ĠONĠA BÖLGESĠ SĠKKELERĠ

5.2.2.1. Miletos: İonia Bölgesi‟ndeki en erken tarihli darphaneye sahip

kentlerden biridir384. Milet sisteminde basılan, ön yüzleri farklı ancak arka yüzdeki kare inkusları aynı olan, erken dönem elektron sikkelerin Miletos‟ta basıldığı düşünülmektedir385

.

Miletos kentine ait olan 76 adet sikkenin tamamı Börükçü‟de bulunmuştur.

Buluntu Yeri/Dönem

Arkaik Klasik Helenistik Roma Belir

siz

Toplam

Şehir Merkezi

Börükçü 7 43 25 75

Tablo 8: Miletos kentine ait sikkelerin dönemlere göre dağılımı

Bulunan sikkeler arasında Miletos sikkelerinin 6 tipi görülmektedir (Kat. No: 161- 236).

Tip 1‟de ön yüzde ağzı açık aslan başı, çenelerinin arasında sırtının silüeti ve çenenin altında ayaklar görülürken, arka yüzde kare inkus içerisinde rozet yer almaktadır. İnkusun kenarı M şeklindedir (Fig. 56) (Lev. 9, Kat. No: 162- 168). Tamamı gümüş olan hemihekteler386

Batı Anadolu‟da Arkaik Dönem‟de en fazla kullanılan paradır. M.Ö. 494‟te Miletos‟un yıkılmasından önce darp edilmişlerdir387

. Tip 2‟deki sikkelerin de tamamı gümüştür ve ön ve arka yüz betimlemeleri aynı tip olmasına rağmen stilistik açıdan farklılıklar görülmektedir388

(Lev. 9- 11, Kat. No: 169- 210). Sikkeler, bulunduğu kontekste bakıldığında da M.Ö. 5. yüzyılın 3- 1. çeyreğinde kullanımdadır. 384 _{Head 1887, 502; Grose 1929, 137} 385 Konuk 2003, 68 386

Hekte staterin 1/6‟sına eşit birimdir, bkz. Tulay 2001, Hemihekte yarım hekte anlamına gelirki bu da staterin 1/12‟sine eşit birimdir.

387 _{Konuk 2003, 69; Pfeiler 1966, 7}

388 _{Pfeiler, aslan başı- rozet betimlemeli sikkeleri 3 dönem halinde Miletos‟un M.Ö. 494‟te} yıkılmasından önceye tarihlemektedir, bkz. Pfeiler 1966, 21; 25- 26. Konuk ise bu durumda M.Ö. 5. yüzyılda Miletos sikkelerinde boşluk olduğunu ve ağzı açık olan aslanın dilinin dışarı sarkması gibi farklılıkların olması nedeniyle ilk gruptan daha geç yani M.Ö. 5. yüzyılda basıldığını söylemektedir, bkz. Konuk 1998b, 37; 25.

Tip 3‟ün ön yüzünde rozet, arka yüzünde ise sola doğru ayakta aslan betimlenmiştir (Fig. 57). Bronz olan sikke M.Ö. 352- 325 yıllarına tarihlenmektedir (Lev. 11, Kat. No: 211).

Tip 4 sikkelerinde ön yüzde Apollon başı, arka yüzde ayakta aslan ve üstte yıldız betimlemeleri389

ve magistrat adları görülmektedir. Bronz sikkeler M.Ö. 313/12- 290 yıllarına tarihlenmektedir (Lev. 11, Kat. No: 212- 220).

Tip 5‟teki sikkede, ön yüzde cepheden Apollon başı, arka yüzde ayakta aslan betimlemesi vardır ve bronzdur. M.Ö. 259- 246 yıllarına tarihlenmektedir (Lev. 12, Kat. No: 221).

