Hadrian:

edilmiştir463. 117- 138 yılları arasında hüküm süren Hadrian‟a ait tek tip sikke katalogda yer almaktadır.

Sikkenin ön yüzünde

IMP[CAESAR]TRAIAN

HADRIANV

[

S

]

AVG

lejandı ve imparatorun defne çelenkli, giyimli büstü betimlenmiştir. Arka yüzde ise PMTRP COS III lejandı ve sağa doğru ayakta Viktorya elinde standart ile görülmektedir (Fig. 77) (Lev. 16, Kat. No: 315).

Hadrian‟ın 3. konsüllüğünü aldığı 119 yılından “pater patriae” ünvanını aldığı 128 yılına kadar bastırılan sikkeler arasında geniş bir kronolojik boşluk görülmektedir ancak PMTRP COS III lejandının görüldüğü sikkeler portre ve lejand bağlantıları da göz önüne alındığında sikkemiz bu süreçteki en erken sikkelerden olmalıdır464

.

5.3.2.2. Antoninus Pius: Hadrian‟ın ölümünden sonra imparator olmuş ve

senatonun karşı koymasına rağmen Hadrian‟ı tanrısallaştırmış bu da ona “Pius (dindar)” ünvanını kazandırmıştır465. 138- 161 yılları arasında hüküm süren imparatorun katalogda 3 tip sikkesi görülmektedir.

Tip 1‟deki sikkenin ön yüzünde [IMP T AEL C]AES HAD[RI] ANTONINVS lejandı ve sağa doğru imparatorun taçsız başı görülmektedir. Arka yüzde ise [AVG] PIV[S P M T R P COS] DE[S I]I lejandı ve ayakta sola doğru Aequitas, sol elinde bereket boynuzu, sağ elinde terazi tutarken betimlenmiştir. 138 yılına tarihlenen sikke gümüştür (Lev. 16, Kat. No: 316). Antoninus imparator olduktan kısa bir süre sonra Hadrian ismini ünvanlarına dahil etmiş ve 139 yılında “pater patriae” ünvanını alana kadar sikke lajandlarında kullanmıştır466

.

Tip 2‟nin ön yüzünde ANTONINVS A]VG PI[VS P P] lejandı ve sağa doğru imparatorun defne çelenkli büstü görülmektedir. Arka yüzde ise [TR POT COS III] lejandı, yanlarda SC harfleri ve sağa doğru ayakta Fortuna, sağ elinde küre üstünde dümen, sol elinde bereket boynuzu tutarken betimlenmiştir. Lejandda okunan COS 463 Foss 1989, 107- 108 464 _{RIC II, 314- 315} 465 _{Foss 1989, 122; Heuchert 2005, 46} 466 _{RIC III, 3}

III ibaresi 140- 144 yılları arasına tarihlendiğini göstermektedir467 (Lev. 16, Kat. No: 317).

Tip 3‟ün ön yüzünde ANTONINVS [A]VG PIV[SPP] lejandı ve sağa doğru imparatorun defne çelenkli büstü, arka yüzde [TE]MPLVM DIVI AVG REST lejandı ve Augustus ve Livia Tapınağı, ortada heykeller, kesimde COS III[I] lejandı görülmektedir (Lev. 16, Kat. No: 318). COS IIII ibaresi 145- 161 yılları arasında kullanılmıştır468

ancak sikke Augustus ve Livia Tapınağı‟nın onarılmasını kutlamak için 158- 159 yıllarında bastırılmıştır469

.

5.3.2.3 YaĢlı Faustina: Antoninus Pius‟un karısıdır ve 138‟den ölümüne dek

adına sikke bastırılmıştır. FAVSTINA AVGVSTA lejandı hayatta olduğu dönemde kullanılmıştır470

. 141‟de ölmüştür ancak Antoninus Pius tarafından hatırasına oldukça fazla sikke bastırılmıştır471

.

Hankuyu‟da bulunan gümüş sikke 139- 141 yıllarına tarihlenmektedir (Lev. 16, Kat. No: 319).

