İş Kazasının Neden Olduğu Kayıplar (Görünen - Görünmeyen Kayıplar)

İş kazasının ortaya çıktığı andan itibaren, kaza anında olay yerinde bulunan ve bulunmayan, olaydan sorumlu olan veya olmayan herkesi içine alan geniş bir tablo ortaya çıkmaktadır. İşçinin ölümünden veya yaralanmasından sadece işçinin kendisi değil, ailesi, mesai arkadaşları, işvereni, hatta ulusal ekonomi olumsuz etkilenmektedir. Bunun yanında, işyeri sınırlarında ortaya çıkan tehlikeli atık sızıntısı, işyerinin kilometrelerce ötesinde çevresel felaketlere yol açabilmektedir. Ortaya çıkan olumsuzluklar sadece maddi anlamda yorumlanmamalı, olayın psikolojik boyutu küçümsenmemelidir. İşçinin başına gelen kaza veya ölüm nedeniyle ailesinin çektiği ıstırabı karşılayacak bir tazminat bedeli biçmek mümkün değildir. Yol açtığı çevresel felaketin tazminatını ödemekle yükümlü olan bir firma,

tehlikeli maddeleri bir şekilde bünyesine almış bir insanın ölümcül hastalığını ne kadar büyük olursa olsun tazminatla ödemesi mümkün değildir.

Olayın maddi/manevi etkilerini düşünmek bir yana, iş kazasını sadece eleman eksikliğinden kaynaklanan üretimin aksaması veya çevreye yayılan ürünün kaybı olarak yorumlayan işverenlerin de olduğu bir gerçektir. Bu firmalarda çalışanlarda İSEÇ kültürü oluşturmadan önce işverenin bu konuda bilinçlenmesini ve uygulanacak yaptırımlarla çalışma şeklini düzeltmesini sağlamak şarttır. Bu İş Güvenliği ve Çevre Mevzuatlarının, Sosyal Sigortalar Kanunu, İş Kanunu gibi mevzuatların uygulanmasıyla mümkündür.

Bilinçli işletme sahipleri, uzun vadede kar amacı güderek yatırımlarını iş güvenliği ve çevre odaklı yapmaktadır. İSEÇ YS veya İSEÇ Kültürü, uzun vadede kar getirmesi özelliğiyle ISO 9001, ISO 14001 gibi diğer yönetim sistemleri ile aynı kaderi paylaşmaktadır. Bu noktada günlük/haftalık/aylık kara endeksli işveren ile uzun vadede verimli olmayı hedefleyen işveren arasındaki fark ortaya çıkmaktadır. İki farklı işverenin bakış açısı, bir buz dağı kavramıyla açıklanabilir. Kaza sonrası ortaya çıkan kayıplar ilk bakışta ‘buzdağının görünen kısmı’, yani ‘görünen kayıplar’ dır. Bu kayıplar sigorta masrafı, ilkyardım masrafı, dökülen çevreye zararlı maddenin temizlenmesi gibi harcamalardır.

‘Buzdağının görünmeyen kısmı’ ise ‘görünmeyen kayıplar’ dır. Bu kayıplar, kazanın ilk anında işverenin karşısına çıkmasa da zamanla, çok daha yıkıcı etkisiyle kendisini göstermektedir. Örneğin kazaya uğrayan işçinin yokluğu nedeniyle üretimin aksaması tek başına bir kayıp olarak görülebilir. Ancak görünmeyen birçok kayıp vardır. Bu kayıplar: kazaya şahit olan işçilerin verimliliğinin düşmesi, firma adının lekelenmesi ile müşteri kaybı, makine ve malzeme hasarının giderilmesi için kaybedilen işgücü ve zaman kaybı, kazaya uğrayan işçinin ailesine ödenecek tazminat gibi, uzun vadede firmanın kapanmasına dahi yol açabilecek zararlar olarak sıralanabilir. ‘Çevre’ yönünden bir örnek verilirse; geçirimli yüzeye, yani toprağa dökülen akaryakıt, ürün kaybı gibi görülebilir. Ancak toprağa sızan akaryakıtın, yeraltı sularına ve yüzeysel sulara ulaşması, bu davranışının yasal merciler tarafından

Görünen ve görünmeyen kayıplar uzun bir zinciri oluşturan halkalar şeklinde, işçiler, işyeri ve ulusal ekonomi açısından sıralanabilir.

2.4.1 Görünen Kayıplar

Buzdağının görünen kısmı olan bu kayıplar, kazanın olumsuz sonuçlarını aslında azmış gibi gösteren kayıplardır.

