Kentsel Yaşam Kalitesinin Ölçümü

Kentsel yaşam kalitesi kavramının uygulanması ve faydalı olması için farklı meslek disiplinlerinin görüşleri alınarak, işbirliğinin sağlanması gerekmektedir.

Farklı disiplinlerin, kentsel kalite ve yaşam kalitesi konularına yaklaşımı, genellikle ortak noktalara sahip olmakla birlikte, ince ayrımlara da sahiptir. Bu yöndeki ilerlemeler, disipliner farklılıkları aşacak çok disiplinli bir kavramsal yaşam kalitesinin oluşmasının ve kentsel kalite çerçevesinin ortaya çıkmasının gerekliliğini göstermektedir. Bu durum, biyofiziksel bilimlerle, sosyal bilimlerin bir araya gelmesi demektir. Kentsel yaşam; hava kirliliği, gürültü, suç düzeyi, açık alanların varlığı gibi fiziksel özellikleri içermektedir. Bu nesnel özelliklerin ise bireyler tarafından algılanıp değerlendirilmesi ve bir araya getirilmesi gerekmektedir (BROWN, 2003). Bu noktada, nesnel olarak ölçülebilecek kentsel kalitenin, bireylerin öznel olarak yorumladığı kentsel yaşam kalitesi ile örtüşemeyebileceği gerçeği dikkate alınmalıdır. Bu nedenle, uzmanların rakamsal değerler ve istatistiki veriler ile ortaya koyduğu kentsel kaliteyi artıracak gereksinimlerin ya da kullanımların, kentsel yaşam kalitesini ne kadar artıracağı tartışmaya açıktır.

Myers, ise kentsel yaşam kalitesi analizi için dört farklı yaklaşım sunmuştur (BURNELL ve GALSTER, 1992). Bunlar:

• Bireylerin yaşam memnuniyetini ölçen kişisel refah yaklaşımı

• Toplumda yaşam kalitesi bileşenleri ve eğilimlerine odaklanan toplumsal tercih yaklaşımı

• Yaşam kalitesini yansıttığı düşünülen bir çok göstergeye göre farklı kentsel alanları karşılaştırmaya odaklanan yaşanabilirlik karşılaştırmaları yaklaşımı

• Kentsel alanlar arasındaki yaşam kalitesi farklılıklarını etkilemek için konut fiyatları ve/veya ücret farklılıkları üzerine kurulan piyasa/konut yaklaşımı

Avrupa Birliği Komisyonu tarafından 2000 yılında Avrupa Birliği içerisinde yer alan 58 kentin yaşam kalitesini birbiriyle karşılaştırmak amacıyla bir çalışma yapılmıştır (ANONİM, 2000). Resmi istatistiklerle elde edilen veriler çizelgelerle verilmiştir. Londra ve Paris gibi kentler çok büyük ölçekleri nedeniyle çalışma dışında tutulurken, Avrupa Birliği’ne üye olan ülkelerden nüfus büyüklüğü yüzölçümüne oranla en yüksek olan kentler araştırma kapsamında yer almıştır. Yaşam kalitesini karşılaştırmak için seçilen göstergeler, 5 farklı konu başlığı altında 21 bileşen olarak belirlenmiştir (Çizelge 1.1.). Her kent için tüm göstergeler ayrı ayrı değerlendirilmiş ve göstergelerin karşılık bulduğu değerler 1’den 5’e kadar numara verilerek her bir gösterge için kentlerin kendi aralarında karşılaştırması yapılmıştır.

Çizelge 1.1. Avrupa Birliği Komisyonu Tarafından Belirlenen Kentsel Yaşam Kalitesi

Bileşenleri (ANONİM, 2000).

Bileşenler Göstergeler

I Sosyo- Ekonomik Yapı

1. Nüfus Toplam nüfusun cinsiyet ve yaşa göre dağılımı (13 yaş grubu) Toplam nüfus değişimi (cinsiyet ve yaş)

16 yaş altı ve emeklilik yaşı üzerindeki nüfus yüzdesi 2. Uyruk Toplam nüfusa oranla kendi vatandaşlarının oranı

Diğer AB vatandaşlarının toplam nüfusa oranı AB uyruğuna sahip olmayanların toplam nüfusa oranı 3. Hane Halkı Yapısı Toplam hane sayısı

Ortalama hane büyüklüğü Tek kişilik hane yüzdesi Tek ebeveynli hane yüzdesi

Pansiyoner şeklinde kalanların hane yüzdesi 4. İş Piyasası ve İşsizlik İşsiz sayısı (ILO İşgücü Analizi)

İşsizlik Oranı (Cinsiyete göre) Erkek/kadın işsizlik yüzdesi

Bir yıldan uzun süredir işsiz olanların yüzdesi 25 yaş altı işsiz olanların yüzdesi

