Kimyasal Madde Tankeri İşletmeciliği ve İnşasında Ayırt Edici Özellikler

Kimyasal madde tankerlerinde başta petrol türevi maddeler olmak üzere, organik ürünler, inorganik kimyasal ürünler, bitkisel ve hayvansal ürünler ve karışık yükler taşınmaktadır. Özellikle dünyadaki bitkisel yağlardan biyodizel üretiminin

artmasıyla bitkisel yağ taşımaları hızlı bir şekilde artmıştır. Bu ürünler, enerji veya gıda olarak doğrudan; boya, ilaç, gıda, tekstil gibi birbirinden çok farklı alanlarda dolaylı olarak kullanılmaktadır.

Kimyasal madde tankerleri, birçok farklı özellikte kimyasal maddeyi taşımak üzere tasarlanmışlardır ve her kimyasal maddenin farklı taşınma gereksinimi vardır. Bazı kimyasal maddeler, taşınması sırasında ısıtılmalı; bazılarında inert gaz kullanılmalıdır. Bazı kimyasal maddelerin yanıcı – patlayıcı, bazılarının zehirli, bazıları da aşındırıcı özelliği vardır. Her farklı çeşit kimyasal madde için, farklı operasyonel işlemler yapılmaktadır. Birçok kimyasal maddenin tank yıkama gereksinimleri, kirlilik kategorileri farklıdır. Kimyasal madde tankerlerinin operasyonları, yükleme, tahliye ve diğer yük operasyonları bakımından birçok risk içermektedir ve bu riskler, kullanılacak donanıma, geminin teknik özelliklerine ve taşınacak yüke göre değişkenlik göstermektedir (Altuntaş, 1997).

Tablo 16: Kimyasal Madde Tankeri İnşası ve İşletmeciliği

TEKNIK

Tanklar Malzeme/kaplama: Yük (Sınıf) belirlenir (IMO I/II/III) Tank sayısı: Taşınabilecek yük sayısını belirler. Tank tasarımı: Komşu tanklar belirlenir.

Pompa Tasarım: Yük sayısı

Tekne Tasarım: Yasal Uygunluk(Tek cidar/Çift cidar)

İşletmecilik Numune: Alma ve saklama koşulları

Yük kontrolü: Testler (sıcaklık, ağırlık, viskozite, özgül ağırlık,

polimerizasyon)

Yükleme-tahliye : Kontroller, ısıtma/soğutma, trim/meyil, yükleme

sırası, hız, temizlik

ÇEVR

E

Gaz salınım Gaz emisyonları (SOx, NOx, COx, GHG)

Söküm Söküm sırasında önlemler(Gaz salınım, asbest, zehirli Boya, atık) İnşa sırasında sökümü kolaylaştırıcı planlar(yasal zorunluluk)

Tank

temizliği Tahliye sırasında ölçüm _{Tahliye sonrasında temizlik} Balast suları Zararlı sucul Organizmalar

EMNIYET

ISM Sorumlu personel

Kaza analizi Alınan dersler

Operasyon Kirlilik kategorisi, yanma, patlama, çözünme, reaksiyon verme, insana olan etkileri, alınacak yangın tedbirleri, polimerleşme, acil durum müdahale şekilleri, alınacak emniyet tedbirleri, tankın özellikleri ve materyali, tankların havalandırılması ve yıkanması

İlk

müdahale Uygun Tasarım

Kaynak: Arslan, 2009; Taylan, 2004; DTO, 2009; Altuntaş, 1997 ile tez saha araştırması yarı

Kimyasal madde tankerlerinin üretiminde, malzeme ve işçilik kalitesinin en üst düzeyde olması gerekir. Bazı kimyasalların taşınmasında, çelik kargo tanklarının uygun olmaması nedeniyle farklı türde malzemeler kullanılmaktadır. Kimyasal madde tankerleri, diğer tankerlerden daha küçük olmalarına karşın, daha fazla sayıda kargo tankına sahiptirler. Bu durum onların yükleme boşaltma sistemlerinin daha karmaşık boru donanımı gerektirmesine neden olur. Kargo tankları ve diğer bölmeler arasında koferdam kullanımı diğer tankerlere oranla oldukça yaygındır (Taylan, 2004: 89).

