Kidramos:

Lydia sınırına yakın olması muhtemeldir203

. M.Ö. 2- 1. yüzyıla tarihlenen sikkelerin ön yüzünde çelenkli Zeus başı, arka yüzünde kanatlı yıldırım demeti ve kent lejandı görülmektedir204

.

4.1.26. Kindya: Günümüzde Üçpınar olarak bilinen alanın Kindya olduğu

kesin olarak saptanmıştır205_{. M.Ö. geç 5. erken 4. yüzyıla tarihlenen Kindya}

sikkeleri, ön yüzünde grifon betimlemesi olması nedeniyle başta Phokaia sikkeleri ile karıştırılmıştır, arka yüzde ise ortada triskeles veya yıldız, kenarları kafes süslemesi ile bezenmiş baklava dilimi çerçeve içinde betimlemiştir (Fig. 23). Sikkelerin bazısında triskeles betimlemesi olduğu için Kilikia Bölgesi basımı olduğu da düşünülmüştür206

.

4.1.27 Knidos: Datça Yarımadası‟nın uç kısmında Yazı Köyü sınırları

içerisinde yer almaktadır207

. M.Ö. 6. yüzyılın 2. yarısında sikke basmaya başlamıştır. 5. yüzyılın sonlarına kadar esas ön yüz tipi aslan protomu, arka yüz tipi ise kare incus içindeki Arkaik Aphrodite başı olan sikkeleri 6 döneme (seri) ayrılmıştır208 (Fig. 24). Sikkelerin ön yüz tipi olan aslan Apollon Triopion209

ile ilişkilidir210. Apollon

199 _{Rhodos‟ta, M.Ö. 177/176 yıllarından itibaren basımına başlanan, esas birimi 3 gr. ağırlığında} drahmi olan, arka yüzünde kare inkus görülen sikke

200 Ashton vd. 1998, 49 201 _{Spanu 1997, 17} 202 _{BMC Caria, xlv} 203 BMC Caria, xlvi 204 Sear 1979, 440 205 _{Paton- Myres 1896, 196}

206 _{Kagan- Kritt 1995, 261; Bean- Cook 1957, 93} 207 _{Bruns Özgan 2002, 3- 4}

208

Cahn 1970, 19- 66

209 _{Heredot; “..bir Lakedaimon kolonisi olan Knidos da bunların arasındadır. Bunların toprakları} denize bakar; Triopion denilmesi bundandır” şeklinde ifade etmiştir, bkz. Heredot, 1. 174

Triopion Tapınağı kente gelen Dor birliklerinin karşılandığı alandır ve birliğe üye kentler Halikarnassos, Kos, İalysus, Kamiros ve Lindus sikkelerinde ortak tip olarak aslanı kullanır211_{. Arka yüz tipi olan Aphrodite ise şehrin baş tanrıçasıdır}212

.

Ön yüzde aslan, arka yüzde boğa betimlenen Geç Arkaik Dönem sikkeleri Lindos‟tan etkilenmiştir213

.

M.Ö. 4. yüzyıl hemidrahmilerinin çoğu M.Ö. 5. yüzyıl örneklerindeki gibi ön yüzde aslan protomu, arka yüzde Aphrodite başı şeklindedir ancak kare inkus yerine daire şeklinde inkus görülmektedir. Daire şeklindeki inkus ve Aphrodite başında görülen topuz biçimi drahmilerin M.Ö. 4. yüzyıla ait olduğunu ve M.Ö. 380‟den önceye tarihlenen kare inkustan daha sonraya ait olması gerektiğini göstermektedir214

. Ayrıca bronz sikke basımına M.Ö. 375 civarında başlandığı bilinmektedir215.

Geç Klasik Dönem örneklerinde, Aphrodite Euoplia‟nın simgesi olan pruva, tanrıçanın boynunun arkasında görülmeye başlanır. Pruvanın yerine üzüm salkımı olan örnekler de bulunmaktadır216.

M.Ö. 3. yüzyıl başlarında Rhodos etkisinde, ön yüzde Helios başı görülen sikkeler darp edilmeye başlanır. Yine aynı dönemde ön yüzde Apollon başı, arka yüzde iki çizgi arasında üzüm salkımı betimlenen sikkelerde görülür.

