Kişisel Koruyucu Donanımların Temini

Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik’ teki tanımıyla Kişisel Koruyucu Donanım, çalışanı, yürütülen işten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen bir veya birden fazla riske karşı koruyan, çalışan tarafından giyilen, takılan veya tutulan, bu amaca uygun olarak tasarımı yapılmış tüm alet, araç, gereç ve cihazları ifade eder [23].

Aynı yönetmeliğe göre, özel olarak çalışanın sağlığını ve güvenliğini korumak üzere yapılmamış sıradan iş elbiseleri ve üniformalar, kara taşımacılığında kullanılan kişisel koruyucular, riskleri ve istenmeyen durumları ikaz eden, taşınabilir cihazlar kişisel koruyucu donanım olarak sayılmaz [23].

İşyerlerindeki riskler için şu kontrol hiyerarşisi takip edilir[24,11]:

• Tehlike ve risklerin kaynağında yok edilmesi (Elimination – Yok etmek): Çalışılacak el aletinin, yapılacak işin risklerini sıfırlamak için en iyi teknolojiye sahip olması, bu özellikte olmayan cihazla çalışılmaması,

• Tehlike ve risklerin daha az riskli hale getirilmesi (Substitution - Yerine kullanma): İzolasyon, daha az tehlikeli makine veya yöntemi seçme,

• Çalışanlar ile risk ve tehlike kaynağı arasında yalıtım (Engineering – Mühendislik) ayırma: Mesafeyi arttırma, engel koyma, havalandırma, şantiye giriş çıkışlarını iş makineleri ve yayalar için ayrı noktalardan sağlama,

• Çalışanın bilinçlendirilmesi, İSEÇ kültürünün oluşturulması (Administration – Yönetimsel): Çalışmaların aynı ekiple yapılması, çalışanların uzun vadede çalışılacak özellikte olması ve bu ekibe dâhil personelin İSEÇ açısından eğitimlerle geliştirilmesi

• Kişi üzerinde önleme: İş rotasyonu, maruz kalınan süreyi azaltma, kişisel koruyucuların kullandırılması.

ve risk kaynağı arasına engel koymak, bunların hiç biri sağlanamıyorsa kişi üzerinden koruma sağlanır[24, 11].

Görüldüğü gibi kişisel koruyucu yöntemini seçmeden önce başvurulması gereken yöntemler vardır. Buna karşın ülkemizde büyük bir çoğunlukla iş güvenliği önlemleri, risk ve tehlikeleri ortadan kaldırmadan, yaygın olarak, uyarı levhaları veya kişisel koruyucularla çözüldüğü düşünülmektedir. Oysaki maliyet odaklı düşünceden dolayı bazı işverenler tarafından izlenen bu sıralama, Tablo 2.1’den de görüldüğü gibi daha maliyetli olabilmektedir [24, 11].

Tablo 2.1:Risk Kontrol Hiyerarşisi [24,11]

Güvenilirlik

(Reability)

Maliyet

(Cost)

Tamamen yok etmek (Elimination)

Yerine kullanmak (Substitution)

Mühendislik (Engineering)

Yönetimsel (Administration )

Kişisel Koruyucu Donanım (PPE)

Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Yönetmeliği’nin Temel Sağlık ve Güvenlik Gerekleri Bölümü’nde aşağıdaki hususlar ile ilgili koşullar ve kurallar bulunmaktadır [25]:

Tüm kişisel koruyucu donanımlarda bulunması gereken genel özellikler
Tasarım Prensipleri

Ergonomi

KKD’ nin kendisinin tehlikeye yol açmaması
Rahatlık ve etkinlik

Bazı KKD tipleri veya sınıfları için ortak ilave gerekler
Belirli riskler için ilave gerekler

İşçiyi tehlikelere karşı korumak için verilecek kişisel koruyucularda bulunması gereken özellikler[25];

Standartlara uygun olmalı,

Saptanan risklere ve yapılacak işe uygun olmalı,
Kullanımı kolay ve rahat olmalı.

İşçiye verilen kişisel koruyucu, yapılan işe uygun olmazsa koruyucu görevini yapamaz, üstelik işçiye zarar da verebilir (Gerilim altında çalışan bir işçiye alüminyum baret verilmesi korumaktan öte, o işçiye zarar verir).

