İşletme Performansı ve KOBİ’lerde Performansın Boyutları

İşletmenin uzun vadede ayakta kalması ve rakiplerine göre daha güçlü olması işletme ve iş performansı olarak düşünülmektedir. Performans çoğunlukla bir firmanın uyguladığı stratejinin türüne göre belirlenmekte ve bu nedenle işletme stratejisi kavramı olarak kabul edilmektedir. Strateji, iş ortamında rekabet avantajı elde etmek için alternatif araçların seçimi, uygulanması ve değerlendirilmesi şeklindeki tüm karar verme süreçlerinin toplamı olarak ifade edilmektedir. Performans ölçümleri; satış büyümesi, gelir artışı, çalışan sayısında artış, net kar aralığı, ürün/hizmet yenilikçiliği, süreç yenilikçiliği, yeni teknolojilerin benimsenmesi, ürün/hizmet kalitesi, ürün/hizmet çeşitliliği ve müşteri memnuniyeti gibi boyutlardan oluşabilmektedir.

3.3.3.1. İşletme Performansı

Performans, 90’lı yılların ortalarında ticari hayatta kalma süresi ile ölçülmekteydi. Endüstri, örgütsel yapı, konum, içinde bulunulan ekonomik çağ gibi birçok özelliğin yanında, işletme sahibinin kadın veya erkek olmasının performansa ve işletmenin ayakta kalmasına etkileri belirlenmekteydi (Robb, 2002: 387).

Performans; işletmelerin amaçlarını gerçekleştirmesi için görevler çerçevesinde belirlenen ölçütleri karşılar şekilde gösterilen tüm çabalar ve ortaya çıkan mali hizmet ya da fikirdir (Bedük, 2012: 194).

İşletme performansı ise ölçülmesi güç olan çok yönlü bir olgudur. Literatürde, performans ölçümünde nicel ve nitel göstergelerin her ikisinin de sınırlamalarının olduğu ve birlikte değerlendirilmelerinin yerinde olacağı vurgulanmaktadır. Ölçülmesi oldukça güç ve bir ölçüde kişilere göre değişebileceği için subjektif yönü ağır olan, müşteri tatmini ve kalite gibi kriterlerin yanı sıra ekonomi, işletme ve finans bilimlerinde kabul görüp, objektif yanı daha ağır basan satış seviyesi, karlılık, sermayenin getiri oranı, ciro oranı, pazar payı, verimlilik, etkililik gibi kriterler de işletme performansının ölçümünde kullanılmaktadır (Şimşek ve Çelik, 2013: 94).

Li ve diğerleri (2005: 45) kar artışını, verimliliği ve pazar payı ve satış artışını içeren büyümeyi performansın ölçümünde kullanmışlardır. Firma performansı üzerine yapılan çalışmalarda, performans göstergesi için kullanılan öğeler; en önemli rakiplerine kıyasla firmanın karlılığı, büyümesi ve pazar payı hakkında yöneticisinin öznel görüşleri olarak ifade edilmiştir. Öte yandan, bazı araştırmalarda firmanın mali tabloları finansal performansının hem büyüme hem de karlılık boyutunu yakalamak için kullanılmıştır (Soininen, vd., 2012: 616).

Global Entrepreneurship Monitor (GEM) (2011) raporuna göre işletme performansı; büyümeyi (mevcut çalışanlar ve çalışanların sayısında beklenen artış), ihracat miktarını ve yeni teknolojilerin kullanılabilirliğini gösteren yenilik seviyesini de içeren üç ana faktör ile ölçülmektedir (Barazandaeh, vd., 2015: 3).

Genellikle işletme performansının finansal ve finansal olmayan performans şeklinde ölçüldüğü görülmektedir. Finansal performans, yatırım getirisi, özkaynak karlılığı gibi finansal verimlilik ölçümlerini ve satış getirisi ve net kar marjı gibi karlılık ölçümlerini içermektedir. Finansal olmayan ölçümler müşteri memnuniyetini içermektedir (Sidik, 2012: 375).

İşletme performansı rekabetçiliğin boyutlarından biridir. Rekabetçi performansın sürdürülmesinde ticarileştirme sürecinin iki unsurunun hayati önem taşıdığı açıktır. Bunlar; teknolojik gelişme ve fiyat/maliyet etkinliğidir. Literatürde genel olarak, rekabetçiliğin değerlendirilmesinde ya performans sonucuna ya da rekabet potansiyelini oluşturan girdilere odaklanılmaktadır. Girdi ve performansı birlikte ölçen araştırmalar çok az sayıdadır. Rekabetçi performans işletme hacmi, sürdürülebilir büyüme ve verimlilik gibi göstergelerle ölçülmektedir (Buckley, vd., 1988:190).