Helenistik Dönem‟de ön yüzde Apollon başı, arka yüzde Artemis olan sikkeler basılmıştır. Artemis, Knidos sikkelerinde çok görülen bir tip olmamakla beraber Artemis Hyakinthotrophia‟nın217 doğum günü kutlamaları ile beraber M.Ö. 2. yüzyıl başlarında kullandığı ileri sürülmüştür218. Ancak M.Ö. 3. yüzyılın 2. yarısına tarihlenen, ön yüzde Artemis başı, arka yüzde tripod, magistrat adı ve kent lejandı görülen örnekler bilinmektedir219

(Fig. 25). Oldukça fazla miktarda basılan bu

211 _{BMC Caria, xlvii; Gardner 1918, 144} 212 Head 1887, 523 213 Cook 1961, 61; Cahn 1957, 23 214 _{Ashton 1999b, 86; Ashton 2002c, 120} 215 _{Ashton 2006, 8} 216 _{Ashton 1999b, 76} 217

Artemis Hyakinthotrophia‟nın bazı tehlike anlarında göründüğü düşünülmüş ve bu nedenle kentteki yurttaşlarca adına festival kurulmuştur, bkz Magie 2003, 69

218 _{Rider 1979, 156- 157} 219 _{Milne 1938: 258- 59}

seri 32 magistrat tarafından basılmıştır220_{. Nordbo bu serinin yanında ön yüzde}

Aphrodite başı, arka yüzde pruva olan sikkeleri M.Ö. 250- 210 yıllarına tarihlemiştir221

(Fig. 26). Ayrıca Helenistik Dönem‟de ön yüzde Aphrodite başı, arka yüzde üzüm salkımı olan sikkeler de basılmıştır222

.

4.1.28. Kranaos: Sadece Plinius tarafından adı zikredilen Kranaos kenti

bugünkü Kıran Dağı‟nda yani Gökova Körfezi‟nin kuzeyinde, antik İdyma Kenti‟nin batısında yer almaktadır223

. Ön yüzde Helios başı, çenesinin altında chlaymsin bağı ile betimlenirken arka yüzde üzüm salkımı, karavide (tatlısuıstakozu) ve KPAN lejandı görülmektedir (Fig. 27). Walker M.Ö. erken 3. yüzyıla tarihlemiştir224 ancak düzensiz kalıp özellikleri ve ön yüz betimlemesinin Kaunos‟un erken örneklerine benzemesi nedeniyle M.Ö. 4. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmelidir225

.

4.1.29. Mylasa: Mylasa‟da Zeus Osogoa ve Zeus Labrendeus adına iki

önemli tapınım vardır226

. Zeus Osogoa‟nın simgeleri trident ve deniz yengecidir227. Zeus Osogoa kutsal alanında önceleri tatlı su iken, daha sonra tuzlu suya dönüşmüş olan bir kaynak vardı. Bu nedenle tanrı elinde trident tutar şekilde ve yengeç simgesi ile daha çok deniz tanrısı gibi gösterilmiştir. Zeus ve Poseidon birleşip Zenoposeidon olmuş ve Zeus Osogoa‟nın yanında ikinci bir epithet olarak geçmektedir228

.

Zeus Labrendeus Kutsal Alanının, Hekatomnoslardan Mausolos ve İdrieus zamanında yeni bir görünüm kazandığı bilinmektedir229. Zeus Labrendeus kültünden dolayı, labris, Mylasa‟nın sembolü olarak bilinse de sadece bu kente değil, Karia Bölgesi‟ne atfedilen bir semboldür230

. 220 _{Morkholm 2000: 175} 221 _{Nordbø, 1972: 61- 81} 222 Göktürk, 1996: 8 223

Myres 1920a: 342; Beden-Mannucci 2004: 207 224 _{Walker 1978, 86- 8}

225 _{Ashton 2006, 5- 6; Beden-Mannucci 2004, 209} 226_{BMC Caria, lxii; Satış 2008, 147}

