticaret Müsteşarlığı, imalat sanayiinde faaliyet gösteren, 1-200 işçi

çalıştıran, gerçek usulde defter tutan, arsa ve bina hariç sabit sermaye tutarı bilanço net değeri itibariyle 2 milyon ABD doları karşılığı TL'yi aşmayan işletmeleri KOBİ olarak tanımlamıştır.

Çizelge 3.1. Türkiye’de ve AB Ülkelerinde KOBİ Tanımları Kurum Sektör

Tanımı

Tanım Kriterleri Mikro Ölçekli İşletme Küçük Ölçekli İşletme Orta Ölçekli İşletme KOSGEB İmalat Sanayi Çalışan Sayısı 1-50 çalışan 51-150 çalışan HALK

Bankası

İmalat Sanayi Çalışan sayısı --- 550.000 1-250 çalışan Sabit Yatırım Miktarı (EURO) 550.000 550.000 Hazine Müsteşarlığı İmalat sanayi, turizm, tarım, sanayi, madencilik, eğitim, sağlık, yazılım geliştirme

Çalışan sayısı 1-9 çalışan 10-49 çalışan 1-250 çalışan Yatırım Miktarı 550.000 550.000 550.000 Yatırım Teşvik Belgesine Tabii Yatırım Miktarı( €) Dış Ticaret Müsteşarlığı

İmalat sanayi --- ---- 1-200 çalışan

--- --- 1.830.000

Eximbank İmalat sanayi Çalışan Sayısı --- ---- 1-200 çalışan AB Birincil

olmayan özel sektör

Çalışan Sayısı 0-9 çalışan 10-49 çalışan 50-249 çalışan

Yıllık Ciro <2 milyon Euro

<Euro 10 milyon

<Euro 50 milyon Yıllık Bilanço <2 milyon

Euro

<Euro 10 milyon

<Euro 43 milyon Kaynak: OECD, 2004:30

DİE (TÜİK) ve DPT ise, 1-9 işçi çalıştıran işletmeler çok küçük ölçekli,

10-49 işçi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli, 50-99 işçi çalıştıran işletmeler orta ölçekli işletmeler olarak tanımlamıştır (KOSGEB; 2001:2).

Türkiye’de ve AB ülkelerinde farklı KOBİ tanımlarına Çizelge 3.1’de yer verilmiştir. Yine seçilmiş bazı ülkelerde KOBİ’lerin ekenomi içindeki yeri ile ilgili verileri Çizelge 3.2’de gösterilmiştir.

Çizelge 3.2. Seçilmiş Bazı Ekonomilerde KOBİ’lerin Durumu DEVLET İşletme Sayısı % İstihdam % Yatırım Payı %

Katma Değer % İhracat % Kredi Payı % A.B.D 97 50,4 38 36,2 32 42,7 Almanya 99,8 64 44 49 31,1 35 Hindistan 98,6 63,2 27,8 50 40 15,3 Japonya 99,4 81,4 40 52 38 50 İngiltere 96 36 29 25,1 22,2 27,2 G.Kore 97 61 35 34,5 20,2 46,8 Fransa 99 49 45 54 23 48 İtalya 97 56 36 53 - - Türkiye 99,83 76,5 56,5 37,7 10 25

Kaynak: OECD, (KOSGEB’in Vizyonu ve Destekleri Sunumu, KOSGEB, 2005)