Çalışan / nüfus oranları (erkek-kadın-toplam) Faaliyet (etkinlik) oranı (erkek-kadın-toplam) 5. Gelir, Eşitsizlik ve

Yoksulluk

Hane geliri

Erkek/kadın geliri, tam zamanlı/kısmi zamanlı çalışma geliri, her gelir grubu için ortalama gelir

Birinci gelir grubunun beşinci gelir grubuna olan kazancının oranı Ortalama milli hane gelirinin yarısından daha az gelire sahip olan hane yüzdesi

Arabasız hanelerin yüzdesi

Sosyal güvenliğe sahip olan hane sayısı 6. Konut Sahipliği Evsiz insan sayısı

Kentte toplam ikamet edenlerin yüzdesi olarak evsiz insan sayısı Ortalama konut fiyatlarının ortalama yıllık hane gelirine oranı

Ortalama haftalık hane gelirinin yüzdesi olarak ortalama haftalık sosyal konut kiraları

Temel olanak ve fırsatlardan yoksun konut yüzdesi Kişi başına düşen kullanışlı yaşam alanı (m2) Kendi konutuna sahip olan hane yüzdesi Sosyal konut kiralayan hane yüzdesi Konut kiralayan hane yüzdesi Geleneksel konut sayısı

Müstakil evde yaşayan hane yüzdesi Apartmanda yaşayan hane yüzdesi

Diğer çeşit konutlarda yaşayan hane yüzdesi 7. Sağlık

Erkek ve kadınlar için yaşam süresi beklentisi

Her 1000 doğumda 0-1 yaş aralığında görülen bebek ölüm oranı Her 1000 doğumda 2,5 kg dan daha az ağırlığa sahip çocuk sayısı 65 yaş altı bireylerde kalp ve solunum rahatsızlıkları nedeniyle görülen ölüm oranı

8. Suç

Yıllık 1000 kişi başına düşen toplam kayıtlı suç sayısı

Yıllık 1000 kişi başına düşen insana karşı işlenmiş kayıtlı suç sayısı Yıllık 1000 kişi başına düşen ticari ve konut özellikli alanlara karşı işlenmiş kayıtlı suç sayısı

Çizelge 1.1. (devamı). Avrupa Birliği Komisyonu Tarafından Belirlenen Kentsel

Yaşam Kalitesi Bileşenleri (ANONİM, 2000).

9. İstihdam Sektörlere göre İstihdam (erkek/kadın, yarı zamanlı / tam zamanlı) oranları

İstihdamda yüzdelik değişim

10. Ekonomik Aktivite Kent düzeyinde yada bölgesel düzeyde kişi başına GSYİH Ulusal borsada kayıtlı olan kentteki şirketlerin sayısı Net iş kayıtları

Boş olan ofis mekanlarının oranı

Bir yıl boyunca gecelik konaklayan kayıtlı turist sayısı Hava yolcularının sayısı

II Kamusal Katılım

11. Kamusal Katılım Ulusal ve yerel seçimlerde kayıtlı seçmen yüzdesi Oy verecek yaştaki seçmenlerin yüzdesi

Kayıtlı seçmen yüzdesi

Yerel seçimlerde oy kullanacak 25 yaş altı kayıtlı seçmen yüzdesi Yerel seçimlerde oy kullanacak yaşlıların (emeklilik yaşı üzeri) yüzdesi Seçilmiş kadın yerel temsilci yüzdesi

Yerel yönetimin konut başına yaptığı yıllık harcama

Kişi başına GSYİH oranı olarak kişi başına yerel yönetimin yıllık harcaması

Yerel yönetimin gelir oranı: yerel vergi; devletten alınan gelirler, hizmet ücretleri vb,..

III Eğitim Düzeyi

12. Eğitim Desteği Her 1000 kişi başına düşen (kamusal ve özel) kreş sayısı Zorunlu eğitimini tamamlamamış öğrenci yüzdesi

Zorunlu eğitimi tamamlamış ve minimum ulusal başarı standardını yakalamış öğrenci yüzdesi

Zorunlu eğitimi tamamlamış fakat minimum ulusal başarı standardını yakalayamamış öğrenci yüzdesi

Zorunlu eğitimi tamamladıktan sonra eğitim ve öğrenimini devam ettiren yaş grubunun yüzdesi

Yerleşim alanlarında 1000 kişi başına düşen üniversite ve diğer eğitim kuruluşlarının sayısı