Ön yüzünde FAV[S]TI[NA] A[V]G[US]TA lejandı ve sağa doğru Faustina büstü görülürken, arka yüzde [IVNO]NI [REGINAE] lejandı ve sola doğru ayakta Iuno, sol elinde asa, sağ elinde patera tutarken betimlenmiştir. Ayaklarının dibinde tavuskuşu yer almaktadır (Fig. 78).

5.3.2.4. Kommodus: Marcus Aurelius‟un oğludur ve 16 yaşında babası

tarafından augustus ilan edilmiştir. 180 yılında babasının ölümü üzerine tahta tek başına geçmiştir472

. 193 yılında öldürülmüştür.

Katalogda Kommodus‟a ait tek sikke yer almaktadır.

Sikke 172- 179 yılları arasına tarihlenmektedir ve ön yüzünde imparatorun çıplak başlı, giyimli büstü, arka yüzde ise Iupiter tahtta sola doğru oturmuş, sağ elinde asa, sol elinde Viktorya tutarken betimlenmektedir (Lev. 16, Kat. No: 320).

467 _{RIC III, 6} 468 _{RIC III, 8} 469 Carson 1979, 62/ 620; Foss 1989, 132 470 _{RIC III, 3} 471 _{Sear 1988, 161} 472 _{Keleş 2009, 14}

5.3.2.5. Geta: 198‟den 210‟a kadar Septimius Severus‟un hükümdarlığı

altında sikke darp ettirmiştir473

. Sikkelerdeki portre özellikleri, fiziksel gelişimine uygun olarak ergenlikten gençliğe geçiş özellikleri göstermektedir474.

Katalogda biri gümüş, diğeri bronz 2 tip sikkesi yer almaktadır.

Tip 1‟in ön yüzünde P SEPT GETA CAES PONT lejandı ve Geta‟nın çıplak başlı, giyimli büstü sağa doğru görülmektedir. Arka yüzde CASTOR lejandı ve Castor dizginlerinden tuttuğu atın önünde ayakta sola doğru betimlenmiştir. 200- 202 yıllarına tarihlenmektedir (Lev. 17, Kat. No: 321).

Tip 2‟nin ise ön yüzünde [P SEPTIMIVS] GETA CAES ve Geta‟nın çıplak başlı giyimli büstü, arka yüzünde [PON]TIF [COS] lejandı ve ayakta Minerva, sol eliyle mızrak, sağ eliyle kalkan tutarken betimlenmiştir. 203- 208 yıllarına tarihlenmektedir (Fig. 79) (Lev. 17, Kat. No: 322).

5.3.2.6. Severus Alexander: sikkelerinin ilk döneminde (222- 228)

geleneksel betimlemeler, tanrı ve kişiselleştirmeler ve bazende askeri betimlemeler görülmektedir. İkinci dönemde (228- 231) aynı betimlemelerin yanında Persli Arteksexes‟e karşı Virtus ve Viktorya gibi propaganda unsurları eklenmiştir. İmparatorluğunun son beş yılında ise (231- 235) kuzey ve doğu sınırlarında oluşan savaştan dolayı barış ortamı bozulmuş ve bu durum sikkelerde kendini göstermiştir475

.

Katalogda yer alan tek sikkesi bronzdur.

233- 235 yılları arasına tarihlenen sikkenin ön yüzünde IMP C M AVR SEV ALEXAND AVG lejandı ve sağa doğru imparatorun defne çelenkli büstü, arka yüzde ANNONA AVG lejandı ve sola doğru ayakta Annona bereket boynuzu ve mısır koçanı tutarken betimlenmiştir (Lev. 17, Kat. No: 323).