Man (2001) çalışmasında; satışların büyümesi, satışların karlılığı, nakit akışı, yatırımların getirisi, net kar ve pazar payı artışı olarak rakiplerle kıyaslandığında bir KOBİ’nin rekabet gücünü temsil eden altı maddeyi ortaya koymuştur. Uzmanların ve girişimcilerin fikirlerinden istifade edilerek rakiplerle karşılaştırıldığında bu maddelerden yüksek ağırlık taşıyan satışların büyümesi, net kar ve pazar payı büyümesi firma performansının ölçümü için tespit edilmiştir.

İşletme performansı daha geniş bir konseptte örgütsel etkinliğe hitap etmektedir. Finansal performans (satış büyümesi, karlılık, hisse başına kazanç) ve operasyonel performans (pazar payı, yeni ürün, ürün kalitesi, pazarlama etkinliği ve değeri) olmak üzere işletme performansını açıklayan iki göstergenin olduğu görülmektedir.

3.3.3.2. KOBİ’lerde Performansın Boyutları

KOBİ’ler genellikle büyümelerini ciro ve istihdam artışı ile ölçmektedirler. Performans göstergeleri; satış, müşteri, kar ve işletme sermayesinin artışıdır (Ismail, 2012: 48). KOBİ’lerin sahip yöneticileri performansı ölçmede finansal sonuçların yanı sıra finansal olmayan sonuçları da içeren karma bir yaklaşım kullanmaktadırlar.

Mali sonuçlar, karı ve ciroyu içerirken, mali olmayanlar uzun vadeli büyüme oranı ve işletmenin ayakta kalmasıdır (Bendary ve Minyawi, 2015: 26).

KOBİ’lerin iş performansını etkileyen faktörler üzerine yapılan araştırmalar örgütün özelliklerine ve girişimcinin bireysel özelliklerine yoğunlaşan iç faktörleri ve başarıyı belirlemede dış faktörleri ele alan çalışmalar olmak üzere iki gruba ayrılabilmektedir. Bireysel özellikler; demografik faktörler, yetkinlikler gibi girişimci özelliklere değinirken, örgütsel yönlere odaklanan çalışmalar; organizasyonun kaynakları ve kabiliyeti ve örgüt kültürü gibi unsurları içermektedir. Dış faktörlerin rolüne odaklanan araştırmalar ise devletin işletmenin başarısı için elverişli bir ortam oluşturma rolünü incelemektedir. Araştırma sonuçlarına göre KOBİ’ler arasında başarının önündeki en büyük engelin finansal destek ve eğitim desteği gibi çeşitli destek faaliyetlerinin bulunmaması olmaktadır (Kimeu, 2017: 1- 2).

Girişimcilik KOBİ performansının belirleyicileri arasında merkezi olarak kabul edilmektedir. Hangi girişimci özelliklerin KOBİ performansını nasıl etkilediğini araştıran önceki çalışmalarda üç tür girişimci özellik önerilmiş ve incelenmiştir. Bunlar; girişimcinin demografik özellikleri (cinsiyet, yaş, etnik köken gibi), psikolojik ve davranışsal özellikleri (motivasyon, kişilik özellikleri, değerleri, hedefleri ve tutumları gibi) ve beşeri sermaye (eğitim seviyesi, iş deneyimi, başlangıç deneyimi, yönetim ve özellikle teknik bilgi birikimi gibi) faktörleridir. Burada belirli bir insan sermayesi, girişimcinin geçmişinden, farklı kurum ve kuruluşlarla olan ilişkilerinden ve ayrıca kendi kişiliğinden etkilenen girişimci ağları veya sosyal ilişkileri ifade eder (Aldrich ve Zimmer, 1986; Johannisson, 1993).

Bu değişkenler üzerinde KOBİ performansı ile anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Bir başka ifade ile girişimcinin demografik, psikolojik ve davranışsal özellikleri ile yönetim becerileri ve teknik bilgisi, çoğu zaman bir KOBİ’nin performansıyla ilgili en etkili faktörler arasındadır (Man, vd., 2002: 125). Ortak kanı, belli arka plan özelliklerine sahip olmanın, firmayı daha başarılı veya daha az başarılı kılacak olmasıdır. Bu özelliklerin sadece işe başlamada değil, işin sürekli başarısında da etkili olduğu bulunmuştur.

Yapılan araştırmalar firma performansının sadece girişimci özelliklerden değil, bağlamsal faktörlerden de etkilendiğini göstermiştir. (Hofer ve Sandberg, 1987; Learner, vd., 1997; Herron ve Robinson, 1993; Lussier, 1996; Stuart ve Abetti, 1987). Bunlar; örgütsel faktörler (Mullins, 1996; Glancey, 1998) ve firmanın stratejileridir (Sandberg,1986; Smallbone, Leigh ve North, 1995; Roper, 1996; Kotey ve Meredith, 1997). Daha da önemli olan, bu faktörler arasındaki etkileşimlerin, firma performansını açıklarken özellikle önemli olmalarıdır (Lumpkin ve Dess, 1996; Chandler ve Hanks, 1994; Chaston, 1997).

3.4. KOBİ’lerde Girişimcilik Yetkinlikleri, Rekabet Edebilirlik ve