Önceki bölümlerde aktarıldığı üzere girişimcilik yetkinlikleri, girişimcinin bir iş rolünü başarıyla gerçekleştirme kabiliyeti olarak görülen, kişilik özelliklerini, becerilerini ve bilgisini kapsayan üst düzey bir nitelik olarak tanımlanmaktadır (Man, vd., 2002: 124). Girişimcilik yetkinliklerine ve önemine, bir şirkete başlamış olanların doğuştan gelen özeliklerini incelemek açısından yaklaşılmıştır. Bu tür özelliklere örnek olarak, başarı için ihtiyaç, yenilikçilik, özerklik, risk alma eğilimi, kontrol odağı ve öz yetkinlik sayılabilmektedir (Rauch ve Frese, 2007: 49). Girişimcilik yetkinliklerini genel niteliklerin toplamı olarak tanımlamaya yönelik birçok çabaya rağmen, herhangi bir özel nitelik sınıflandırmasında fikir birliği bulunmaktadır. Fakat girişimcilik yetkinliği üzerine olan daha yeni yaklaşımların, bireyin davranışsal ve bilişsel yönlerine odaklandığı görülmektedir (Gaglio ve Katz, 2001). Bunlar, girişimcilik görevinin (yeni girişimleri, yenilikçilik veya stratejik yenilenmeyi amaçlayan fırsatların belirlenmesi ve takip edilmesi) yanı sıra bunu destekleyen davranışlar üzerine odaklanması sebebiyle de diğer yaklaşımlardan ayrılmaktadırlar. Bu davranışlardan bazıları; müşteri ihtiyaçlarını belirleme, çevreyi analiz etme, strateji oluşturma, ağları bir araya getirme, insiyatif alma, ürün çeşitliliği getirme ve işbirliği olarak sıralanabilmektedir.
Son yıllarda yapılan araştırmalar KOBİ’lerdeki girişimci süreçlerin doğasını ve koşullarını incelemenin, küçük işletmelerin dinamik ortamlarda nasıl yenilik yaptığını, hayatta kaldıklarını ve büyüdüklerini anlamanın önemini vurgulamaktadırlar (Lans, vd., 2011). Girişimcinin demografik, psikolojik ve
davranışsal özellikleri ile yönetim becerileri ve teknik bilgisi, çoğu zaman bir KOBİ’nin performansıyla ilgili en etkili faktörler arasında olabilmektedir (Man, vd., 2002: 125). Johnson ve Winterton (1999), küçük bir işletmenin işletilmesi için gerekli beceri ve yetkinliklerin niteliksel ve büyük işletmelerde ihtiyaç duyulanlardan niceliksel olarak da farklı olduğunu gözlemlemişlerdir. Çünkü girişimci bağlamda odak nokta birey üzerinedir (Aktaran: Mitchelmore ve Rowley, 2010: 97).
1990’ların başında bir işletmenin kuruluş sürecine, bir organizasyonun var olmasını ve büyümesini sağlayan görev ve davranışların neler olduğuna çok az dikkat edilmesi eleştiriye maruz kalmıştı (Lans, vd., 2010: 150). Şüphesiz ki dış faktörler KOBİ’lerin gelişimi ile ilgili, fakat tek başına neden bazı KOBİ’lerin başarılı, bazılarının başarısız olduğunu açıklamaya yetmemekteydi. Devlet yardımının önemli olmasına rağmen tek çare olmadığı, KOBİ’lerin sürdürülebilir refahı için başka faktörlerin de etkili olduğu tartışılmaktaydı. Bütün bu gelişmelerin ışığında Stokes ve Blackburn (2002) gibi akademisyenler, KOBİ’lerdeki iş başarısının tahmini için odak noktasına işletme sahibini/girişimciyi almayı önerdiler (Aktaran: Kimeu, 2017: 2-5).