473 _{RIC IV. I, 90} 474 _{Sear 1988, 205} 475 _{RIC IV. 2, 63- 67}

5.3.2.7. Maximinus Thrax: sikkelerinde askeri betimlemeler yoğunluktadır.

LIBERITAS AVG ve SALVS AVGVSTI lejandının görüldüğü sikkeler imparatorun hayatına yapılan iki suikast karşısında yaşaması anısına basılmıştır476

. Katalogda tek tip sikkesi yer almaktadır ve gümüştür.

235- 238 yıllarına tarihlenen sikkenin ön yüzünde IMP MAXIMINVS PIVS AVG lejandı ve sağa doğru imparatorun defne çelenkli, giyimli büstü, arka yüzde SALVS AVGVSTI lejandı ve sola doğru oturan Salus, sağ elinde patera ile önündeki altardan yükselen yılanı beslerken görülmektedir (Lev. 17, Kat. No: 324).

5.3.2.8. Gordianus III: 225 yılında doğan Gordianus, hükümdarlığı sırasında

Afrika‟da başlayan isyanları bastırmış, Persler‟e karşı sefer çıkmış ve bu savaş sırasında ölmüştür477

.

İmparatorun sikke tipleri 5 grupta değerlendirilmiştir. Afrika isyanının bastırılmasının ardından darp edilen 1. tip sikkelerde “yaşlı omuzlar üzerinde genç baş” betimlenmiştir ve 238- 239 yılları arasına tarihlendirilmektedir. 2. tip sikkelerin lejandında PM TR P II COS P P lejandı görülür ki bu da Gordianus‟un “Pontifex Maximus” ve “Pater Patriae” ünvanlarını aldıktan sonra 239 yılına tarihlendirilir. 3. tip sikkelerde PIVS ve COS III lejandı görülür ve 240 yılına tarihlendirilir. 4. tip sikkeler imparatorun Tranquillina ile olan evliliği ve Perslere karşı koymak için Roma‟dan ayrıldığı 241- 243 yılları arasında basılan sikkelerdir. 5. tip sikkelerde ise Pers Savaşları ile ilgili betimleme ve lejandlar görülmektedir (Fig. 80). 243- 244 yıllarına tarihlendirilir478

.

Katalogdaki gümüş sikkeler 3. ve 5. tipler arasında yer almaktadır.

3. tip sikkeler arasındaki tiplerden ön yüzünde IMP GORDIANUS PIVS FEL AVG lejandı ve imparatorun şua taçlı başı sağa doğru betimlenirken, arka yüzünde [PM T]RP III [COS ]PP lejandı ve ayakta sola doğru togalı Gordianus, sol elinde patera, sağ elinde asa tutarken görülmektedir (Lev. 17, Kat. No: 325). Arka yüzde imparatorun adakta bulunması “pontifex maximus” olarak halkını tanrılar önünde

476 _{RIC IV. 2, 134} 477 _{Keleş 2009, 15} 478 _{RIC IV. 3, 4- 12}

temsil etmesi ile ilişkilidir ve 239 yılından sonra sikke tipi olarak kullanmaya başlamıştır479

.

Ön yüzünde IMP GORDIANVS PIVS FEL AVG lejandı ve imparatorun ışın taçlı, giyimli ve zırhlı büstü, arka yüzde FORTVNA REDVX lejandı ve tahtta oturan Fortuna sağ elinde dümen, sol elinde bereket boynuzu tutarken betimlenen sikke (Lev. 17, Kat. No: 326) Gordianus‟un 5. tip sikkeleri arasındadır. Arkayüz betimlemesi olan Fortuna “kader”i simgelemektedir ve FORTVNA REDVX lejandı kaderin, imparatoru ve orduyu sağsalim eve geri götüreceğine olan inanca ilişkindir480

.

5.3.2.9. Philip I: 204 yılında Arabistan‟da doğmuştur481. 244- 248 yılları arasında Philippus I, karısı Otacilia ve Philippus II döneminde basılan sikkeler 7 dönem halinde incelenmiştir. Philippus I‟in erken sikkelerinde portre özellikleri Gordianus III‟ün portrelerinden uyarlama gibidir482

.