2.4.1.1 İşçiler Açısından

İş kazasının işçiler açısından görünen kayıpları şu şekilde sıralanabilir: • Fiziksel yapısının bozulması

• Çevreye ve sağlığa zararlı maddelere maruz kalması 2.4.1.2 İşyeri Açısından

İş kazasının işyeri açısından görünen kayıpları şu şekilde sıralanabilir: • İlkyardım masrafları

• Sağlık giderleri

• Çevreye verilen cezadan ötürü ödenmesi gereken tazminatlar 2.4.1.3 Ulusal Ekonomi Açısından

İş kazasının ulusal ekonomi açısından görünen kayıpları şu şekilde sıralanabilir: • Sosyal güvenlik sistemi ile hastane, rehabilitasyon merkezi giderleri gibi

toplumun tümüne yüklenen maliyet

• Çevre ve insan için tehlikeli maddelerin bertarafı için yapılan harcamalar 2.4.2 Görünmeyen Kayıplar

Buzdağının görünmeyen kısmı olan bu kayıplar, kazanın gerçek sonuçlarını ortaya çıkarmaktadır.

2.4.2.1 İşçiler Açısından

İş kazasının işçiler açısından görünmeyen kayıpları şu şekilde sıralanabilir[13, 14]: • Şüphesiz en önemli kayıp, kazaya uğrayan işçinin hayatını kaybetmesidir. • Ölen işçinin ailesinin maddi ve manevi yıkımıdır.

• Sürekli iş göremez duruma düştüğünde gelir yaratma yeteneği azalacak, rehabilitasyon sonrası daha az gelir getiren bir işte çalışmak zorunda olacaktır.

• Sakat kalan veya çalışma gücü azalan işçinin geçim sıkıntısıdır.

• Kazayı ve/veya yaralıyı gören ve kaza sonrası olaylara şahit olan işçilerin ruhsal açıdan zarar görmeleri ve işe konsantre olamamalarıdır.

• Çevre ve sağlığı için tehlikeli maddeyi deri teması, soluma veya diğer yollarla bünyesine alarak yaşamının ileri zamanlarında ölümcül hastalıklara yakalanmasıdır

2.4.2.2 İşyeri Açısından

İş kazasının işyeri açısından görünmeyen kayıpları şu şekilde sıralanabilir[13,14]: • Makine malzeme ve ürün kayıplarına neden olmaktadır.

• Arızalı makine ve malzeme nedeniyle üretim durmaktadır.

• Makine ve malzemenin tekrar kullanılabilmesi için malzeme harcamaları yapılmaktadır.

• Makine ve malzemenin tekrar kullanılabilmesi için işçilik harcamaları yapılmaktadır.

• Tehlikeli ürün ise ürünün, çevreye zarar vermeyecek şekilde ortamdan temizlenmesi, saçılan/dökülen ürünün dönüştürülmesi için büyük miktarda

• Üretim akışı durdurularak üretim kesintiye uğramaktadır.

• Kaza sonucu yaralıya yardıma giden, olayı izleyen işçiler nedeniyle iş durmakta, bu da üretimi olumsuz etkilemektedir.

• Fazladan işgücü kaybını azaltmak için geçici eleman temin edilmekte ve bu elemanlara işin öğretilmesi için zaman kaybı yaşanmaktadır.

• Kaza raporu hazırlamak için üretimden zaman kaybedilmektedir.

• Yetkili mercilerin, kaza ile ilgili inceleme ve soruşturmaları ile yüz yüze kalmak, firma saygınlığının zedelenmesine yol açmaktadır.

• Firma unvanı lekelenmektedir.

• Firmanın güvenilirliği ve kalitesi azalmaktadır.

• Geç teslim edilen ürünler nedeniyle para cezaları ödenmektedir.

• Kazaya uğrayan işçiye geçici ve sürekli iş göremezlik ödenekleri verilmektedir.

• Kazalıya ya da ailesine tazminatlar ödenmektedir. • Mahkeme giderleri büyük miktarlara ulaşmaktadır.

• Ölümlü kazalarda uygulanacak cezai hükümlerin bedelleri ortaya çıkmaktadır 2.4.2.3 Ulusal Ekonomi Açısından

İş kazasının ulusal ekonomi açısından görünmeyen kayıpları şu şekilde sıralanabilir[13, 14]:

• İş kazalarının SSK’yı, dolayısıyla ulusal kaynakları etkileyen zararı • Kaza sonucu kaybolan iş günlerinin katma değere olan olumsuz etkisi