Tip 6 sikkelerinin tamamı bronzdur ve ön ve arka yüz betimlemeleri tip 4 ile aynıdır (Lev. 12, Kat. No: 222- 236). Bu sikkelerde ön yüzdeki Apollon‟un saçının topuz yapılması, Antiokhos IV‟ün M.Ö. 166 yılına tarihlenen Antiokheia sikkelerindeki Apollon‟a benzemektedir390

.

5.2.2.1.1. Miletos Tip 2 Sikkelerinin Tarihlendirilmesi

Miletos sikkeleri 04BM10, 05BM17 ve 06BM47 numaralı mezarlarda bulunmuştur. Mezarlardan Geç Geometrik Dönem‟den, Helenistik Dönem‟e kadar buluntular ele geçirilmiş (Fig. 58) ve çoklu kullanım olduğu tespit edilmiştir.

04BM10 numaralı mezarda 11 adet Miletos sikkesi bulunmuştur. Bunların 9 adedi 2. Tip sikkeler arasındadır. Mezarda, sikkelerle birlikte bulunan 04BM10-PT10 numaralı lekythos391

M.Ö. 5. yüzyıl sonlarına tarihlenmektedir (Fig. 59).

05BM17 numara mezarda 19 adet Miletos sikke bulunmuştur. Bunların ikisi hariç hepsi 2. Tip sikkeler arasındadır. Bu mezarda bulunan pişmiş toprak testi ve amphoriskoslar M.Ö. 5- 4. yüzyıla tarihlenmektedir.

06BM47 numaralı mezarda 3 adet Miletos sikkesi bulunmuştur. Bunların 2 adedi 2. Tip, biri 4. Tip arasındadır. 06BM47 numaralı mezardaki Klasik Dönem

389 _{Sikkelerde Apollon başı ve yıldız betimlenmesi Didim Apollon Tapınağı‟nın Milet‟in kutsal alanı} olması ile ilintilidir, bkz. Sear 1979, 411, Pfeiler 1966, 17

390 _{Bu tip sikkeler uzun süre kullanılsa da M.Ö. 2. yüzyılın ilk yarısında Attika ağırlık sisteminde} gümüş 3 seri halinde basılmıştır, bkz. Kinns, 1998: 180- 181

buluntuları arasında 06BM47-PT07 numaralı lekythos392

(Fig. 60), 06BM47-PT02 numaralı kylix393 (Fig. 61), ve cam buluntulardan (Fig. 62) 06BM47-C01 ve 06BM47-C02 numaralı amphoriskoslar394 06BM47-C03 numaralı alabastronun395 benzerleri M.Ö. 5. yüzyılın 3- 1. çeyreğine tarihlenmektedir. Ayrıca Miletos sikkeleri ile kontekst şekilde bulunan Mylasa sikkesi (Kat. No: 130) ve Kasolaba sikkesi (Kat. No: 141) bunların 5. yüzyılda kullanıldığını göstermektedir.

5.2.2.2. Ephesos: Ephesos‟a ait olan 5 adet sikke Börükçü‟de bulunmuştur.

Sikkelerin 1 tanesi gümüş, 4 tanesi bronzdur ve Ephesos sikkelerinin 3 tipi görülmektedir (Kat. No: 237- 241).

Arkaik Klasik Helenistik Roma Belir

siz

Toplam

Şehir Merkezi

Börükçü 1 4 5

Tablo 9: Ephesos kentine ait sikkelerin dönemlere göre dağılımı

Tip 1‟in ön yüzünde arı396_{, arka yüzünde ise karşılıklı iki geyik protomu ve}

kent lejandının kısaltması olan EΦ harfleri görülen gümüş sikke (Lev. 12, Kat. No: 237) M.Ö. 390- 330 yılları arasına tarihlenmektedir.

Tip 2‟de ön yüzde nokta bordür içerisinde arı, arka yüzde ise başını geriye çevirmiş, diz çökmüş geyik yer alan sikkeleri, Head M.Ö. 280- 258‟e tarihlemiştir397

(Fig. 63). Ancak Kinns bunların M.Ö. 4. yüzyılın bronz tipleri olduğunu söylemektedir398

. Katalogda bu tip bronz sikkelerden 3 adet yer almaktadır (Lev. 12, Kat. No: 238- 240).