Katalogdaki sikkelerinin biri gümüş, diğeri bronzdur. Ön yüzde IMP M IVL PHILIPPVS AVG lejandı ve imparatorun defne çelenkli, giyimli büstü, arka yüzde SECVRIT ORBIS lejandı ve arkalıklı tahta oturmuş Securitas, sağ elinde mızrak tutarken betimlenen sikkenin (Lev. 17, Kat. No: 327) tarih aralığı kesin değildir483.

248 yılına tarihlenen ön yüzde IMP PHILIPPVS AVG lejandı ve imparatorun ışın taçlı, giyimli büstü, arka yüzde SAECVLARES AVGG ve sola doğru ayakta ceylan görülmektedir (Lev. 17, Kat. No: 328). İmparatorluğu sırasında, 248 yılında Roma‟nın kuruluşunun 1000. yıldönümü kutlamaları yapılmıştır. Bu olay sebebi ile çok sayıda lejand ve tip içeren sikke basılmıştır484

. Arka yüzde aslan ve keçi gibi arenadaki oyunlarda yer alan hayvanların betimlenmesi bu kutlamalara lişkindir485 ve kesimdeki rakamlar atölye numarasını göstermektedir486.

479 RIC IV.3, 8 480 _{Foss 1989, 204} 481 _{Foss 1989, 205} 482 _{RIC IV. 3, 56- 59} 483

Ön yüzde kullanılan lejand Philippus I ve Philippus II döneminde de kullanılmıştır. 484 _{Seaby 1971, 11; Sear 1988, 238; West 1949, 24}

485 _{Foss 1989, xxvi- 207; Carson 1979, 96} 486 _{Carson 1979, 97}

5.3.2.10. Herennia Etruscilla: Traian Decius‟un karısıdır ve sikkeler

haricinde hakkında fazla bilgi yoktur487.

Katalogda 1 adet gümüş sikke bulunmaktadır.

Ön yüzünde [HER ETR]VSCILLA AVG lejandı ve imparatoriçenin diademli, giyimli büstü, arka yüzde PVDICITIA AVG lejandı ve tahtta oturur şekilde Pudicitia, bir eliyle asa tutup, diğeri ile örtüsünü kaldırırken betimlenen sikke (Lev. 17, Kat. No: 329) tarih 250- 251 yıllarına tarihlenmektedir.

Ancak Herennia Etruscilla sikkelerinin ön yüzünde tek tip lejand kullanılmıştır ve bu da tarihleme açısından kolaylık sağlamamaktadır488

.

5.3.2.11. Volusianus: 230 yılında doğmuş, 251- 253 yılları arasında hüküm

sürmüştür489

. Volusianus‟un sikke serileri arasında ön yüz lejandları ve arka yüz tipleri ile Roma özelliklerinden farklı serileri olsa da genel olarak Roma karakterini yansıtmaktadır490

.

Katalaogda yer alan tek Volusianus sikkesi gümüştür.

Sikkenin ön yüzünde IMP CC VIB VOLVSIANVS AVG lejandı ve sağa doğru imparatorun ışın taçlı, giyimli büstü, arka yüzünde FELICITAS PVBL lejandı ve ayakta Felicitas, sağ elinde caduceus, sol elinde bereket boynuzu tutarken betimlenmiştir (Lev. 17, Kat. No: 330).

5.3.2.12. Gallienus: babası Valerian ile birlikte ortak imparatorluk yapmıştır.

Gallienus Dönemi sikkeleri babası ile ortak imparatorluk yaptığı 253- 260 yılları ve yalnız imparatorluk yaptığı 260- 268 yılları arası olmak üzere iki grup halinde incelenir491.

Katalogda 1 adet gümüş sikkesi yer almaktadır.

