DÜNYA’DA KOBİ’LER VE E-TİCARETTEN FAYDALANMA DURUMLARI DURUMLARI

İnternet kullanımı basit bir web sayfası sahipliğinden bütün iş süreçlerinin BİT ile entegre edilmesine kadar değişik aşamaları içermektedir. Ancak bu ikinci konu özellikle gelişmekte olan ülkelerde yönetim ve teknik becerilerle birlikte örgütsel değişim ve ilave yatırım maliyeti anlamına geleceği için gerçekleştirilmesi zordur. Öte yandan, e-iş uygulamalarıyla en fazla üretim kazanıcını sağlama potansiyeli KOBİ’ler için sözkonusu ise de, bu fırsatlardan yararlanmak için işletmelerin aynı zamanda iyi yönetim kapasitesi, teknik beceri ve innovasyon yetkinliğine sahip olması gerekir.

Gelişmekte olan Asya ve Afrika ülkelerinde KOBİ’ler üzerinde yapılan bir araştırmada firmaların çoğunun İnternete bağlı olduğu ve bunu tedarikçiler ve müşterilerle iletişimde kullandıkları görülmüştür. Ancak, bu ülkleerde kent ve kırsal kesim arasındaki sayısal bölünmenin yarattığı sorunlar yanında İnternet kullanımının sadece firma yöneticilerine münhasır kaldığı ve BİT’in sunduğu fırsatlardan tam olarak yararlanılmadığı ortaya çıkmıştır.

UNCTAD ve FUNDES tarafından KOBİ’lerle ilgili Beş Latin Amerika ülkesinde (Şili, Kolombiya, Kosta Rika, Meksika ve Venezuella) yapılan bir araştırmada kentsel alanda yerleşik firmalarda İnternet ve BİT kullanımının yüksek olduğunu, erişim ve temel BİT kullanımı hususunda (e-mail erişimi gibi) küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında önemli bir fark olmadığını ortaya çıkarmıştır.

Ne var ki, iş süreçlerinin otomasyonu ve entegrasyonu gibi daha komplike süreçlerin ise KOBİ’ler tarafından fazla uygulanmadığını ortaya koymuştur. Araştırma e-ticaretin hala yaygın olmadığın, küçük firmaların genelde e-pazar yerlerini, büyük firmalarında kendi özel web sitelerini kullanarak satış yaptığını ortaya koymuştur. Hizmet sektörü işletmeleri İnternet ve BİT kullanımında daha önde görünmekte, bunu ticaret ve imalat sektörü izlemektedir (UN, 2004:XXX).

Bu ise hizmet sektörünün pazarlama ve on-line satış işlemlerini gerçekleştirmek için sadece İnternet erişimi ve web sayfası sahipliği yeterli iken

imalat sektöründe tedarik ve değer zinciri yönetimi gibi sistem entegrasyonuna ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir.

İnternetin yaygınlaşması önündeki engel konusunda ortaya atılan argümanlar hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde benzerlik göstermektedir. Bunun başında ağ güvenliğinin yeterince sağlanamaması gelmektedir. Bunu ikinci olarak düşük hızlı ve istikrarlı olmayan İnternet erişimi takip etmektedir.

Firmaların on-line olmalarının önündeki ikinci engel ise, yönetim kapasitelerinin yetersizilği ve işletme sahiplerinin BİT farkındalığı konusunda yetersizlikleridir (UN, 2004:XXI).

Araştırmada KOBİ’lerin sistem entegrasyonuna geçememelerinin bir nedeni de bir e-iş stratejilerinin olmayışı olarak ortaya konulmuştur. Öte yandan ölçek büyüklüğü avantajı nedeniyle KOBİ’lerin stratejik ve örgütsel değişimlere büyük firmalardan daha hızlı ayak uydurduğu ortaya çıkmıştır.