13. Eğitim Nitelikleri Düzeyi

Kentte yaşayan nüfusun eğitim düzeylerine göre yüzdelik dağılımları

IV Çevre

14. Hava Kalitesi ve Gürültü

Kışa ait sis: SO2 miktarının125µg/m³’ü (ortalama 24 saat içerisinde)

aştığı gün sayısı

Yaza ait sis: O3 miktarının 120µg/m³’ü (ortalama 8 saat içerisinde) aştığı

gün sayısı

Bir yıl içerisinde NO2 konsantrasyonunun 200mg/m³’ü (ortalama 1 saat

içinde) aştığı gün sayısı

65 db üzerinde gürültüye maruz kalan nüfus oranı (ortalama 24 saat içerisinde)

15. Su Direktif 80/778/EEC belirtilen rakamları aşan değerlerin sayısı (içme suyu kalitesindeki tüm parametrelerde yıllık testlerin sayısı)

Kişi başına su tüketimi ( yılda 1 metreküp)

Altyapı ile içme suyuna bağlanmış konutların yüzdesi Kanalizasyon arıtma sistemine bağlı olan konutların yüzdesi

Çizelge 1.1. (devamı). Avrupa Birliği Komisyonu Tarafından Belirlenen Kentsel

Yaşam Kalitesi Bileşenleri (ANONİM, 2000).

16. Atık Yönetimi Yıllık kişi başına toplanan (ev ve ticari) katı atık miktarı (ton) Depolama, yakma ve geri dönüşümle işlenmiş katı atık oranı 17. Arazi Kullanımı Kamunun erişebildiği yeşil alan miktarı (kişi başına düşen m2)

Kentsel yeşil alanlara 15 dakika içerisinde yürüyerek erişebilen nüfusun yüzdesi

Kullanılmayan kentsel alanların yüzdesi

Korumaya veya özel fiziksel planlamaya konu olabilecek kentsel alanların yüzdesi

Km2 başına toplam yerleşik nüfus yoğunluğu

18. Seyahat modelleri İşe gidebilmek için yolculuk modelleri: tren/metro, otobüs, tramvay, araba, bisiklet, yürüyüş

Kentte yaşayanların kullandığı tüm seyahat özellikleri (amaç, mesafe ve seyahat modelleri)

Her 1000 kişi başına düşen kayıtlı araba sayısı

Her 1000 kişi başına düşen ölüm yada ciddi yaralanmayla sonuçlanan trafik kazası sayısı

Motorlu araçların ortalama yolcu sayısı

19. Enerji Kullanımı Yakıttan elde edilen toplam enerji kullanımı (kömür, petrol, elektrik, doğal gaz, akar yakıt)

Sektörlerden elde edilen toplam enerji kullanımı (ulaşım, endüstri, ev, ticari hizmetler)

Farklı sektörlerden elde edilen nihai enerji yüzdesi (ulaşım, endüstri, ev, ticari hizmetler)

Nihai enerji yüzdesi

Kişi başına düşen elektrik tüketimi Kişi başına düşen gaz tüketimi Kişi başına düşen CO2 emisyonu

20. İklim/Coğrafya Bir ay içerisindeki yağmurlu gün sayısı (ortalama 1 yıl boyunca) Her gün için ortalama güneşli saatlerin sayısı (ortalama 1 yıl boyunca)

V Kültür ve Rekreasyon

21. Kültür ve Rekreasyon Bir yıl içerisindeki sinema gösteriminin ve kişilerin seyretmek için gittikleri sinema filmi sayısı

Sinema koltuğu sayısı

Bir yıl içerisindeki konserlerin ve kişilerin seyretmek için gittikleri katılımların sayısı

Tiyatroların ve kişi başına düşen yıllık katılımın sayısı

Müzelerin sayısı ve kentlilerin müzeyi yıllık ziyaret etme sayısı Spor tesislerinin ve kentlilerin yıllık kullanım sayısı

Kamusal kütüphanelerin ve kişi başına ödünç alınan kitapların sayısı

Avrupa Birliği Komisyonu tarafından belirlenen göstergeler ile kentlerin karşılaştırmalı olarak yaşam kalitelerinin ortaya konulduğu bu çalışma, daha önce BROWN (2003)’un da önerdiği gibi kentsel yaşam kalitesi ölçümünde kentte yaşayan bireylerin değerlendirmesi olmadığı için eleştiriye açıktır. Myers’in yaşanabilirlik karşılaştırmaları yaklaşımına uygun olarak yapılan bu ölçümün yanında, diğer yaklaşımlarına uygun olarak da çalışmalar yapılmıştır. Örneğin, ROBIN ve ark. (2007), kentin fiziksel ve sosyal çevresinin kalitesinin konut, mahalle ve semt düzeyinde ölçülmesi için çeşitli

yöntemler geliştirmiş; yaşam mekanlarının özelliklerinin algılanması, memnuniyet derecesi ve yerlere olan bağlılıklar bireylerin bulundukları çevrelerin farklı boyutlarına göre ifade edilerek değerlendirmiştir.