Odak noktasına alınan girişimcinin yetkinliklerinin, işletmelerin hayatta kalmasını ve başarısını garantilemek için tek başına ele alınamayacağı, özellikle KOBİ’lerin kısıtlı finansman, beceri, teknoloji ve bilgi kaynaklarına sahip olması nedeniyle sürdürülebilir iş başarısı, tedarikçi ile ilişki ve müşteri ile entegrasyon gibi diğer bir çok faktöre bağlı olduğu göz ardı edilemeyecektir. Çünkü parasal kaynaklar, tesis ve teçhizat, personel, fonksiyonel düzeydeki yetenekler (örneğin; üretim esnekliği), örgütsel düzeydeki yetenekler (örneğin; yeni bir ürün elde etme kabiliyeti) gibi kaynakların ve yetkinliklerin mevcut olduğu ve örgütsel sistemlerin (örneğin; pazarlama araştırma sistemi) firmanın başarı olasılığını artırdığı ileri sürülmektedir. Fakat son yıllarda girişimcinin yetkinliklerinin bir KOBİ’nin uzun vadeli performansını rekabet gücü ve örgütsel yetenekler yoluyla etkilemesine yönelik doğrudan ve dolaylı katkıları olduğu araştırmalarda sıklıkla kanıtlanır hale gelmektedir (Man, vd., 2008).
KOBİ’ler için yetkinlikler, girişimcinin ve ortak çalışanlarının işletmenin faaliyet gösterdiği işte, amaçları gerçekleştirmek için başarılı bir kaynak edinme, kullanma ve geliştirme kapasitesini ifade etmektedir. Dolayısıyla yetkinlikler, değer yaratma ve işletmenin stratejisi ve büyümesi arasında doğrudan bir bağ vardır (Mitchelmore ve Rowley, 2010: 102). Bird’a (1995) göre, yetkinlikler, davranışsal ve gözlemlenebilir olduklarından, kişilik özellikleri ve niyetleri gibi diğer girişimcilik özelliklerine göre performans ile daha yakından ilişkili bulunmaktadır. Dahası tutumlarda olduğu gibi yetkinlikler de değişebilmekte ve bu nedenle girişimciliğin gelişmesi daha uygulanabilir hale gelmektedir (Aktaran: Man, vd., 2008: 259).
Ekonometrik bulgular girişimcilerin insan sermayesinin işletmelerin büyümesi üzerindeki pozitif etkisini doğrular niteliktedir (Colombo ve Grilli, 2005: 797). Yüksek teknolojili endüstriler gibi belirsiz iş ortamlarında var olan fırsatları değerlendirmede, girişimci bireyler, bilgi ve becerilerinin değer yaratmak için diğer kaynaklarla nasıl birleştirilebileceği konusunda diğerlerinde olmayan inanç ve tutumlara sahiptirler (Colombo ve Grilli, 2005: 800). Girişimcilik yetkinlikleri, firma performansı ve rekabet gücü ile yakından ilişkilidir. İşletmenin rekabet edebilirliği ve örgütsel yeteneklerini artırma, stratejik hedefler belirleme ve bunları gerçekleştirme gibi girişimcilik görevlerini yerine getirmede yetkinliklerin varlığı, uzun vadeli işletme performansına neden olmaktadır. Sonuç olarak işletmelerin uzun vadeli performanslarındaki farklılıkların girişimci yetkinlikler ile açıklanabileceği, eğitim ve gelişim açısından yetkinlik sahibi girişimcilerin işletmeye daha fazla kaynak ve olumlu bir ortam sağlamakla eşit hatta ondan daha fazla önemli olduğuna dair bulgulara varılmaktadır (Man, 2001: 251).
Chandler ve Hanks (1994), çalışmalarında kurucuların girişimcilik ve yönetsel yetkinlikleri ile firma performansı arasındaki doğrudan ilişkiyi tespit etmişlerdir. Chaston (1997), işletme gelişiminin farklı aşamalarında farklı yetkinliklerin gerekli olduğunu belirtirken; Man (2001) girişimci yetkinliklerin başlangıç aşamasında önemli olduğunu, yönetim yetkinliklerinin ise büyüme aşamasında daha önemli olduğunu vurgulamaktadır (Aktaran: Lopa ve Bose, 2014: 2). Bir başka araştırmda girişimcinin beşeri sermayesinin, özellikle yönetim
becerilerinin, hem kısa hem de uzun vadeli perspektiften küçük girişimlerin performansının en güçlü etkeni olduğu bulgusuna ulaşılmıştır (Haber ve Reichel, 2007: 120).