Birleşmiş Milletler e-ticaret Raporu politika belirleyiciler için birkaç alana dikkat çekmektedir:

1. Öncelikle kırsal alanları da kapsayacak şekilde geniş bant erişimin yaygınlaştırılmasına verilmelidir.

2. E-iş süreçlerine tam geçiş için yasal ve düzenleyeci altyapının oluşturulması gerekir.

3. KOBİ’lerin İnterneti sadece mail ve araştırma dışında müşteri ve tedarikçilerle tam entegre bir e-iş modelinin aracı olarak kullanmasını istiyorsak, ilave yatırımlar yapılmalı ve e-iş stratejilerini uygulamaları için gerekli teknik ve yönetimsel beceriler geliştirilmelidir (UN, 2004:XXIV).

OECD (2002) ve Eurostat (2004) analizlerine dayanarak KOBİ’lerde İnternet kullanımı ile ilgili aşağıdaki çıkarımlarda bulunmak mümkündür:

1. 2003’de, AB’deki işletmelerin ortalama % 87’si İnternet bağlantısına sahiptir.

2. Şirketler İnterneti genellikle pazarlama amaçlı olarak kullamaktadırlar, e-ticaret hala toplam satışların küçük bir miktarını teşkil etmektedir (2000’de

toplam satışların %0.4-1.8, en yüksek oran % 13 ile İsveç’te gerçekleşmiştir).

3. EDI aracılığıyla yapılan e-ticaret, İnternet üzerinden yapılandan daha fazladır.

4. E-ticaret pazarlamadan ziyade tedarikte kullanılmaktadır (Yaklaşık iki kat daha fazla).

5. İnternet satışları yerel pazara veya AB ülkelerine hitap etmektedir.

6. Hizmet sektöründeki e-ticaret imalat sektöründen daha fazladır, özellikle finans sektöründe, toptan satıcılıkta ve hizmet setköründe ön plana çıkmaktadır.

7. On-line ödeme imkanı sağlayan firmaların sayısı azdır.

8. B2C e-ticaret hala e-ticaretin küçük bir bölümünü teşkil etmektedir ama oranı hızla artmaktadr. Danimarka’da, İsveç ve İngiltere B2C’de öne çıkmakta, ticaret ürün olarak, bilgisayar ürünleri, giyim ve sayısal ürünler ön plana çıkmaktadır.

9. İnternete bağlantı oranı firma büyüklüğüne bağlı olarak artmaktadır, fakat bazı ülkelerde (örneğin Danimarka) mikro işletmelerin (5-9 işçi çalıştıran) bile % 85’i İnternete bağlı bulunmaktadır.

10. BİT kullanımı yaygınlığı yapılan işin mahiyetiyle ilgilidir.Finans, hizmet ve toptan satış setöründe yaygıngen, perakende satış sektöründe en düşük oran ortaya çıkmaktadır.

11. Düşük İnternet ücretlendirmesi ile yaygınlık arasında korelasyon vardır. 12. AB’de İnternetin önündeki temel engel olarak ağ güvenliği, İnternet hızının

düşüklüğü ve yasal konulardaki belirsizlikler gösterilmekte, İnternetin maliyeti ise önemli bir engel olarak görülmemektedir.

İngiltere’de 2002 yılında yapılan bir istatistik çalışmasına göre büyük şirketlerin yarısı e-iş sistemleri kullanırken, orta büyüklükteki firmaların (50-249 işçi istihdam eden) % 20’si ve küçük firmaların (10-49) % 8’i bu sistemleri kullanmaktadır. Genel olarak ise KOBİ’lerin % 10’dan azı başka işletmelerle entegrasyonu sağlamış bulunmaktadır (Goodridge and Clayton, 2004).

OECD’nin 13 ülkede yaptığı bir araştırmada (OECD 2003, 2004a), BİT kullanımının bütün ülkelerde hizmet sektörü başta olmak üzere bütün sektörlerde verimlilik üzerine olumlu etki yaptığını ortaya çıkmıştır. Araştırmalar özellikle

örgütsel değişim ve diğer yatırımlarla desteklendiğinde (ör: beceri geliştirme gibi) BİT kullanımı işletmelerin iş performanısını artırmaya önemli katkılarda bulunmaktadır (UN, 2004:28).