227

Spanu 1997, 27 228 _{N. Şahin 2001, 138}

229 _{Westholm 1963, 9; Hellström 1991, 297 vd.; Carstens 2010, 41} 230 _{Ashton 2004, 34}

M.Ö. 520-490‟a tarihlenen ilk örneklerde görülen önyüzdeki aslan, Mylasa şehrinin arması olarak karşımıza çıkarken arka yüzdeki akrebin anlamı belirsizdir231

(Fig. 28). Ancak bölgede çok miktarda akrep olduğu ve Mylasa yakınındaki Kuyruklu Kale‟ye bu ismin akrepler nedeniyle verildiği ifade edilmektedir232

.

M.Ö. 500 civarına tarihlenen sikkelerin ön yüzünde sola aslan başı, omuz üzerinde O ve altta ön ayaklar sola betimlenirken, arka yüzde iki dikdörtgen çentik ve Kar alfabesinde Mylasa‟nın en erken etnikonu görülmektedir. Farklı bir tipte ön yüzde aslan başı, arka yüzde kare inkus içinde kanatları açık kuş görülmektedir. M.Ö. 420-390‟a tarihlenen sikkenin ön yüzünde başını geriye çevirmiş kükreyen aslan protomu, arka yüzünde yuvarlak inkus içinde genç erkek başı (Apollon?) betimlenmiştir233

.

Ünik bir sikke tipi üzerinde ön yüzde Zeus Labrendeus uzun elbiseli, elinde labris ve mızrak tutarken; arka yüzde ise Zeus Osogoa omuzu açıkta bırakan khiton giymiş ve elinde trident ve kartal tutarken betimlenmiştir234

. Bu sikke tipi için, M.Ö. 4. yüzyılın ikinci yarısından M.Ö. 2. yüzyılın başlarına kadar olan tarihlendirilme önerileri bulunmaktadır235

.

Bronz erken bir sikke üzerinde, ön yüzde sağa doğru aslan, arka yüzde ise sola doğru ayakta bir kuş ve üstte MIΛA lejandı görülmektedir. Lejandın standart olmamasının sebebi Karca‟dan Grekçe‟ye geçildiği döneme denk gelmesi ile ilgili olmalıdır236

. Bronz erken tipler arasında ön yüzünde cepheden aslan başı ve yanlarda ayaklar, arka yüzde ise sola doğru ton balığı ya da benzer bir balık altında salyangoz kabuğu görülen sikke ile; ön yüzde baykuşa benzeyen ancak cepheden yelesi kısa bir aslan, dişi aslan ya da panter olması muhtemel figür, arka yüzde ise yuvarlak inkus içerisinde basit bir aslan başı betimlenen örnekler bulunmaktadır. Sikkelerde denizle ilgili betimlemeler olmasına rağmen Mylasa‟ya ait olmalıdır237

.

Mylasa‟da henüz Hysaldomos adına bastırılan herhangi bir sikkenin varlığı kesin olarak saptanmasa da, onun döneminde bastırıldığı düşünülen bir grup gümüş 231 _{Konuk 2003, 89} 232 _{Küçükeren 2005, 34} 233 _{Konuk 2007, 472- 474} 234 Hurter 1998, 150 235 _{Delrieux 1999, 37: dipnot 13} 236 _{Ashton 2006, 5} 237 _{Ashton 2006, 5- 6}

sikke üzerinde Grekçesi MY harflerine denk gelen, Karca NE harfleri görülen sikkeler vardır. Bu sikkelerin ön yüzünde başını geriye çeviren aslan başı, arka yüzünde ise cepheden aslan başı betimlenmiştir238

.

M.Ö. 4. yüzyılın ilk yarısında Hekatomnos ve Mausolos sikkelerinin bir kısmı, Mylasa‟da basılmıştır239

.

Mausollos başkenti Halikarnassos‟a taşıyınca240

İskender zamanına kadar kentte sikke basılmamıştır241

.

İskender‟in ölümünden sonra kendini Karia tiranı olarak gören Eupolemos kendi adına sikkeler bastırmıştır242

. Sikkelerin üzerinde yer alan tipler genellikle askeri karakterlidir. Ön yüzde üst üste binen üç Makedon kalkanı, arka yüzde ise kınına konulmuş bir kılıç ve labris görülmektedir243

.