Lopa ve Bose (2014) çalışmalarında fırsat, örgütlenme, ilişki yetkinlikleri ve stratejik, taahhüt, kavramsal yetkinlikler olmak üzere altı grup yetkinlik tespit etmişlerdir. Çalışmada tüm yetkinliklerin imalat sanayindeki girişimcilerin firmalarının performansını arttırmaları için gerekli olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bunların arasında fırsat, örgütlenme, ilişki yetkinlikleri ve stratejik yetkinliklerin firma performansı üzerinde önemli etkiye sahip oldukları, diğer iki yetkinlik alanı olan taahhüt yetkinliklerinin ve kavramsal yetkinliklerin ise şu anda firma performansı açısından önemli olmadıkları bulgusuna ulaşılmıştır. Ancak uzun vadede, girişimcilerin daha iyi performans için tüm yetkinliklere odaklanması gerektiği öngörülmektedir.
Man, vd. (2002), KOBİ'ler için firma rekabet gücü kavramını ve girişimci özelliklerin incelenmesi için yetkinlik yaklaşımını kullanan teorik bir çerçeve geliştirmişlerdir. Bu çerçeve, girişimcinin firmanın performansını belirleme rolü üzerine odaklanmaktadır. Bu, girişimcinin egemen olduğu ve daha küçük ölçekli firmalar için kolayca uygulanabilmektedir. Bu çerçeveyi kullanarak, girişimci yetkinlikler ile KOBİ'lerin performansı arasındaki ilişki üzerine çalışmalar giderek artmaktadır. Tablo 11’de bu çalışmalardan elde edilen girişimci yetkinliklerin bir sınıflandırması yapılmıştır.
Tablo- 11: KOBİ'lerde Yetkinlikler
Organize etme KOBİ’ler için fırsatları değerlendirmede gerekli olan insan kaynaklarının yanı sıra finansal kaynakları da belirleme, elde etme ve kullanma becerisi Problem analizi İşletmede sorunlara işaret edebilme, altta yatan muhtemel nedenleri
saptama
Liderlik KOBİ’lerde çalışanlara yön verme ve rehberlik
Kavramsal düşünme Mesleğin temel zorluklarını analiz edebilme ve yorumlayabilme, göreceli önemlerini düşünme
İkna etme Başkalarını belirli bir öneri, düşünce, ürün ya da plan hakkında ikna etme becerisi
İletişim Açık dil ve sözsüz iletişim vasıtasıyla fikirleri veya düşünceleri başkalarına ifade etme becerisi
Stratejik düşünme Uzun vadeli hedefleri saptama ve planlara koyma becerisi Planlama Hedefleri ve öncelikleri tanıma becerisi
Sonuç yönelimi Somut sonuçların elde edilmesinde faaliyetler geliştirme becerisi Müzakere Bir anlaşmaya varabilmede bilgi ve argümanları tartışabilme, anlaşmaya
varmada ortak noktaları tanımlayabilme Takım çalışması Ortak hedeflere katkıda bulunma becerisi
Pazar yönelimi Piyasa ve teknoloji ile ilgili fırsatları sektör içinde ve dışında tanımlama ve takip yeteneği
Ağ oluşturma (İç) müşteriler, tedarikçiler ve diğer menfaat sahipleri ile temas ve ilişkileri aktif olarak geliştirme ve yönetme kabiliyeti
Karar verme yetisi İlgili kriterler altında olası stratejileri ve bu stratejilerle ilgili bilgileri değerlendirmek
Vizyon KOBİ’ler ve çevresi için gelecekteki yönergeleri belirleyerek uzun vadeli bir politika oluşturma becerisi
Genel farkındalık Toplumsal ve siyasal gelişmeler hakkında sektör dışında bilgi üretme becerisi
Yönetim kontrolü Kullanılabilir zaman ve kaynaklar ışığında kendi çalışmalarının ilerleyişini ve başkalarının ilerleyişini yönetme ve denetleme becerisi
Değer oluşturma Girişimcinin kendi işletmesinin değerlerini ve kültürünü yayma yeteneği Personel yönetimi Öğrenme ihtiyaçlarını analiz ederek, işte öğrenme etkinliklerini
geliştirerek, çalışanların yeteneklerini geliştirmek
Uluslararası oryantasyon KOBİ’lerin uluslararasılaşmasına yol açabilecek fırsatları belirleme ve bunları takip etme becerisi
Kaynak: Lans, vd. , 2010: 168.