EuroStat’ın yaptığı başka bir araştırmaya göre uluslararası rekabet, firmaları BİT kullanmaya ve B2B e-ticaret yapmaya zorlamaktadır. Yine büyüklüğe bakılmaksızın bütün firmalarda e-iş uygulamalarına geçiş arttıkça BİT kullanımında paralel bir artış gözlenmektedir. Kanada’da 2000 KOBİ üzerinde yapılan bir araştırmada işletmelerin e-iş süreçleriyle ciddi verimlilik kazanımları gerçekleştirdikleri, gelirlerinin % 7 oranında arttığı, satış ve yönetim giderlerinde % 7.5 ve genel maliyetlerde % 9.5 azalma kaydettikleri ortaya çıkmıştır (CeBI, 2002).

İrlanda KOBİ’leri üzerinde yapılan bir e-iş araştırması, işletmelerin İnternete bağlanma oranlarının % 84 seviyelerinde istikrar kazandığını, 2001-2002 arası artışın sadece % 3 olduğunu ortaya çıkarmıştır (Chambers of Commerce of Ireland, 2002). Ancak web sitesi sahipliğinde sözkonusu yıllarda % 55 artış gerçekleşmiştir. Yine on-line sipariş (% 46) ve e-bankacılıkta (% 55), bir yıl önceye göre % 21’lik artış göze çarpmaktadır.

KOBİ’lerin % 33’ü İntranet’e % 17’si ekstranete sahip bulunmaktadır. E-iş uygulamaları daha çok satıcı ve alıcılarla e-mail üzerinden haberleşme ve bilgi tarama işleminde yoğunlaşmaktadır. E-işi benimsemede en büyük engelin teknik personel temininde güçlük olduğu, bunu kişisel bilgilerin ağ üzerindeki güvenliği konusunda duyulan endişelerin, donanım maliyetlerinin ve hukuki altyapı eksikliğinin takip ettiği görülmüştür.

Araştırmada KOBİ’lerin çoğu e-iş faaliyetlerini gelecek üç yılda arttıracaklarını ifade etmişlerdir.

KOBİ’lerin e-ticarette karşılaştıkları bir diğer engel ise “markalaşma” sorunudur. Büyük firmalara göre KOBİ’ler İnternette alışveriş yapan müşterilerin daha çok tanınmış firmaları tercih etmeleri nedeniyle dezavantajlı konuma düşmektedirler. Özellikle dış pazarlarda tutunmak için gerekli olan tanıtım harcamalarını yapmakta güçlük çekmektedirler (UN, 2004:30).

Bir Web sitesi kurmak her ne kadar ucuz ise de bunu idame ettirmek ve tanıtımın yapmak oldukça pahalıdır (UNCTAD, 2003b). Ürünlerin zamanında ve

güvenilir bir şekilde teslimatı hususunda, özellikle B2C e-ticaret alanında KOBİ’ler lojistik ağlar kurma konusunda sıkıntı çekmektedirler (UN, 2004:30).

Öte yandan, küçük işletmelerin BİT’e hızlı adapte olma ve teknolojik değişimlere hızlı ayak uydurma konusunda avantajları vardır.

Mevcut araştırmalar KOBİ’lerin BİT’i benimsemelerinin daha çok rekabet şartlarına bağlı olduğunu ortaya çıkarmıştır.

Dünyanın değişik ülkelerinde KOBİ’ler de e-ticaret kullanımı ile ilgili yapılmış bilimsel çalışmalara, dördüncü bölümde “daha önce yapılan benzer çalışmalar” başlığı altında yer verilecektir.

3.7.TÜRKİYE’DE KOBİ’LERİN E-TİCARETTEN FAYDALANMA