M.Ö. 300- 280 arasında, İskender tiplerinin yerel basım olan drahmi ve tetradrahmileri görüyoruz244. M.Ö. 300‟den hemen sonraki bir tarihte II. Philippos‟un tipleri ve adıyla basılmış ünik altın staterler vardır245. Ayrıca Rider, Bargylia sikkelerinde görülen Artemis Kindyas tipinin Antiokhos II döneminde Mylasa‟da da basıldığını ileri sürmektedir246

.

M.Ö. 3. yüzyıl veya sonrasına tarihlenen ön yüzde kalkan üzerinde kartal, arka yüzde miğfer (sorgucu) görülen çok az sayıda sikke tipi bilinmektedir247

.

M.Ö. 2. yüzyıl ve sonrasındaki sikkelerde ön yüzde at, arka yüzde ise trident ve labris görülen sembollerdir (Fig. 29). Trident ve labris ayrı kullanılabildiği gibi ikisinin birlikte kullanıldığı uygulamalarda bulunmaktadır248

. Bu tip sikkeler kent halkına yardım amaçlı basılmıştır ve kullanılan semboller şüphesiz Zeus Osogoa ve Zeus Labrendeus‟la ilgilidir249

. Mylasa‟nın nadir bir sikke basımı üzerinde ön yüzde

238 _{Konuk 2007, 475; Konuk 2009b, 358- 359} 239

Mylasa‟da basılan Hekatomnos ve Mausolos sikkeleri, Karia Bölgesi‟nde Sikke Bastıran Satraplar kısmında ele alınacaktır.

240 _{Üreten 2005, 62} 241 BMC Caria, lxiii 242 Yarkın 1975, 14 243 _{Morkholm 2000, 64} 244 _{M. Thompson 1981, 207- 8, 215- 16} 245 _{Morkholm 2000, 104} 246 Rider 1990, 546- 550

247 _{Ashton 2006, 9; Akarca 1959, 62, no:21} 248 _{Ashton 2004, 34}

Rhodos sikkelerinde görülen gül, arka yüzde ise kanatları açık kartal görülmektedir250

(Fig. 30).

Mylasa‟da İmparatorluk Dönemi sikkeleri Augustus‟tan 3. Gordianus‟un eşi Furia Sabina Tranquillina‟ya kadar uzanır251

. Bu dönemin sikkeleri üzerinde özellikle labris ve mızrak tutan Zeus Labrendeus göze çarpmaktadır.

4.1.30. Myndos: Muğla İli, Bodrum İlçesi, Gümüşlük Beldesi sınırları

içerisinde yer almaktadır252

. Strabon, Halikarnassos‟un hemen yakınında, Kos‟un

Scandria Burnu‟nun karşısında, Termerium Burnu üzerinde olarak

tanımlamaktadır253

.

Ön yüzde Poseidon başı, arka yüzde yunus, trident ve MY harflerinin görüldüğü sikkeler basılmıştır ve M.Ö. 4. yüzyılın ortalarına tarihlenmektedir254

. Ayrıca ön yüzde Zeus, arka yüzde kanatları açık, yıldırım üzerinde duran kartal ve kent lejandı görülen örnekler vardır255.

M.Ö. 2. yüzyıl ortalarında ön yüzde çelenkli Serapis başı, arka yüzde iki mısır koçanı üzerinde “İsis Tacı” olan sikkeler görülmektedir256

(Fig. 31). Tiplerin Mısırlılaştırılmış olması alışılmış bir durum olmasa da Helenistik Dönemde bu bölge Mısır‟ın Ptolemaios hanedanı tarafından yönetilmektedir ve Zeus‟la özdeşleştirilen Serapis ve İsis kültleri de bu dönemde kurulmuş olmalıdır257

. Dionysos, Zeus, Apollon ve Artemis ön yüz tipleri olarak görülürken, arka yüzde üzüm salkımı, yıldırım demeti üzerinde kartal, zeytin dalı üzerinde tünemiş baykuş, kanatlı yıldırım demeti ve yüzen iki yunus görülmektedir258

.