Ön yüzde GALLIENVS AVG lejandı ve imparatorun ışın taçlı, giyimli büstü, arka yüzde LAETITIA AVG lejandı ve sola doğru ayakta Laetitia, sol elinde cüzdan,

487 _{Seaby 1971, 27} 488 RIC IV. 3, 109 489 _{Foss, 1989, 215} 490 _{RIC IV. 3, 151} 491 _{Sear 1988, 260- 261}

sağ elinde dümen tutarken betimlenen sikke (Lev. 17, Kat. No: 331) imparatorun tek başına hüküm sürdüğü yıllarda basılmıştır492

.

5.3.2.13. Salonina: Gallienus‟un karısıdır ve 268 yılında Gallienus ile birlikte

öldürülmüştür. Salonina sikkeleri de kocasının ortak ve yalnız imparatorluk yaptığı yıllara göre sınıflandırılmıştır493

.

Katalogda biri gümüş diğeri bronz olan 2 tip sikkesi yer almaktadır.

Ön yüzde CORN SALONINA AVG lejandı ve sağa doğru imparatoriçenin diademli, giyimli büstü, arka yüz: VESTA AETERNA lejandı ve sola doğru ayakta Vesta, sağ elinde asa, sol elinde Viktorya tutarken betimlenen sikke (Lev. 17, Kat. No: 332) 258- 259 yılları arasına tarihlenmektedir.

Ön yüzünde SALONINA AVG lejandı ve imparatoriçenin diademli, giyimli büstü görülen arka yüzü belirsiz olan sikkenin (Lev. 17, Kat. No: 333) ise kesin tarihi belli değildir.

5.3.2.14. Claudius II Gothicus: Gallienus‟un suikasti sonucu imparatorluğun

başına geçmiş ve 270 yılında Gothlarla savaşırken veba salgını nedeniyle vefat etmiştir494

. Sikke tipleri kardeşi Quintillus sikkeleri ile benzerlik göstermektedir495. Claudius II‟ye ait tamamı bronz olan 4 tip sikke bulunmuştur.

Tip 1‟in ön yüzünde CLAVDIVS AVG ve sağa doğru ışın taçlı imparator başı, arka yüzünde Pruva üstünde ayakta sola doğru Annona, sağ elinde mısır koçanı, sol elinde bereket boynuzu tutarken betimlenen sikke Kyzikos basımıdır496. 268- 270 yıllarına tarihlenmektedir (Lev. 17, Kat. No: 334)

Tip 2‟de ön yüzde [IMP C CLAVDI]VS AVG lejandı ve sağa doğru ışın taçlı imparator başı, arka yüzde sağa doğru ayakta Minerva sağ eliyle mızrak, sol eliyle yanında yerde duran kalkan tutarken görülmektedir ve Kyzikos basımıdır ve 268- 270 yıllarına tarihlenmektedir (Lev. 17, Kat. No: 335).

492 _{Arka yüz lejandında görülen AVGG ortak imparatorluk, AVG ise yalnız imparatorluk yaptığı} yılları belirtmektedir, bkz. Sear 1988, 261. Ayrıca aynı tipin Roma baskısı olduğu halde (RIC IV. 3, 150/ 226) katalogtaki referans Asya Eyaleti baskısı içindir.

493

Seaby 1971, 116 494 _{Sear 1988, 277} 495 _{RIC V, 201}

Tip 3‟ün ön yüzünde DIVO CL[AV]DIO lejandı ve sağa doğru imparatorun ışın taçlı başı, arka yüzünde CO[N] SEC RATIO lejandı ve altar olan sikkeler 270 yılına tarihlenmektedir (Lev. 17, Kat. No: 336- 338).

Tip 4‟ün ön yüz betimlemesi DIVO CL[AV]DIO lejandı ve sağa doğru imparatorun ışın taçlı başı, arka yüz betimlemesi [CON SE]C RATI[O] lejandı ve kanatları açık kartaldır. 270 yılına tarihlenmektedir (Lev. 17, Kat. No: 339). Bu tip sikkeler Claudius‟un anısına, ölümünden hemen sonra bütün darphanelerde bastırılmıştır497

.