Özetle yüksek performans elde etmek isteyen girişimciler için girişimcilik yetkinliklerinin kazanılması ve bu yetkinliklerden yararlanılması önemli hale gelmektedir. Çalışma ve öğrenme ayrılmaz bir şekilde birbirine bağlıdır. Yetkinlikler de sürekli iyileştirmeye ve ömür boyu öğrenmeye tabidir. Bazen yetkinlikler kasıtlı olarak geliştirilirken, çoğu zamanda işte yer alan görevler ve faaliyetler ile ilgili etkinliklerin gerçekleştirilmesine bağlı olarak gelişmektedirler (Lans, vd., 2008; Hager, 2008). Beceri/bilgi tabanlı yetkinlikler gibi temel yetkinliklerin iş geliştirme sürecindeki deneyimlerle devamlı geliştirilebileceği ve daha eğitilebilir olduklarına vurgu yapılmaktadır. Girişimcilerin deneyimlerle ve pratik örneklerle öğrenmeye
daha fazla eğilimi oldukları göz önüne alındığında, gerçek örneklere dayanan eğitimlerin geliştirilmesinin teorik bilgilerden daha etkili olabileceği görülmektedir. Uzun vadede, örneklemden ya da diğer kaynaklardan yetkinlikleri yansıtan davranışları içerir vaka temelli örneklerle dolu eğitim ve geliştirme amaçlanabilir (Man, 2001: 255).
KOBİ’lerde sahip yöneticiler çoğunlukla yaparak öğrenmektedirler. Fakat bu tür öğrenme maliyetlidir (Cope ve Watts, 2000; Fenwick, 2003). Çünkü KOBİ yöneticilerinin girişimcilik yetkinliklerini güçlendirmek ve geliştirmek için mevcut insan kaynakları uygulamaları yeterli değildir. Bu sorunlara rağmen birçok bilim insanı, KOBİ’lerin öğrenme ve gelişme açısından zengin ortamlar olduğunu da savunmaktadırlar (Cope ve Watts, 2000; Ehrich ve Billet, 2004). Fakat girişimciler resmi öğrenme faaliyetlerine sınırlı zaman ve maddi sıkıntılardan ötürü katılamamakta, organizasyon içinde akranlara ve rol modellerine doğrudan erişim imkanları bulamamaktadırlar. İşle ilgili öğrenmelerinde mevcut destek ve yönlendirmelere büyük ölçüde bağımlı kalmaktadırlar (Jones ve Macpherson, 2006; Lans, vd., 2008; Lepoutre ve Heene, 2006).
Yetkinlik değerlendirmeleri, büyük organizasyonlarda (örneğin; 360 derece performans değerlendirmelerinde) ve eğitim ortamlarında (kendi kendine ve akran değerlendirmesi) kapsamlı bir şekilde yapılmaktadır. Değerlendirmeler neticesinde değerlendirilen kişilerin güçlü ve zayıf yanları hakkında daha fazla bilgi edinmek, sonuçları tartışarak iyileştirme alanlarını keşfetmek kısacası öğrenme faaliyetlerini belirlemek mümkündür. KOBİ’lerde çoğu halde girişimcinin kendi kendini değerlendirmesi ile diğer önemli kişiler tarafından yapılan değerlendirmelerin nasıl ilişkilendirileceği sorusu ile karşı karşıya kalınmaktadır. Değerlendirmelerin, girişimci yöneticilerin kendi bilinçlerini artırarak, sıklıkla maliyeti yüksek deneme yanılma yöntemlerinden vazgeçmelerine olanak tanıması beklentisi yükselmektedir.
KOBİ’lerde girişimci yetkinliklerinin geliştirilmesinde sınırlı sayıda çalışma vardır (Rae, 2007), (Sadler-Smith, vd., 2003). Teorik araştırmalar olsa da (Collins, vd., 2006), (Man, vd., 2002), bu sınıflandırmaları daha fazla doğrulamak ve zenginleştirmek için niceliksel araştırmalar kıttır. Bu durum sektörel gelişim, KOBİ
destekleri, mevcut ve potansiyel KOBİ sahiplerinin eğitimi ve öğretiminde aktif olan profesyoneller için, özellikle de Avrupa’da yetkinlik temelli öğrenme bağlamında girişimci yetkinliklerin geliştirilmesi için müdahale stratejileri tasarlama çabalarında önemli bir kısıt oluşturmaktadır (Lans, vd., 2011).