4.1.31. Neapolis: Harpasos Vadisi içinde Harpasa‟nın güneyinde yani Aydın

İli, Bozdoğan İlçesi, Yazıkent sınırları içerisinde yer almaktadır259

. M.Ö. 1. yüzyıl 250 _{Konuk 2003, 99} 251 Satış 2008, 148 252

M. Şahin 2007, 294; M. Şahin 2006, 171; Tırpan 1988, 167 253 _{Strabon, 14. 2. 20}

254 _{Ashton 2006, 8- 9} 255 _{Milne 1938, 261} 256

Zabel- Meadows 2002, 244- 247; Ashton 2007, 68; Göktürk 1996, 5 257 _{Konuk 2003, 100; Paton 1900, 80}

258 _{Sear 1979, 447- 448} 259 _{Umar 1999b, 304}

sikkelerinin ön yüzünde Zeus başı, arka yüzünde yıldırım demeti üzerinde kanatları açık kartal görülmektedir260

.

4.1.32. Orthosia: Menderes‟in güney kıyısında Yenipazar olarak bilinen

yerdedir261. M.Ö. 2- 1 yüzyıl sikkelerinde ön yüzde omzunun arkasında yay ve sadakla Artemis büstü, arka yüzde tahtta oturan Zeus elinde Nike tutarken betimlenmiştir. Başka bir tip üzerinde ön yüzde sarmaşık çelenkli genç Dionysos başı, arka yüzde thrysos ve magistrat adı görülmektedir262_{. Farklı bir tipte ön yüzde}

Zeus başı, arka yüzde Athena ayakta miğfer ve kalkanı ile betimlenmiştir263

.

4.1.33. Stratonikeia: Seleukos kralı I. Antiokhos‟un, karısı Stratonike adına

M.Ö. 276 yıllarında yeniden imar ettirdiği bir kenttir264_{. Karia‟nın politik yapısına}

uygun olarak demoslardan oluşan topluluklar, şehir imar edilmeden önce, burada varlığını göstermekte idi265_{. Stratonikeia‟nın eski adının Chrysaor olduğu}266

ve Likyalılar tarafından Bellerophon önderliğinde kurulduğu bilinmektedir267

.

Kentin çevresinde yer alan önemli tapınakları Lagina‟da Hekate, Panamara‟da Zeus adınadır268

.

Stratonikeia‟nın gümüş sikkeleri 5 grupta incelenmektedir.

En erken tarihli gümüş sikkelerinin ön yüzünde Zeus başı, arka yüzünde Hekate‟nin ayakta, cepheden, elinde meşale ve patera tutarken betimlendiği sikkelerdir (Fig. 32) ve kistophorik sistemde basılmışlardır. M.Ö. 160- 130 yıllarına tarihlenmektedir269.

2. grup sikkelerde ön yüzde Zeus başı (Fig. 33), arka yüzde kartal veya ön yüzde Hekate başı, arka yüzde Nike betimlemeli (Fig. 34) sikkeler yer almaktadır ve

260 _{Sear 1979, 448} 261 Varinlioğlu- Debord 2001, 113 262 Sear 1979, 448 263 _{BMC Caria, 143} 264 _{Tırpan 1998, 1; Aulock 1967, 13} 265 _{Bremen 2000, 401} 266 N. Şahin 2001, 79 267 _{Texier 2002, 216} 268 _{Meadows 2002, 98} 269 _{Meadows 2002, 80, 100- 101}

Rhodos etkisinde plintophorik sistemde basılmışlardır270

. Aulock, bu sikkelerin M.Ö. erken 1. yüzyıla tarihlendiğini ve Aristonikos‟un Romalılar tarafından yakalanması veya Mithridates‟in yenilgisi ile ilgili olduğunu ileri sürmüştür271

. Bu tip sikkeler Stratonikeia‟nın kendi otonom sikkeleridir ve bu sikkeler üzerinde görülen lejandlarda ΢ harfinin C harfine dönüşmesi tarihleme açısından dikkate alınmalıdır272

.

