3.5.1. Kolluk Kavramı
Kolluk, geniş kapsamlı bir kavramdır. Kolluk terimi koruma ve kollama eylemlerinden türetilmiştir. Zabıta teriminin karşılığı olarak kullanılmaktadır. Zabıta, zaptiye, inzibat, hep aynı kökten türetilmiş birer isimdir. Kolluk, kollama görevinin yapan kuruluşa, bazen de o kuruluş adına hareket eden kişiye ad olmaktadır (Şafak, 1989:72). Kolluk, kamunun güvenliğini ve düzenini sağlayan, koruyan ya da bozulduğunda eski durumuna getiren idari etkinlikler, diğer yandan de bu tür etkinlikleri yürüten görevliler anlamında kullanılmaktadır (Gözübüyük ve Tan, 2006:711).
Genel olarak, kamu düzenini koruma, kollama, suç ve suçluları tespit etme, yakalama ve bu amaçla ilgili kurum ve kuruluşlara yardımcı olma görevlerine kolluk görevleri de denilmektedir. Kolluk bir yandan kamu düzenini sağlayan ya da bozulduğunda eski durumuna getiren yönetsel etkinlikler, diğer yandan da bu tür etkinlikleri yürüten görevliler anlamında kullanılır. Bu genel tanım esas alındığında kolluk kavramı, yukarıda sayılan görevleri yapan, teşkilat veya bu teşkilatta çalışan bu amaçla görevlendirilmiş görevliler için kullanılmaktadır (Dündar, 1988:1).
3.5.2. Kolluk Türleri
Kamu düzeninin sağlanması ve devam ettirilmesinin yanında toplumun huzur ve güvenliğinin sağlanması, aynı zamanda vatandaşın can - mal ve tasarruf emniyetinin temininden birinci derecede sorumlu olan kolluk kuvvetlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
a) Genel Kolluk b) Özel Kolluk c) Yardımcı Kolluk
3.5.2.1. Yetki - Sorumlulukları ve Bağlı Oldukları Makam Yönünden Kolluk Türleri
Genel Kolluk: Ülke Sınırları içerisinde kamu güvenliğinin ve düzeninin
sağlanması için gerekli önleyici tedbirleri alma (koruma-kollama), suç ve suçluları tespit etme, yakalama ve yargı organlarına sevk etme görevlerini yüklenen teşkilatlara genel kolluk teşkilatları denilmektedir (Yaşar, 2006: 21).
Genel emniyet ve asayişi, kamu düzenini, genel ahlakı, iç güvenliği, huzur ve sükûnu sağlamak ve korumakla görevli silahlı bir kuvvet olan polis ve jandarmaya verilen genel isim olarak tanımlayabiliriz.
Özel Kolluk:Genel zabıta dışında kalan ve özel kanunların koyduğu esaslar dâhilinde kurulup, belirli görevleri yapan zabıta kuruluşlarıdır. Devlet ve yetkili diğer kamu tüzel kişilerince özel yasalar çerçevesinde kurulup teşkilatlandırılan kendi hizmet alanlarında güvenliği sağlamak amacını taşıyan, kendi kanunlarına göre zor kullanma, silah taşıma ve kullanma yetkilerine sahip olan zabıtaya özel kolluk (zabıta) denir (Yaşar, 2006:27).
Emniyet Teşkilatı Kanunu’nun 3. maddesine göre hususi zabıta (özel kolluk) umumi zabıta haricinde kalan ve mahsus kanunlarına göre teşekkül edip muayyen vazifeleri gören kolluk birimidir (Günday, 2003:251). Özel Đdari Kolluk; bütün faaliyetler hakkında değil, sadece belirli bir faaliyet kategorisi veya belirli grup kişiler hakkında yetkili olan kolluk birimleridir (Gözler, 2003:437).
Yardımcı Kolluk: Yardımcı kolluk görevlileri, asıl kolluk görevlilerinin bulunmadığı yer ve zaman bizzat görevli olan ve asıl kolluk görevlilerinin görev ve yetkilerini kullanan kolluk personeli olarak tanımlanabilir. Örneğin, çarşı ve mahalle bekçileri, köy korucuları, bucak müdürleri, Türkiye Elektrik Kurumu koruma görevlileri, köy ve mahalle muhtarları ile ihtiyar heyetleri, gemi kaptanları, Devlet Demir Yolları tren şefleri vb. yardımcı kolluk görevlileri arasında yer alırlar.
3.5.2.2. Görevleri Yönünden Kolluk Türleri
4 Haziran 1937 tarih ve 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu’nun 8. ve 9. maddelerinde polis, adli, idari ve siyasi olmak üzere üç kısma ayrılmaktadır. Đdari kolluk –adli kolluk ayrımı her iki kolluğun örgüt ve görevlilerinin farklılığından değil, ifa edilen görevlerinin niteliğinden ve amaçlarının farklı olmasından kaynaklanmaktadır (Günday, 2003:250).
Đdari kolluğun görev ve amacı kamunun güvenliğinin ve düzeninin bozulmasını önlemek, bozulan düzeni tekrar tesis etmektir. Đdari kolluğun bir başka görevi ise kanunların suç saydığı ve yasakladığı bir eylem henüz işlenmeden önce de veya kamu düzenini tehdit eden, tehlikeye düşüren durumların ortaya çıkması halinde yürütülen bir kolluk faaliyetidir
Adli Kolluk: Kamu düzenini bozan ve de suç sayılan eylemlerin işlenmesi
halinde harekete geçerek suçun faillerini ve delillerini araştırıp bulur ve bunları adli mercilere teslim ve tevdi eder.
Kolluk ayrımı sadece kurumsal açıdan değil aynı zamanda pratik açıdan da önem taşımaktadır (Günday,2003:250). Đdari kolluk idari makamların emri altında faaliyet göstermekte ve bu faaliyetlerden dolayı uyuşmazlıklar idari yargıda çözümlenmektedir. Buna karşın, adli kolluk adli makamların emri altındadır ve faaliyetlerinden doğan uyuşmazlıklar adli yargıda çözümlenmektedir.
Đdari Kolluk: Đdari kolluk kısaca kamu düzeninin korunmasına yönelik kolluk
faaliyetidir. Bu nedenle önleyici kolluk veya suç öncesi kolluk olarak da isimlendirilmektedir. Đdarenin en birinci ve en yaygın görevi toplum düzenini (kamu düzenini) korumak ve böylece bireylerin ve toplulukların güvenlik ve huzur içinde yaşamalarını sağlamaktır.
Đdare kolluk faaliyetleri ile bireylerin ve toplulukların toplum içindeki tutum ve davranışlarını, uğraş ve faaliyetlerini denetlemekle ve onların temel hak ve özgürlüklerini gerektiğinde sınırlayabilmektir (Günday, 2003:245). Đdari kolluk
kamu düzenini sağlarken kamu yararı ile bireysel hak ve özgürlükler arasında bir denge sağlar.
Genel idari kolluk, Đçişleri Bakanı, vali ve kaymakamın emri altında görev yapan, tüm ülke düzeyinde kamu düzenini sağlamakla görevli kolluk birimleri iken, özel idari kolluk ise, gümrük, turizm gibi, ilgili hizmeti yerine getiren bakanlık veya idari kuruluşun emri ve sorumluluğu altında ve özel kanunlarına göre yürütülen hizmet kolluklarıdır.
Siyasi Kolluk: Devletin umumi emniyetine taalluk eden kişilerle mükellef olan kısmıdır. Bir Başka ifadeyle, Siyasi kolluk ise, devletin milli güvenliğinin korunması için giriştiği gizli kolluk faaliyetleridir.