392 _{Benzer form için bkz. Zoroğlu 2009, fig. 16; Pl. 6.4 (2263)} 393

Sparkles- Talcot 1970, Lev. 21-Fig. 461 394

Harden 1981, no. 190; Kunina 1997, no. 28; Weinberg- McClellan 1992, Res. 15; Çokay Kepçe 2006, 157, CM3.

395 _{Harden 1981, no. 139; Weinberg- McClellan 1992, Res. 10; Çokay Kepçe 2006, 156, CM1} 396 _{Ön yüzdeki arı betimlemesi Artemis kültü ile ilintilidir. Artemis kültü ile tanınan kentte tanrıçanın} başrahipleri “kral arı”, rahibeleri ise “melissae (arı nymphesi)” veya “arılar” olarak adlandırılırdı bkz. Head 1887, 494

397 _{BMC İonia, 57} 398 _{Kinns 1999, 93}

Tip 3‟ün ön yüzünde profilden Artemis başı, arka yüzde ise yay ve sadak yer almaktadır. M. Ö. 295- 280 yıllları arasına tarihlenen sikke bronzdur (Lev. 13, Kat. No: 241). Aynı tarihlerde şehre hakim olan Lysimakhos, karısı Arsinoe‟yi onurlandırmak için şehre hem karısının adını vermiş hemde ön yüzde Arsinoe‟nin başını, arka yüzde aynı tipi kullanarak (Fig. 64) sikke darp ettirmiştir399

.

5.2.2.3. Magnesia Ad Meandrum: Sikke darbı, Atina‟dan sürgün edilmiş

Themistokles‟in Pers İmparatorluğu‟na verdiği hizmetler karşılığında Magnesia toprakları ile ödüllendirilmesi400 ile M.Ö. 464- 449 yılları arasında Themistokles adına görülmektedir401

. Magnesia sikkelerinde, Themistokles‟in portresi ön yüzde, monogramı arka yüzde yer alır402

(Fig. 65).

M.Ö. 4. yüzyılın ortalarından itibaren ön yüzde miğferli ve zırhlı atlı süvari, arka yüzde hörgüçlü boğa görülen bronz sikkeler (Fig. 66), Rhodos ağırlık biriminde basılmıştır. Lejandın bu tip sikkelerde genelde MAΓNH şeklinde yazılmışken MAΓN şeklinde yazıldığı da görülür403

. Ön yüzdeki atlı süvari M.Ö. 350- 200 yılları arasında, bronz ve gümüş sikkeler için standard ön yüz tipidir404

. Atlı süvari şehrin efsanevi kurucusu ve Magnesia için simge haline gelmiş olan Leukippos‟tur405

. M.Ö. 2- 1. yüzyıl tipleri arasında görülen Athena başı- Nike, atlı savaşçı- tripod, Artemis- hörgüçlü boğa, Athena- atlı savaşçı, Apollon- Nike tiplerine ek olarak ön yüzde Artemis başı, arka yüzde meander bordürü içerisinde otlayan geyik betimlenen yeni bir sikke tipi belirlenmiştir406

.

Katalogda yer alan Magnesia‟ya ait bronz iki sikke Börükçü‟de bulunmuştur. Ön yüzde atlı süvari, arka yüzde hörgüçlü boğa betimlemeleri olan sikke M.Ö. 350- 200 yılları arasına tarihlenmektedir (Lev. 13, Kat. No: 242- 243).

399

Sheedy 2007, 138 400 _{Gezgin 2007, 62}

401 _{BMC İonia, liv; Sear 1979, 409} 402 _{Bingöl 2007, 27} 403 Kinns 1989, 137- 139 404 _{Kinns 2004, 75} 405 _{Böngöl 2007, 19} 406 _{Kinns 2006, 41- 43}