3. grup sikkelerin ön yüzünde Hekate başı, arka yüzünde Nike yer almaktadır. İkinci gruptan farklı daha sıkışık görülmektedir ve lejand sağ üst tarafta aşağı doğru verilmiştir ve M.Ö. 80 civarında Mithridates Savaşları sırasında basılmış olmalıdır273

.

Dördüncü ve beşinci gruptaki sikkelerin ön yüzünde lejand ve imparator başı görülürken, arka yüz betimleri arasında Zeus Panamaros veya Nike görülmektedir274

. Bronz sikkelerde ise ön yüzde Hekate başı, arka yüzde meşale (Fig. 35), ön yüzde Hekate başı, arka yüzde uçan Pegasus (Fig. 36), ön yüzde Zeus başı, arka yüzde kartal, ön ve arka yüzde meşale görülen tipler arasındadır275

.

4.1.34. Syangela: Bean ve Cook tarafından Alazeytin olarak lokalizasyonu

yapılmıştır276_{. Halikarnassos‟un 19 km doğusunda yer alan kentin sikkeleri Syros ya}

da Syme‟ye de atfedilmiştir277_{. Ön yüzünde ağzı açık grifon başı, arka yüzde kare}

inkus içinde kafes süslemesi bulunan sikkeler M.Ö. 500 civarına tarihlendirilmiştir. M.Ö. 4. yüzyıl başlarında otonom sikkeler basmış, Mausolos‟un Syangela halkını Theangela‟ya278

yerleştirmesi ile M.Ö. 300-275‟e kadar kendi adlarına sikke basmaya devam etmişlerdir279. M.Ö. 300-275‟e tarihlenen sikkelerde ön yüzde Dionysos başı sağa, arka yüzde kantaros ve üzüm salkımı (Fig. 33) ya da önyüzde

270 _{Meadows 2002, 80- 81, 101} 271 Aulock 1967, 14- 15 272 Tek 1999, 221 273 _{Meadows 2002, 107, 109} 274 _{Meadows 2002, 110- 113} 275 _{Sear 1979, 448- 450} 276 Bean- Cook 1955, 147 277 _{Yarkın 1975, 12}

278 _{Etrim köyü, bkz. Paton- Myres 1897, 44} 279 _{Yarkın 1975, 16- 18}

çelenkli Zeus başı, arka yüzde çelenk içinde mızrak başı görülmektedir280

. Üzüm salkımı betimlemesi bölgedeki şarapçılık faaliyetleri ile de ilintilidir281

.

4.1.35. Tabai: Modern Tavas İlçesi‟nde yer almaktadır.282. Strabon, Tabai‟de yaşayanların Frigya ve Psidialılardan oluşan bir topluluk olduğunu bildirir283_{. M.Ö.}

2. yüzyıl örneklerinde ön yüzde sakallı Herakles başı, arka yüzde ayakta avcı Artemis, yay ve meşale tutarken betimlenmiştir. Ön yüzde Herakles başı, arka yüzde Efes Artemis‟i (Fig. 38), Zeus başı ve Efes Artemis‟i, ya da Dionysos başı, ayakta Poseidon trident tutarken betimlenen örnekler vardır284_{. M.Ö. 1. yüzyıl sikkelerinde}

sarmaşık çelenkli genç Dionysos başı, arka yüzünde phiale ve bereket boynuzu taşıyan kadın figürü ve kent lejandı görülmektedir. Farklı bir tipte ön yüzde Korinth miğferli Athena başı, arka yüzünde Nike elinde çelenk ve trophe tutarken betimlenmiştir. Başka bir tipte ön yüzde örtülü kadın başı, arka yüzde hörgüçlü boğa protomu vardır285

.

280 _{Head 1911, 625; Yarkın 1975, 18; Yarkın 1977, 152} 281 _{Hornblower 1982, 8} 282 Head 1887, 531 283 _{Strabon, 12.8.13} 284 _{Ashton 1996, 29} 285 _{Sear 1979, 450}

Belgede Karia şehir sikkeleri ve Lagina'da bulunan sikkelerin değerlendirilmesi (sayfa 45-54)