Kimyasal yüklerin çeşitliliği ve bu kimyasalların her birinin farklı özelliklerde ve tehlikelerde olmasından dolayı kimyasal madde tankeri taşımacılığı, son derece dikkat isteyen, karmaşık ve emniyet tedbirlerinin üst düzeyde olduğu bir taşımacılık şeklidir (Arslan ve Er, 2008). Kimyasal madde tankerlerinin işletmeciliği dolayısıyla inşasına ilişkin olarak;

Teknik Konular: Tanklarda kullanılan malzeme ve kaplama, kimyasal madde tankerinin taşıyabileceği yükleri dolayısıyla sınıfını belirlemektedir. Tanklar; tamamen “paslanmaz çelik” veya “krom” ile inşa edilebileceği gibi, sac üzerine epoksi boya ve çinko kaplama da tercih edilebilir. Arslan (2009)’a göre her ne kadar yeni nesil tank kaplama materyallerinin dayanıklılığı fazla da olsa, krom tanklı gemilerin (Tip I) taşıyabileceği yükler sayıca daha fazladır ve bu tankerleri işletmek, hem navlun geliri bakımından hem de tank temizliği ve bakımı gibi nedenlerden dolayı avantajlıdır.

Kimyasal madde tankerlerin tank tipleri IBC Kod’da belirtildiği gibi farklı özellikler göstermekte ve farklı ürünler taşıyabilmektedir. Kimyasal yüklerin büyük çoğunluğunu ve petrol ürünlerini taşıyabilecek olan Tip 2 tanktır. UNCTAD (2011) raporuna göre Dünya kimyasal madde tankeri filosunun 2/3 ü, IMO Tip II sınıfı olarak tabir edilen klasik yükleri (styrene, xylene ve easychems) taşıma niteliğindedir. Filonun yaklaşık 1/3 ünü oluşturan çift cidarlı IMO Tip III sınıfı tankerler kimyevi ve bitkisel yağları taşımak üzere inşa edilmiştirler. En tehlikeli yükleri (chlorosulphonic acid ve trichlorobenzene) taşımak için tasarlanan IMO Tip I sınıfı tankerler tüm filonun %3 ünü bile oluşturamamaktadırlar.

Kimyasal madde tankerlerinde kaç çeşit yük taşınabileceğini öncelikli olarak tank sayısı belirler. Kimyasal ve ürün tankerlerinin tank sayılarının, yalnızca yan tanklardan mı, yoksa aynı zamanda merkez tanklardan mı oluştuğu önemlidir. Kargo elleçleme (ürün sayısı), taşıma ve temizlik işlemlerinde komşu tank varlığı önemlidir. Küçük tonajda tankerlerin çoğunluğu 10 (5+5) veya 12 (6+6) merkez tankı bulunmayan yapıdadır (Arslan, 2009: 31).

Kimyasal madde tankeri taşımacılığında, bir tankerin aynı anda kaç farklı çeşit yük taşıyabileceğini etkileyen önemli etkenlerden biri de gemideki tank sayısından başka gemideki pompa sayısıdır. Gemideki tank sayısı fazla olsa bile, gemide az sayıda merkezi pompa var ise, o gemi ancak pompa sayısı kadar faklı sayıda yük taşıyabilmektedir (Arslan, 2009: 31)

Kimyasal ve ürün tankerlerini tekne konstrüksiyon yapılarına göre çift cidarlı (double hull), karina ile tanklar arasında balast tankı veya ikinci bir cidar olan (double bottom); çift katmanlı (double skin) ve tek cidarlı (single hull) tankerler olarak sınıflandırılabilir. MARPOL (2007)’e göre 2015 yılından sonra hem kimyasal hem de ham petrol tankerlerinde tek cidarlı gemi kalmayacaktır.

Tankerlerin inşa aşamasında numunelerin alınması ve gemide saklanması için yeterli tasarım kolaylıkları sağlanmalıdır. Bu numunelerle birlikte; sıcaklık, ağırlık, viskozite, özgül ağırlık, polimerizasyon ölçümleri ve koku/renk uyarıcı sistemler için

tasarımda kolaylıklar sağlanmalıdır. Tablo 16 teknik kısımda bulunan

yükleme/tahliye operasyonu ile ilgili olarak (Altuntaş, 1997);

- Yükün ısıtılması veya soğutulması ihtiyaçları için donanım bulunmalıdır. - Gemi trimi, dolayısıyla tank trimleri elleçleme süresince takip edilmelidir - Tank kaplaması ve yük uygunluğu kontrol edilmelidir.

- Tankların yükleme sırası(çapraz/doğrusal) planlanmalı ve pompaların yeterliliği kontrol edilmelidir.

- Yükleme için yükün özelliğine göre değişen “zaman” kısıtı kontrol edilmelidir.

- Farklı seferler arasında yükleme sıralamasına dikkat edilmelidir. Koku bırakan kimyasallar sonrası bitkisel yağlar taşınmamalıdır.

- Yüklemede tank sırası belirlendiği gibi, birden fazla yük türü varsa bu ürünlerin sırası da planlanmalıdır. Hafif yükler önce alınmalıdır.

- Tank seviyeleri dengelenmelidir.