250 yılından sonra basılan imparatorun ışın taçlı portresinin olduğu (ön yüzde DIVO AVGVSTO benzeri, arka yüzde CONSECRATIO lejandı olan) sikkeler imparatorun ölümünden sonra tanrısallaştırıldığına, hayattaki imparatorlar için kullanıldığında ise değerinin arttığına işaret etmektedir498

.

5.3.2.15. Quintillus: Claudius Gothicus‟un küçük kardeşidir ve Claudius‟un

ölümünden sonra imparatorluk yapmış ve kısa bir dönem sonra suikaste uğramıştır499

.

Katalogda yer alan tek sikke bronzdur.

Sikkenin ön yüzünde [IMP C M AVR CL QVINTILLVS AVG] lejandı ve imparatorun ışın taçlı, giyimli büstü, arka yüzünde FIDE[S MILITVM] ve ayakta Fides, sağ elinde standart, sol elinde mızrak tutarken betimlenmiştir, sol boşlukta Є (Lev. 17, Kat. No: 340) görülmektedir ve 270 yılına tarihlenmektedir.

Bazı tarihçiler Quintillus‟un 17 gün hüküm sürdüğünü bildirse de, sikkeler birkaç ay süreyle yönetimde kaldığını göstermektedir. Ön yüzdeki lejand tipleri Claudius Dönemi‟ndeki kısa lejandların aksine uzundur ve bütün darphanelerde kullanılmıştır500

.

5.3.2.16. Aurelius: 270- 275 yılları arasında hüküm sürmüştür. Sikkeleri 3

seri halinde gruplandırılmıştır. 1. seri sikkelerde imparator neredeyse grotesk denecek kadar yaşlı ve çirkin betimlenmiştir. 2. seride imparator daha genç, lejandlar 497 RIC V, 202- 203 498 _{Howgego 2005, 5} 499 _{Sear 1988, 280} 500 _{RIC V, 201- 205}

daha düzgün harflerle yazılmış ve sikke ölçüsü daha geniş olarak basılmıştır. 3. seride sikke reformu yaparak birimlerde yeni düzenlemelerde bulunmuştur. Sikkeler üzerine değer işaretleri koydurmuştur501

. Katalogda yer alan sikke brozdur.

Sikkenin ön yüzünde [IMP C] L [DO]M [AVRELIANVS AVG] lejandı ve imparatorun ışın taçlı büstü, arka yüzünde ise [A]ETER[NIT AVG] lejandı ve ayakta Sol, sol elinde küre tutarken betimlenmiştir (Lev. 18, Kat. No: 341) ve 1. seri sikkeler arasında yer almaktadır.

5.3.2.17. Diocletian: 284- 305 yılları arasında imparatorluğu yönetmiş ve en

önemli işlerinden biri olan sikke reformunu gerçekleştirmiştir. 295- 296 yıllarında ilk defa follis502 basılmaya başlanmıştır503.

Katalogda yer alan farklı 2 tipteki sikkeler bronzdur.

Ön yüzde IMP C C V[AL] DIOCLETIANVS [P F] lejandı ve imparatorun ışın taçlı giyimli büstü, arka yüzde [CONCORDIA MILITVM] lejandı ve solda imparator, karşısındaki Iupiter‟den küre üstünde Viktorya alırken betimlenmiştir. Her ikisi de ayakta ve asa taşımaktadır ve aralarında KΓ harfleri görülmektedir (Lev. 18, Kat. No: 342). Sikke 295- 299 yılları arasına tarihlenmektedir ve Kyzikos darphanesinde basılmıştır.

Diğer sikkenin ise ön yüzünde IMP C C VAL DIOCLETIANVS P F AVG lejandı ve imparatorun defne çelenkli büstü görülmektedir. Arka yüzdeki betimlemeler ise belirsizdir (Kat. No: 343) ve bu nedenle sikkenin kesin tarihi belli değildir.

Belgede Karia şehir sikkeleri ve Lagina'da bulunan sikkelerin değerlendirilmesi (sayfa 95-103)