Kişisel koruyucu seçiminde izlenmesi gereken yöntem şu şekildedir [14]:

• Tehlikenin tanımı

• Kişisel koruyucuların seçimi • Dağıtım planı hazırlığı • Satın alma

• Eğitim

• Denetim ve Kontrol

Kişisel koruyucuları, insan vücudunda korudukları bölgeye göre şöyle sınıflandırılır: a. Baş koruyucu: Baret, yüz siperi,

c. Göz koruyucu: Kaynakçı gözlüğü, atölye gözlüğü, d. Solunum sistemi koruyucu: gaz ve toz maskeleri,

e. El koruyucu: eldivenler (yüksek gerilim için, sıcaklık için),

f. Ayak koruyucu: düşen cismin zarar vermesini önlemek için çelik burunlu veya çivi gibi sivri cisimlerin batmasını önleyen çelik tabanlı ayakkabılar,

g. Gövde koruyucu: kaynak işlerinde ortaya çıkan kıvılcımdan işçiyi korumak için yanmaya dayanıklı koruyucu tulum.

Koruyucunun donanımların seçimi, yapılan işin içerdiği risklere göre yapılır. Örneğin koruyucu gözlük, kimyasal maddelerden korunmak için kullanılacaksa, kimyasalın göze temasını engelleyecek türden olmalı, hava deliği olmamalıdır. Ancak taşlama gibi işlerde kullanılmak üzere koruyucu gözlük ihtiyacı varsa yanlarda hava delikleri olanlarından tercih edilebilir. Görüldüğü gibi, iki donanım da ‘koruyucu’ özelliğe sahip, iki donanım da ‘göz koruyucu’ sınıfından ancak yapılan işe göre farklı fonksiyonlarda olabilmektedir.

2003 ve 2004 Yıllarındaki SSK istatistiklerine göre iş kazası sonucu en çok eller, daha sonra ayaklar yara almakta; kafa yaralanmalarında ise en fazla yaralanma gözlerde görülmüştür [6].

Ülkemizde Avrupa Birliği ile Avrupa Ortak Pazar için Bakanlar Kurulu kararları ve 89/686/EEC, 93/68/EEC, 93/95/EEC ve 96/58 EC sayılı Avrupa Birliği Direktifleri gereği 2003–2004–2005 yılında çeşitli yasal düzenlemeler yapılarak, iş sağlığı ve güvenliği düzenlemelerinden sadece kişisel koruyuculara ilişkin;

• 1989’dan itibaren Avrupa’da yürürlükte olan EN Normları, TS EN normları olarak ulusal norm haline getirilmiştir. Ayrıca,

• 1995’te 4077 sayılı Tüketiciyi Koruma Yasası,

• 29.06.2001’de 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuat, • 22.05.2003’te 4857 sayılı İş Yasası,

• 09.12.2003’te İş Güvenliği Mühendisliği Yönetmeliği,

• 09.02.2004’te Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği yürürlüğe girmiştir. [11]

CE işareti, kullanıma sunulan ürünün ilgili norm ve standart gereği, tüm deneyleri başardığının göstergesidir. Ancak onaylanmış kuruluşlarca belgelenmektedir. Firma kendi işyerinde ilgili direktif ve standartlara uygun olarak ürün tasarımı yaptıktan sonra ürünü üretir. Üretilen ürün veya ürünün belli parça veya kısımlarına gerekiyorsa testler yapar. Standartlarda belirtilen toleranslar içerisinde üretilmişse CE işareti vurulabilir. Ayrıca CE işaretinin yanı sıra dört haneli kimlik numarası da bulunmalıdır. Bu durumda TS EN normu taşımayan, CE işareti olmayan ürünlerin imalatı, sunumu, satışı ve kullanımı 4703 ve 4077 sayılı yasalarca da yasaklanmıştır. Buna rağmen hala CE işaretli ve dört haneli ilgili kuruluş rakamı bulunmayan EN normlu diyerek sadece deney raporları sunularak (sertifikasız, akredite olmayan laboratuarın deney raporları ile) en önemlisi de TS EN Uygunluk Belgesi olmayan ürünlerle (hiçbir koruyuculuğu olmayan) kişisel koruyucular piyasada yer almakta ve çalışanlarca kullanılmaktadır [11, 26, 27].

Şantiye içinde yapılan çalışma ne olursa olsun tüm saha personelinin kullanması gereken kişisel koruyucu donanım baret, yelek ve emniyet ayakkabısıdır. İnsan veya cisim düşmesi tehlikesi olmasa dahi baret kullanılmalı, sahaya girmesi gereken misafirler gerekli İSEÇ eğitimi verildikten, koruyucu donanımlar giyildikten ve yanında yetkili bir personel olduktan sonra sahaya girmelidir. Şantiye düzeni sağlanırken yapılacak risk değerlendirmeleri sonrasında koruyucu donanım ihtiyacı belirlenirken sadece saha personeli değil, sahaya girme yetkisi olan misafirleri de düşünecek sayı ve özellikte koruyucu donanım hazır bulundurulmalıdır.