- Meydana gelen arızaların ya da tahliye sorunlarının uyarıcı sensörleri bulunmalıdır.

- Yüke göre tahliye hızı ayarlanabilmelidir.

- Tank temizliği için tatlı su/deniz suyu devreleri bulunmalıdır. Ayrıca suyun sıcaklık ayarı yapılabilmelidir.

- Kauçuk kaplamaların elektriki testleri yapılmalıdır. - Yeterli miktarda malzeme yedeği bulunmalıdır.

Çevre ile ilgili Konular: İşletilen gemiler için kükürt oksit (SOx), azot oksit (NOx), karbon(COx), sera gazı (GHG) salınımlarının kontrolü IMO ve AB denizcilik politikaları arasındadır (DTO, 2009: 16). Sağlıklı ve çevreci gemi söküm işlemi geminin inşa edildiği ölçüt ve kurallara bağlıdır. Yeşil gemi anlayışı gereği “asbest”, “ozona zarar veren gazlar” ve kısa bir süre öncesine dek sıklıkla kullanılan “zararlı bileşimler içeren dış boyalar” gibi bütün toksik maddelerin yeni inşa edilen gemilerde kullanılmaması gerekmektedir. 2013 yılında yürürlüğe girecek sözleşme ile bu tehlikeli maddelerin kullanılmaması, sınırlandırılması ve planlarda gösterilmesi tersanelerin yükümlülüğünde olacaktır (DTO, 2009: 48).

Yük taşınan tanklarla ilgili olarak, farklı gemi tiplerinde ve farklı yüklerde yükleme, boşaltma, balast işlemleri, tank yıkama işlemleri, inert gaz işlemleri, gaz ölçümleri vb. uygulamalar bulunmaktadır (Arslan ve Türker, 2008). Balast suları ile taşınan zararlı sucul organizmalardan ve patojenlerden kaynaklanan zararlar konusunda tedbir almak için de çalışmalar sürdürülmektedir (DTO, 2009: 34).

Emniyetle ilgili konular: Kimyasal madde tankeri işletmeciliği, diğer gemi işletmeciliği tiplerine göre daha fazla teknik bilgi ve organizasyonel iş bölümü gerektirir. 90’lı yıllarda ISM sisteminin devreye girmesiyle, işletme organizasyon yapılarına “ISM ve emniyet sorumluları” eklenmiştir (Arslan, 2009: 82). Kimyasal madde tankeri işletmeciliğinde, özellikle taşınan yüklerin beraberinde hem insan sağlığı için hem de çevre emniyeti için büyük tehlikeler taşıması nedeniyle, tankerlerde meydana gelebilecek en küçük bir kaza bile, çok büyük can ve mal kayıplarıyla, çevresel felaketlere neden olabilmektedir. Bu yüzden, meydana gelmiş kazaların çok iyi analiz edilerek buna uygun önleyici tedbirler almak ve olası başka

kazaların önüne geçmek son derece önemlidir (Arslan, 2009: 96). Yaralıya ilk müdahale malzemeleri ve bunların uygun bir mahalde bulunması için tasarım uygun olmalıdır.

Son yıllarda inşa edilen kimyasal madde tankerlerinin otomasyonlu yükleme- boşaltma sistemleriyle donatılmış olması, özellikle güverte zabitleri ve personeli üzerindeki iş yüklerini büyük ölçüde azaltmış, aynı zamanda gemi adamlarının kimyasal yüklerden zarar görmesinin önüne geçmiştir. Kimyasal madde tankerlerinde taşınan yüklerin birçoğu MARPOL Ek-2 kapsamında belirtilen ‘tehlikeli yük’lerdir. MARPOL Ek-2’de detaylı olarak tanımlanan 600’den fazla yükle birlikte kimyasal madde tankerlerinde taşınan yüklerin çeşitliliği 2000’den fazladır. Kimyasal madde tankerlerinde taşınan bu yüklerin her birinin MARPOL Ek-2’ye göre kirlilik kategorisi, yanma, patlama, çözünme, reaksiyon verme, insana olan etkileri, alınacak yangın tedbirleri, polimerlesme, acil durum müdahale şekilleri, alınacak emniyet tedbirleri, taşınması gerekli tankın özellikleri (tank tipi: Tip-1, Tip- 2, Tip-3 ve tankın materyali: krom, boya kaplama vb.), tankların havalandırılması ve yıkanması vb. gibi özellikleri birbirinden farklıdır. Her yük MARPOL gereği her tankta taşınamayacağı gibi, bazı yükler birbirine komşu tanklarda da taşınamazlar. MARPOL Ek-2’de hangi yükün hangi tank tipinde taşınabileceği belirtilmiştir (MARPOL, 2007)